KLIMATSKE KLASIFIKACIJE razliite klasifikacije klime prema klimatskim iniocima

KLIMATSKE KLASIFIKACIJE - različite klasifikacije klime prema: klimatskim činiocima, klimatskim elementima, klimatskim uticajima ili njihovim kombinacijama. Podela na klimatske pojaseve ŽARKI POJAS (granice južni i severni povratnik) - visoka srednja godišnja temperatura, malo godišnje kolebanje temperature i dva kišna perioda povezana sa zenitalnim položajima Sunca UMERENI POJAS (granice povratnik i stožernik) - postojanje godišnjih doba (Sunce u blizini povratnika - leto na jednoj a zima na drugoj polulopti; Sunce u zenitalnom položaju iznad ekvatora - proleće i jesen)

HLADNI POJAS (od stožernika ka polovima) - ne postoji dnevna, već sezonska smena dana i noći; leta kratka i hladna a zime duge i veoma hladne SUPAN KEPEN granica žarki i umereni pojas - izoterma srednje godišnje temperatura od 200 C umereni i hladni pojas - izoterma srednje temp. najtoplijeg meseca od 100 C žarki i umereni pojas - izoterma srednje temp. najhladnijeg meseca od 180 C umereni i hladni pojas - izoterma srednje temp najtoplijeg meseca od 100 C KEPENOVA KLASIFIKACIJA KLIME - univerzalna i ne primenjuje subjektivne kriterijume - tipovi i podtipovi klime se određuju na osnovu karakteristika padavinskog i temperaturnog režima i označavaju klimatskim formulama

PRVO SLOVO A - tropska vlažna klima - prosečna temp. najhladnijeg meseca veća od 180 C B - suva klima - potencijalna evapotranspiracija veća od padavina C - umerena vlažna i topla klima - prosečna temperatura najhladnijeg meseca manja od 180 C a veća od -30 C D - umerena hladna (borealna ili šumska) klima - prosečna temperatura najhladnijeg meseca manja -30 C a najtoplijeg veća od 100 C E - snežna (polarna) klima - prosečna temp. najtoplijeg meseca manja 100 C

DRUGO SLOVO f (nem. feucht - vlažan) - nema sušnog perioda w (nem. der Winter - zima) - zimska suša s (nem. der Somer - leto) - letnja suša S (nem. die Steppe - stepa) - stepska klima (1/2 PET < količina padavina < PET) W (nem. die Wüste - pustinja) - pustinjska klima (količina padavina < 1/2 PET) T (nem. die Tundre -tundra) - klima tundri (prosečna temperatura najtoplijeg meseca > 00 C) F (nem. der Frost - mraz) - klima večitog leda (prosečna temperatura najtoplijeg meseca < 00 C)

TREĆE SLOVO a - prosečna tempeartura najtoplijeg meseca iznad 22 0 C b - prosečna tempeartura najtoplijeg meseca ispod 22 0 C; najmanje četiri meseca imaju prosečnu temperaturu iznad 10 0 C c - prosečna tempeartura najtoplijeg meseca ispod 22 0 C; manje od četiri meseca sa prosečnom temperaturom iznad 10 0 C; prosečna temperatura najhladnijeg meseca viša od -38 0 C d - isto kao c, osim što je prosečna temperatura najhladnijeg meseca niža od -38 0 C h (nem. heiss - vruć) - prosečna godišnja temperatura viša od 18 0 C k (nem. kalt - hladan) - prosečna godišnja temperatura niža od 18 0 C

PRVO SLOVO klimatska grupa A B C D E DRUGO SLOVO režim stepen sušnosti padavina ili hladnoće f (s)* w f s w f (s)* w S W F T TREĆE SLOVO režim temperature h k a b c d tipovi klime As i Ds se veoma retko javljaju C f a - umereno topla i vlažna klimu (C) bez izrazito sušnih perioda (f) sa veoma toplim letima (a)

GEOGRAFSKA RASPODELA KLIMATSKIH TIPOVA PO KEPENU A - TROPSKA VLAŽNA KLIMA (prosečna temp. najhladnijeg meseca > 180 C) - javlja se u širokom pojasu severno i južno od ekvatora od 15 do 250 g. š. klimatski tipov. I: Af, Aw i As (retko se javlja), monsunski tip klime Am Klima tropskih prašuma (Af) (prosečna količina pad. u najsuvljem mesecu > 60 mm) - sliv reke Amazon, istočna obala Brazila (Južna Amerika) - istočna obala Centralne Amerike - dolina reke Kongo, istočna obala Madagaskara (Afrika) - južni Bangladeš, delovi istočne obale Indije, Malezija, Indonezija, Filipini (Azija)

