KLNK BYOKMYAYA VE ENZMOLOJYE GR Yrd Do Dr

KLİNİK BİYOKİMYAYA VE ENZİMOLOJİYE GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜ TIP FAKÜLTESİ BİYOKİMYA AD 1

Klinik Biyokimya Tanımı • Biyokimya, canlı yapı taşlarını ve canlılık olaylarını molekül düzeyinde inceleyen temel bilim dalıdır. • Klinik Biyokimya, sağlıkta ve hastalıktaki biyokimyasal mekanizmaları tanı, ayırıcı tanı ve prognoz tayinindeki testlerin seçimi, tekniği, sonuçların yorumlanması ve klinisyenlere konsültasyonu da içeren, tıbba özgün bir laboratuvar bilimidir. 2

Biyokimyasal Analizler veya Testler 1 • A) Kuruluşlarına göre klinik biyokimyasal analizler 1) Kalitatif (nitel) analizler 2) Kantitatif (nicel) analizler g/d. L (%g), mg/d. L (%mg), g/d. L, ng/d. L, pg/d. L, g/L (mg/m. L), mg/L ( g/m. L) 3

Biyokimyasal Analizler veya Testler 2 • B) İncelenecek maddelere göre klinik biyokimyasal analizler 1) Metabolitlerin miktar tayini 2) Enzimlerin aktivitelerinin tayini 3) Vitaminlerin miktar tayini 4) Hormonların miktar tayini 5) Yükleme testleri 4

Biyokimyasal Analizler veya Testler 3 • C) Kullanılan materyal miktarına göre klinik biyokimyasal analizler 1) Makrometodlar 2) Semi-mikrometodlar 3) Mikrometodlar 4) Ultramikro metodlar (mikrolitreler metodları) 5) İleri ultramikro metodlar (nanolitreler metodları) 5

Biyokimyasal Analizler veya Testler 4 • D) Kullanılan ayıraçlara (reaktifler, reagent’lar) göre klinik biyokimyasal analizler 1) Hazırlanacak ayıraçlarla yapılanlar 2) Hazır ayıraçlarla ve kitlerle yapılanlar 3) Ayıraçlı şeritler ya da daldırma çubukları (dipstick) ile yapılanlar 6

Biyokimyasal Analizler veya Testler 5 • E) Elle işleme ve otomatlaşma gereksinimine göre klinik biyokimyasal analizler 1) Manuel analizler. Elle işlenen metodlar 2) Otomatlaştırılmış analizler. Otoanalizör gerektiren metodlar 7

Biyokimyasal Analizler veya Testler 6 • F) Kullanılışlarına göre klinik biyokimyasal analizler 1) Sık kullanılan analizler 2) Acil analizler. Hemoglobin, kan grubu, hematokrit, glukoz, üre, kreatinin, sodyum, potasyum, klorür, kalsiyum, bilirubin, kan gazları, AST, ALT, CK-MB, Amilaz analizi 8

Miktar Tayini Metodları 1 • • • 1) Gravimetri (tartım metodu) 2) Titrimetri (volümetri) 3) Kolorimetri 4) Fotometri 5) Nefelometri ve türbidimetri 6) Refraktometri 7) Polarimetri 8) Gazometri 9) Spektrometri 10) Flüorometri 9

Miktar Tayini Metodları 2 • 11) Kemilüminesans • 12) Elektrokemistri ISE ( iyon selektif elektrotlar) ile analiz • 13) Elektroforez • 14) Kromatografi • 15) İmmünodiffüzyon • 16) Radyoimmünoassay (RİA) • 17) Otoanaliz 10

Biyolojik Materyal Türleri 1 • biyolojik sıvılar Kan, idrar, beyin-omurilik sıvısı (BOS, serebrospinal sıvı), amniyon sıvısı, mide özsuyu, sperma Plevra sıvısı, periton sıvısı, eklem sıvısı (sinovyal sıvı) ovaryum kisti, hidatik kist gibi kist sıvıları ve çeşitli fistüllerden sızan sıvılar 11

Biyolojik Materyal Türleri 2 • safra yolu ve idrar yolu taşları gibi katı kısımlar • biyopsi parçaları • özel ponksiyon yoluyla alınan punktatlar, kemik iliğinden aspirasyonla alınan aspiratlar, bronkoalveoler lavaj sıvısı (BAL) • solunumla verilen hava 12

Biyolojik Materyallerin Transportu sıvı ve katı karakterli materyallerin elde edilmesi, çalışılır hale getirilmesi ve saklanması, yapılacak biyokimyasal analize veya laboratuvar testine göre özellik gösterir. 13

Hataların Preanalitik Kaynakları 1 Laboratuvar test sonuçlarına ölçümden önce etki eden faktörler 14

Hataların Preanalitik Kaynakları 2 • örneğin alınmasından önce etkili faktörler • örneğin alınması sırasında etkili faktörler • örneğin alınmasından sonra etkili faktörler 15

Klinik enzimolojinin tanımı • İnsanlarda görülen hastalıkların tanı veya ayırıcı tanısının yapılması ve sağaltımın izlenmesinde enzimatik ölçümlerin uygulanması ile ilgilenen bilim dalı 16

Enzimatik ölçümler için uygun biyolojik materyaller • biyolojik sıvılar: Kan, BOS, amniyon sıvısı, idrar, seminal sıvı • eritrositler • lökositler • doku biyopsi örnekleri • doku hücre kültürleri 17

Kan enzimlerinin aktivite tayinlerinde dikkat edilecekler • Kan, antikoagulansız tüpe (düz tüp) alınmalıdır • Kan genellikle venden alınır • Kan alırken hemolizden kaçınmalıdır • Kan, pıhtılaşmasından hemen sonra santrifüj edilerek serum ayrılmalıdır • günlük taze kan kullanılması en iyisidir 18

Klinik tanıda önemli olan serum enzimleri 1 • • • transaminazlar (AST ve ALT) laktat dehidrojenaz (LDH, LD) kreatin kinaz (CK, CPK) fosfatazlar (ALP ve ACP) amilaz (AMS) lipaz LPS) 19

Klinik tanıda önemli olan serum enzimleri 2 • • • gama glutamiltransferaz (GGT, -GT) aldolaz (ALS) 5 -nükleotidaz (5 -NT) lösin aminopeptidaz (LAP) psödokolinesteraz (Ch. E) glukoz-6 -fosfat dehidrojenaz (G-6 -PD) 20