Glavne karakteristike: - velika insolacija, pođednako trajanje dana i noći; - visoke temperature i obilne padavine tokom cele godine; - stvarna evapotranspiracija jednaka potencijalnoj; - visoka relativna vlažnost vazduha; - mala godišnja amplituda temperature; - padavine ravnomerno raspoređene tokom godine (godišnja suma preko 1 500 mm). Dominantni tip vegetacije: tropska (kišna) šuma koja se sastoji od velikog broja različitih vrsta drveća Klima savana (As) (sušni period u toku leta; bar 2 meseca sa prosečnom količnom padavina < 60 mm) - veoma retko javlja; posledica okeanskog uticaja kao npr. u delu Brazila na krajnjem istoku Južne Amerike Glavne karakteristike: - izrazito sučni period u toku leta, - godišnja količina padavina između 1 000 i 1 800 mm, - veća godišnja amplituda temperatura nego kod tipa Af

Klima savana (Aw) (sušni period u toku zime; bar dva mesecca imaju prosečnu količinu padavina manju od 60 mm) - granica oblasti vezana za krajnji položaj ITZK (leti ekvatorijalna, zimi - tropska vazdušna masa) - javlja se generalno na polarnoj strani od oblasti sa tipom Af klime i obuhvata: - prostrane oblasti u Venecueli i Brazilu (Južna Amerika) - zapadni i južni deo Centralne Amerike, Karipska ostrva - krajni jug Floride (Severna Amerika) - ekvatorijalni pojas Afrike od približno 10 0 N do 10 0 S izuzev najužeg pojasa oko ekvatora gde je Af - severnu i istočnu Indiju, unutrašnjost Mianmara (Burme) i Indokine (Azija) - severnu Australiju Glavne karakteristike: - izrazito vlažan period u toku leta i sušni period u toku zime - veća godišnja amplituda temperatura nego kod tipa Af - godišnja količina padavina između 1 000 i 1 800 mm Vegetacija: gusta i visoka trava koja buja tokom kišne sezone; javljaju se i usamljene grupe drveća (baobab i akacija)

Mosunska klima (Am) (sušni period u toku zime; bar dva meseca imaju prosečnu količinu padavina manju od 60 mm) - priobalni delovi jugozapadne Indije, Šrilanka, Bangladeš i Mianmar (Azija) - jugozapadna Afrika - Gvajana, Surinam, Francuska Gijana, severnoistočni deo Brazila (Južna Amerika) Glavne karakteristike: - veoma vlažan letnji period (u ovoj oblasti se beleže rekordne visine padavina) - kratak suvi period - najviše temperature pred početak kišne sezone - godišnje količine padavina dosta variraju od oblasti do oblasti (1500 - 4 000 mm) Vegetacija: šume su manje guste od tropskih prašuma - tikovina, abonos, mahagoni, kaučukovo drvo, kakao, banana

B - SUVA KLIMA (količina padavina manja od potencijalne evapotranspiracije) - može se naći na različitim geografskim širinama; - najzastupljeniji je kopneni tip klime (26% ukupne površine) - količina padavina mala i veoma promenjiva - podeljena je na više podtipova u zavisnosti od stepena sušnosti i temp. režima Topla pustinjska klima (BWh) (R < 1/2 PET; Tg >180 C) Zastupljen u vrelim suptropskim pustinjama oko povratnika na zapadnim stranama kontinenata: - severni Meksiko, poluostrvo Baha Kalifornija i u jugozapadni deo SAD-a, - zapadni obalni pojas Južne Amerike, - severna, zapadna i južna Afrika, - zapadni deo Indije i Pakistana, Saudijska Arabija, - centralna i južna Australija

Topla stepska klima (BSh) (1/2 PET <R < PET; Tg >180 C) Granične oblasti suptropske pustinjske klime: - južni deo Latinske Amerike, - jug zapadnog dela SAD, - oko velikih pustinjskih oblasti severne Afrike, u južnoj Africi i na rogu afričkog kontinenta, - pojedina područja Indijskog potkontinenta, - granične oblasti Australijske pustinje. Hladna pustinjska klima (BWk) (R < 1/2 PET; Tg <180 C) Nalaze se duboko u unutrašnjosti kontinenata u umerenim širinama, aridnost se pojačava u tzv. “kišnoj senci“: - istočno od Kaspijskog mora i severno od Himalaja (Azija), - u zapadnom delu SAD-a, - u uskom pojasu istočno od Anda u južnom delu Latinske Amerike.

Hladna stepska klima (BSk) (1/2 PET <R < PET; Tg <180 C) Stepska klima umerenih širina obuhvata znatne površine: - zapadnog dela Severne Amerike, - centralne Azije. Glavne karakteristike svih tipova suve klime: - mala U i oblačnost (kod BWh U svega 10 -30%) - mali broj padavinskih dana i mala količina padavina (pustinje < 250 mm, stepe od 250 do 500 mm) - veliko srednje trajanje Sunčevog sjaja (najveće kod suptropskih tipova) - rekordno visoke temperature (srednje godišnje, srednje mesečne i maksimalne vrednosti) u toplim pustinjama i stepama; - umereno visoke temperature u hladnim pustinjama i stepama (izuzetak Dolina smrti u Kaliforniji) - velike temperaturne razlike u toku dana i godine Vegetacija: veoma oskudna u pustinjama; stepe odlikuje niska trava i različite vrste niskih žbunova

C - UMERENO TOPLA I VLAŽNA KLIMA (-3 0 C < t najhladnijeg meseca < 18 0 C) - javlja se u pojasu u kome su preovlađujući zapadni vetrovi - zajednička karakteristika C klimatskih tipova je postojanje god. doba i blage zime - podela na različite tipove i podtipove prema raspodeli pad. u toku godine (f, w, s) i temperaturnog režima (a, b, c). - najzastupljeniji tipovi C klime su: suptropski (Cfa) maritimni (Cfb) i mediteranski tip (Cs) Umereno topla kišna klima (Cfa) (padavine ravnomerno raspoređene tokom godine; t najtoplijeg meseca > 22 0 C) Umereno topla klima sa suvom zimom (Cwa) (zimska suša - R najvlažnijeg meseca 10 x R najsuvljeg meseca; t najtoplijeg meseca > 22 0 C)

Karakteristični za suptroprske oblasti na istočnim obalama kontinenata: - jugoistočni deo SAD-a (20 - 300 g. š. ) - jugoistočna Južna Amerika - Azija: od severne Indijie do južnog Japana - deo jugoistočne obale Afrike - istočna Australija Glavne karakteristike: - visoka relativna vlažnost vazduha - leta slična letima u vlažnoj tropskoj klimi - zimi se mogu javiti mrazevi prodoru polarnih vazdušnih masa - veoma promenjiva količina padavina (od 650 do 2 500 mm) opada ka unutrašnjosti kontinenta Vegetacija: bujna; guste šume u kojima preovlađuju zimzelene vrste

Umereno topla kišna klima (Cfb) (padavine ravnomerno raspoređne tokom godine; t najtoplijeg meseca < 22 0 C ali bar 4 meseca u godini sa t > 100 C) Umereno topla kišna klima (Cfc) (padavine ravnomerno raspore|ne tokom godine; t najtoplijeg meseca < 22 0 C; manje od 4 meseca u godini sa t > 100 C t najhladnijeg meseca > - 38 0 C) Karakteristični za zapadne obale kontinenata (30 i 400 g. š. ) - severni deo zapadne obale Severne Amerike sa zapadnim vetrovima i toplim morskim strujama - severozapadna Evropa - južni Čile - jedan deo Južne Afrike - jugoistočna Australija i Novi Zeland Glavne karakteristike: - blage zime i prohladna leta - veliki broj oblačnih i padavinskih dana - česte frontalne nepogode praćene dugotrajnim kišama, sipećom kišom ili maglom; Vegetacija: veoma povoljni uslovi za rast listopadnih šuma i brojnih kulturnih biljaka

Umereno topla klima sa suvim letom (Cs) (letnja suša - R najvlažnijeg meseca 3 x R najsuvljeg meseca; R najsuvljeg meseca < 40 mm) Csa ( t najtoplijeg meseca > 22 0 C) Csb ( t najtoplijeg meseca < 22 0 C , ali bar 4 meseca u godini sa t > 100 C) Javlja se na zapadnim obalama kontinenata (30 -400 g. š), koji su pod uticajem suptropskih AC leti, a zap. vetrova zimi: - središnji deo kalifornijske obale (Severna Amerika) - središnji deo obale Čilea (Južna Amerika) - Mediteran (Evropa) - oblast oko Kejptauna (Afrika) - južni i jugozapadni deo Australije Glavne karakteristike: - blage, vlažne zime i topla, ponegde i žarka, suva leta - veliki broj vedrih dana - mrazevi se retko javljaju, a sneg još ređe - godišnja suma padavina je između 300 i 900 mm, a navetrenim stranama planina znatno veća Vegetacija: šipražje i žbunje, ali i maslina, magnolija, kiparis, citrusi, smokva, lovor, ruzmarin

D - UMERENA HLADNA (BOREALNA ILI ŠUMSKA) KLIMA (temp. najhladnijeg meseca < -3 0 C, temp. najtoplijeg meseca >10 0 C) Ds (letnja suša) - praktično ne postoji Dw (zimska suša) - retko se javlja (samo u istočnoj Aziji) Df - najzasupljeniji Dfa i Dwa ( t najtoplijeg meseca > 22 0 C) Javlja se u umerenom pojasu izme|u 35 i 400 g. š. na severnoj hemisferi: - severni deo atlanske obale i srednji zapad u SAD-u, - u istočni deo Srednje Evrope, - severna Kina, Mandžurija, Severna Koreja i središnji deo Japana. Glavne karakteristike: - veoma topla leta, zimi povremeno dolazi do prodora hladnog talasa - velike godišnje amplitude temperature - R od 500 do 1100 mm; smanjuje se ka unutrašnjosti kontinenata i ka polovima

Dfb i Dwb ( t najtoplijeg meseca < 22 0 C, ali bar 4 meseca t > 100 C) Javlja se između 45 i 550 g. š. : - u Novoj Engleskoj, u oblasti Velkih jezera i južnom delu centralne Kanade, - u jugoistočnoj Skandinaviji i istočnom delu Evrope, - u zapadnom delu centralne Azije, u istočnoj Mandžuriji i istočnoj Aziji i severnom delu Japana. Glavne karakteristike: - umereno topla leta, duge zime sa čestim periodima vedrog i hladnog vremena - veoma velike temperaturne razlike u toku godine - manje padavina u odnosu na južnije oblasti

Dfc i Dwc ( t najtoplijeg meseca < 22 0 C; manje od 4 meseca sa t > 10 0 C; t najhladnijeg meseca > -38 0 C) Dfd i Dwd ( t najtoplijeg meseca < 22 0 C; manje od 4 meseca sa t > 10 0 C; t najhladnijeg meseca < -38 0 C) Javljaju se u subpolarnim oblastima (50 - 700 g. š. ): - u severnoj Americi od Njufaunlenda do Aljaske, - na saveru evroazijskog kont. od Skandinavije preko Sibira do Ohotskog mora. Glavne karakteristike klimatskih tipova Dfc, Dwc, Dfd, Dwd: - kratka i prohladna leta i duge, veoma hladne zime - najveće godišne kolebanje temperature - rekordno niske temeprature (niže samo na Antartiku) - malo padavina - godišnje sume od 250 do 500 mm Vegetacija: borealne šume (tajge) - guste šume smrče, jele i bora, ali ima i breza, topola i drugog listopadnog drveća

E - SNEŽNA (POLARNA) KLIMA (t najtoplijeg meseca < 10 0 C) Klima tundri (ET) ( t najtoplijeg meseca > 0 0 C) Zastupljena: - na severnoj obali Kanade; - na Islandu, obali Grenlanda osim najsevernijeg dela, artičkoj obali evroazijskog kontinenta; - na krajnjem jugu Južne Amerike, na nekoliko manjih antartičkih ostrva i na Antartikičkom poluostrvu Glavne karakteristike: - leta su prilično hladna i pored dugog dana - godišnja količina padavina ispod 250 mm; veći deo padavina padne u toku leta - malo isparavanje (padavine veće od potencijalne evapotranspiracije) - obalske magle - jaki vetrovi Vegetacija: mahovine i lišajevi; zemljište je uglavnom preko cele god zamrznuto (permafrost)

Klima večitog leda (EF) ( t najtoplijeg meseca < 0 0 C) - unutrašnjost Grenlanda, - zamrznuti delovi artičkog okeana, - najveći deo Antarktika. Glavne karakteristike: - šest meseci dan, šest meseci noć - klima bez pravog leta (prvenstveno zbog velikog albeda snežnih površina) - ekstremno niske temperature - izuzetno male količine padavina (ispod 100 mm) i to isključivo u obliku snega - isparavanje veoma malo - jaki vetrovi H - VISINSKA (PALNINSKA) KLIMA - javlja se u planinskim oblastima na svim geografskim širinama - označava kompleksnu klimu u kojoj se klimatski tipovi veoma brzo smenjuju sa visinom, pa je teško odrediti granice - klimatski tipovi u planinskim oblastima smenjuju se sa n. v. (na 300 m) slično kao sa g. š. (na 300 km ili 30 ), ali: godišnja doba postoje samo u oblastima gde se ona javljaju i u nižim oblastima

GEOGRAFSKA RASPODELA KLIMATSKIH TIPOVA PO KEPENU

KLIMA EVROPE Glavni klimatski činioci GEOGRAFSKI POLOŽAJ: umereni pojas (osim najsevernijih, subpolarnih oblasti) VAZDUŠNA STRUJANJA: cirkulaciona ćelija umerenih širina, preovlađuju zapadni vetrovi, ali uglavnom na visini VAZDUŠNE MASE: m. A, k. A (artička oblast) - jaka zhlađenja pri meridionalnim prodorima m. P (Atlanski okean) - zimi porast temp, obilne pad. leti pad temp. pljuskovite pad. k. P (sever Evroazije) - pozni prolećni i rani jesenji mrazevi, leti retko prodire južnije m. T (Atlanski okean, Azorski AC) - zimi otopljnje, advektivne magle k. T (severna Afrika [Balkan]) - leti toplo i suvo verme zimi vazduh postaje vlažan

OKEANI, MORA: Atlanski okean sa toplom Golfskom strujom i Sredozemno more OTVORENOST - bez planinskih sistema kontinentalnih razmera RAZUĐENOST OBALE: mora i zalivi (koji duboko prodiru u kopno): na severu Belo more na zapadu Baltičko more sa Botnijskim, Finskim i Riškim zalivom na jugu Jadransko, Egejsko i Crno more poluostrva: Skandinavsko, Pirinejsko, Apeninsko i Balkansko ostrva: Island, Britanija, Irska i mnogobrojna ostrva u Sredozemlju PLANINSKI SISTEMI: Skandinavske palnine, Alpi, balkanske planine i Karpati (regionalni uticaj na klimu); Pirineji, Apenini, Kavkaz (lokalni uticaj na klimu).

SREDNJA RASPODELA PRITISKA I PRIZEMNIH VETROVA ZIMA - preovlađuju W i SW vetrovi, naročito u zapadnoj Evropi, a u ostalim delovima Evrope u prizemlju strujanje modifikovano lokalnim uslovima i uticajem Sibirskog AC (ponegde vetrovi NW- NE, a prema istoku povećava se čestina tišina)

LETO - preovlađuju W i NW vetrovi (cirkulacija u Azorskom AC) koji su izraženiji na visini - u periodu maj-jun zahvate deblji sloj - "evropski monsun“" - maksimum jačine vetra u periodu decembar-januar - kretanje ciklona - glavni mehanizam premeštanja vaz. masa i uzrok različitih vremenskih promena i pojava ciklogenetske oblasti : Atlanski okean (zbog položaja polarnog fronta) i Đenovski zaliv (grana polarnog fronta) - čestina veća zimi nego leti usled većeg termičkog kontrasta

TEMPERATURA VAZDUHA U EVROPI opada sa geog. širinom; ka unutrašnjosti kontinenta zimi brže opada, nego što leti raste četiri izražena godišnja doba, osim na krajnjem jugu (postepen prelaz iz zime u leto) i na krajnjem severu (brz prelaz - proleće i jesen kratko traju) tg NAJVIŠA - jug Portugalije, Španije, Italije i Grčke 170 C NAJNIŽA - severoistok evropskog dela Rusije -50 C, unutrašnjost Grenlanda -300 C t. I NAJVIŠA - najužniji delovi Pirinejskog, Apeninskog i Balkanskog poluostrva 10 -130 C NAJNIŽA - severoistok Rusije (između reke Pečore i severnog dela Urala), -200 C unutrašnjost Grenlanda <-400 C skandinavske planine <-150 C Alpi, Kavkaz <-100 C UTICAJ GOLFSKE STRUJE: zapadna Evropa t. I =0 0 C ista t. I (4 -50 C ) za Šetlandska ostrva i za najsevernije delove Jadrana (200 g. š. južnije) ista t. I ( -20 C ) za najseverniji deo atlanske obale Norveške i za Panonsku niziju t. I = 50 C u Irskoj, a na istoku kontinenta na istoj geog. širini t. I = -150 C.

t. VII NAJVIŠA - Andaluzija i Tesalija 27 - 280 C NAJNIŽA - severni delovi Skandinavije i Rusije, Island <100 C, viši planinski predeli 50 C unutrašnjost Grenlanda <-100 C. GODIŠNJE AMPLITUDE - osetno manje nego na drugim kontinentima zbog jakog maritimnog uticaja (zapadna Evropa <150 C, Mediteran >150 C, istočna Rusija 30 -350 C) NAJVEĆE - između Kaspijskog mora i Urala 380 C NAJMANJE - Island, zapadne obale Engleske, [panije i Portugalije 100 C. PADAVINE U EVROPI - jedan od vlažnijih kontinenata (više od polovine kontinenta ima Rgod > 500 mm) - nema pustinjkih oblasti, osim oko Kaspijskog mora - padavine dobro raspoređene tokom godine - povoljno za poljoprivredu i druge delatnosti

GODIŠNJE SUME (Rgod) NAJMANJE - Prikaspijska nizija <200 mm NAJVEĆE - Crkvice, oblast Krivošije, planina Orjen u CG 5000 mm - izarazito aridna i poluaridna oblast - donji tok Volge i Urala 200 - 400 mm - suva, poluaridna klima tundri oko Severnog ledenog okeana i severni deo Crnog mora <400 mm - poluaridna klima i u južnim delovima Mediterana (deo [panjie i Grčke) <500 mm planinske oblasti >1000 mm (crnogorsko primorje >2000 -3000 mm) - humidna klima u zapadnoj Evropi >500 - 800 mm, planine >1000 mm (škotske, velške i norveške planine >2000 - 3000 mm). - nizijski deo Evrope: zapad 700 mm - istok 500 mm planinine: padine Karpata 1000 - 1200 mm, Kavkaza 2000 - 3000 mm, Urala 600 - 800 mm GODIŠNJI HOD: MARITIMNI KONTINENTALNI (max u hladnijem, min. u toplijem delu godine) (max u toplijem, min. u hladnijem delu godine) - prelaz iz jednog u drugi režim padavina je postepen sa velikim brojem varijanti i pojavom sekundarnih maksimuma i minimuma

GLAVNE KLIMATSKE OBLASTI U EVROPI ZAPADNA EVROPA - maritimna klima umerenih širina - diretktan uticaj ciklona koji dolaze sa Atlantika i Golfske struje - blage zime sa retkim, slabim i kratkotrajnim mrazevima, sveža leta, jesen toplija od proleća - padavine ravnomerno raspoređene tokom godine; zimski max (maritmnost), min u proleće - veoma veliki broj dana sa padavinama (UK i Skandinavija 160 -240) - sneg retka pojava, zadržava se svega 2 -3 dana godišnje (ali ne i na palninma, Skandinvija 200 dana dodišnje) - velika oblačnost (obala Norveške: 250 dana oblačnost 10/10) - stvarno trajanje Sunčevog sjaja svega 30 -35% od potencijalnog - preovlađuju zapadni vetrovi; jaki vetrovi u severnim delovima i na ostrvima (na Farskim ostrvima nema drveća)

SREDNJA EVROPA - umereno kontinentalna klima - prelazna oblast između maritimne klime zapadne i kontinentalne klime istočne Evrope - zime umereno hladne sa povremenim jakim mrazevima topla leta, ponekad i žarka posebno u južnim delovima (Panonska i Vlaška nizija) proleće hladnije od jeseni u zapadnim delovima, u istočnim obrnuto - humidan režim padavina (>500 mm); padavine dosta ravnomerno raspoređene tokom godine - zapadnije najviše padavina u poznim jesenim mesecima (maritmni uticaj), istočnije u toplijem delu godine N - sneg redovna pojava; čestina, trajanje i debljina snežnog pokrivača raste - oblačnost manja nego u zapadnoj Evropi - veći broj vedrih dana E - preovlađujući zapadni vetrovi, ali nisu ni jaki ni postojani kao u zapadnoj Evropi; javljaju se i vetrovi drugih pravaca u C i AC cirkulacijama, periodi tišine česti zimi (termički AC niske temperature, jaki mrazevi) - Alpi i Karpati imaju posebnu klimu (planinsku i alpsku)

ISTOČNA EVROPA - kontinentalna klima - relativno jednostavna klima - vrednosti klimatskih elemenata se menjaju postepeno sa g. š. i udaljenošću od Atlantika zbog pretežno nizijskog karaktera terena (izuzev Karpata i Urala koji utiču na klimu samo najbliže okoline) - veoma oslabljen, ali ipak postoji uticaj Atlantika i Golfske struje - zime duge i hladne (niske temp. podnošljive zbog vedrog i tihog vremena u AC) najhladnije: između Pečore i severnog Urala najtoplije: oko Kaspijskog mora (čak i tu -20 do -30 0 C) - leto toplo, najtoplije: stepe i pustinje oko Kaspijskog mora najhladnije: tundre na severu (5 -10 0 C, čak i mraz) - padavine: humidni - samo Ural i Kavkaz poluaridni - južni i sverni deo aridna - oblast oko Kaspijksog mora

- režim padavina izrazito kontinetalan: maksimum leti, minimum zimi (izuzetak obala Crnog mora zbog ciklona koji se tu stvaraju i produbljuju max pozna jesen - rana zima) - sneg tokom zime gotovo jedini oblik padavina; N dugotrajan snežni pokrivač E (negde 100, pa i 200 dana) - oblačnost najveća zimi (suprotno od padavina) - mali sadržaj vlage u vazduhu, padavine slabe najvedrije: oko Crnog i Kaspijskog mora najoblačnije: tundre + magle (posebno u obalnom pojasu) - magle (radijacione) veoma česta pojava u celoj oblasti u hladnom delu godine - suhovej - suvi i topli, ponekad jaki vetrovi; česte dugotrajne suše - svakih 2 -3 godine

JUŽNA EVROPA (MEDITERAN) - mediteranska ili sredozemna klima - jedinstvena klima pod uticajem Sredozemnog mora i planinskih sistema - blage zime sa retkim, slabim i kratkotrajnim mrazevima - veoma topla leta pored obale, a u zaleđu žarka, jesen toplija od proleća - maksimum vlažnosti, oblačnosti, padavina: pozna jesen - rana zima (X, XII) povezan sa atm. poremećajima - padavine veoma promenjive na malim rastojanjima (položaj, orografija)’ od aridnih i poluaridnih područja do evropskog maksimuma - leti padavine retke; dužina bespadavinskog perioda (do 3 -4 meseca) povećava se S E - zimi pljuskovite padavine, olujni oblaci; sneg retka pojava - mala oblačnost - najsunčanija oblast Evrope, pa i sveta - preovlađuju vetrovi zapadnog kvadranta, ali postoje i karakteristični regionalni i lokalni vetrovi: maestral - NW vetar, duva u periodu (oktobar-april), najviše izražen iznad mora, donosi osveženje; lokalni slapoviti vetrovi (jaki, hladni i suvi): mistral (dolina Rone prema Lionskom zalivu) bura (istočni Jadran) vardarac (dolina Vardara prema Solunskom zalivu) - široko (kod nas jugo) topao vetar iz južnog kvadranta

KLIMA SRBIJE I CRNE GORE Glavni klimatski činioci: GEOGRAFSKI POLOŽAJ: umereni pojas (41 o 47'- 46 o 12' g. š. ), južni deo Evrope VAZ. STRUJANJA: cirkulaciona ćelija umerenih širina, preovlađuju zapadni vetrovi, ali uglavnom na visini VAZDUŠNE MASE: m. A, k. A (artička oblast) - jaka zhlađenja (ne prodiru često) m. P (Atlanski okean) - zima porast temp, obilne pad. leto pad temp. pljuskovite pad. k. P (sever Evroazije) - pozni prolećni i rani jesenji mrazevi m. T (Atlanski okean, Azorski AC) - zimi otopljenje, advektivne magle k. T (severna Afrika [Balkan]) - leti toplo i suvo verme, zimi vazduh postaje vlažan zima - česte smene vazdušnih masa, pojačana ciklonska aktivnost nesatbilno vreme stabilniji periodi kada se proširi termički AC posle prodora k. P, k. A i m. A leto - stabilno vreme; duži periodi toplog, vedrog i suvog vremena, koje nakaratko prekidaju prodori m. P

OKEANI, MORA: Sredozemno more (Jadransko more), Atlantski okean (posebno u hladnijem delu godine) N kontinentalnost se povećava E RELJEF : složen - veći deo teritorije brdsko-planinski, manji ravničarski raznolikost klime PLANINSKI SISTEMI: Alpi - modifikuju uticaj zapadnih vetrova i Atlantskog okeana Dinarske planine - ograničavaju uticaj Jadranskog mora na kontinentalne delove i obrnuto Karpati (nastavci u istočnoj Srbiji), Šara, planine zapadne Srbije - modifikovana kontinentalna klima iznad 2000 m visinska (subalpska) - ravničarski predeli na severu i blago zatalasani južno od Save i Dunava otvoreni za prodore vazdušnih masa sa severa

SREDNJA RASPODELA PRITISKA I PRIZEMNIH VETROVA ZIMA - kontinentalni deo - visok pritisak (Sibirski AC) - Crna Gora - pritisak opada ka jugu (depresija u Mediteranu) - Vojvodina i sever Srbije: SE (košava) NW - ostali niži delovi: nešto dominantniji NW do NE - Crnogorsko primorje: NE (bura) i SE (jugo) LETO - veći deo pod uticajem grebena Azorskog AC - Crna Gora - nešto niži prit. zbog uticaja mora - kontinentalni deo bez preovlađujućeg vetra (Panonska nizija NW-N) - CG primorje: NW (etezija) i burin (NE) dnevni periodični vetrovi

- na vreme i klimu značajno utiču cikloni iz Sredozemlja i nešto manje sa Atlantika - vetar najjači zimi, zbog ciklonske aktivnosti promenjiv, leti najstabilniji po smeru a najslabiji po intenzitetu - severno od Dinarskih planina česti periodi tišine - AC stanja ili prostrane termičke depresije leti - manje tišina u CG zbog mediteranskih C zimi, a leti zbog etezije i vetra s mora i s kopna; u Vojvodini i severoistočnoj Srbiji zbog košave i NW vetrova TEMPERATURA VAZDUHA U SRBIJI I CRNOJ GORI tg opada od juga ka severu god. amplituda raste zbog g. š. i smanjenog uticaja Sredozemnog mora zimi veće razlike nego leti - leti severni delovi pod uticajem zapdnih strujanja i Atlantika - zimi Dinara, [ara, Kopanik i dr. planine ograničavaju uticaj Jadranskog mora

tg NAJVIŠA - Cg. primorje, Skadarsko jezero, doline Zete i Morače 15 -160 C, ušće Bojane 170 C [2 -160 C] - ravničarski delovi, brsko-doliniski krajevi i Metohija 10 -120 C NAJNIŽA - planinski predeli ( = 0, 5 -0, 6 0 C/100 m, u Cg 0, 7 0 C/100 m), vrhovi iznad 2 000 m 00 C t. I NAJVIŠA - Crnogorko primorje 80 C, Skadarsko jezero, doline Zete i Morače 4 -50 C [-8 - 8 0 C] - Metohija 0 0 C, [umadija dolina Morave -10 C, najseverniji delovi Vojvodine -20 C NAJNIŽA - viši planinski predeli -60 C, vrhovi - 80 C t. VII NAJVIŠA - Skadarsko jezero, doline Zete i Morače 26 -270 C, Crnogorko primorje 24 -250 C [8 -26 0 C] - Vojvodina, doline reka, Metohija, deo Timočke krajine (<400 m) 26 -270 C - brdski deo (<400 m) 26 -27 0 C NAJNIŽA - viši planinski predeli 100 C, vrhovi 80 C

GODIŠNJE AMPLITUDE - manje u odnosu na druge oblasti sa istom g. š. NAJVEĆE - Banat, Srem, Mačva, Timočka Krajina 23 -240 C ostatak zemlje 220 C NAJMANJE - viši planinski predeli 200 C, vrhovi 180 C t amax donji tokovi Zete i Morače do 440 C t amin > -10 0 C samo oko Skadarskog jezera cela Srbija oko 400 C < -250 C veći deo Srbije, jug Srbije -21 do - 27 0 C Kraljevo 44, 30 C <-300 C sev. Vojvodine, kotline, visoravni <-350 C Smederevska Palanka 44, 90 C (24. 7. 2007. ) Sjenica -39 0 C (26. 1. 2006. ) RANI MRAZEVI - mogući u septembru POZNI MRAZEVI - mogući u maju (čak i junu) LEDENI DANI - Crnogorko primorje 0, Skadarsko jezero, doline Zete i Morače 1 -5 [tmax < 00 C] - ravničarski deo 20 -30, Mačva, sliv Kolubare, Metohija, donji tok J. Morave <20 - viši planinski predeli 50 -100, vrhovi do 140 TROPSKI DANI [tmin > 300 C] - Skadarsko jezero, doline Zete i Morače 50 -70, Crnogorsko primorje 25 -30 - ravničarski i brdski deo 25 -30, dolina J. Morave, Timočka Krajina, Metohija 30 -35 - severni deo Bačke oko 20 - viši planinski predeli iznad 1 300 m 0

VLAŽNOST VAZDUHA smanjuje se max RH min RH RH god NAJVEĆA Vojvodina 75 -77% NAJMANJA Cg. Primorje i zaleđe < 70% Boka Kotorska 70 -75% sa nad. visinom raste viši planinski vrhovi 85% E S XII (Cg. Gora XI) VII OBLAČNOST NAJMANJA - vedriji deo Evrope (N < 6/10) NAJVEĆA min max Cg. primorje i šire zaleđe 4, 5 -5/10 veći deo zemlje 5, 5 - 5, 8/10 planisnki predeli 6, 0 -6, 5/10 VIII (Cg. primorje 2/10) XII (Primorje I) VEDRI DANI (N< 2/10) min planinski pojas < 50 max jug Crne Gore 100 -120 OBLAČNI DANI (N >8/10) min Crna Gora 100 -105 max viši predeli 120 -140 ostatak 60 -70 Vojvodina 100 -110 ostatak oko 120

PADAVINE U SRBIJI I CRNOJ GORI GODIŠNJE SUME (Rgod) - normalna godišnja suma padavina za Srbiju 896 mm NAJVEĆE - Crkvice, oblast Krivošije, planina Orjen u CG 5000 mm Lovćen, Rumija > 3 000 mm planine u Srbiji > 900 mm NAJMANJE - Vojvodina, donji tok V. i J. Morave, centarlni deo Kosova < 600 mm ostatak Srbije od 800 mm (W) do 700 mm (E) GODIŠNJI HOD: MARITIMNI max XI, XII, KONTINENTALNI max V, VI sekundarni max XI min VII, VIII min II , X - nema izrazito sušnih perioda osim u Crnoj Gori, gde je i najveće kolebanje padavina (max - min) - najobilnije dnevne padavine: C. Gora > 150 mm, planine >250 mm, veći deo Srbije oko 800 mm - veoma složena raspodela

Geografska raspodela padavina (1961 -1995)

Godišnja raspodela padavina Šabac (1961 -1995) Zaječar (1961 -1995) Đakovica (1961 -1995)

PADAVINSKI DANI (R 1 mm) Cg. planine 120 -130, Cg primorje 100 -120, veći deo Srbije >80. Metohija, Negotinska Krajina <80 DANI SA SNEŽNIM POKRIVAČEM ( 1 cm ) Primorje 0, 5 južni deo CG (n. v. < 500 nm) <10, veće visine (600 -800 m) >20 planine n. v >1 500 m > 120 (vrhovi >150) < 1500 m 90 -100 Vojvodina 30 , veći deo Srbije 35 -40, Timočka krajina 50 SREDNJA MAKSIMALNA VISINA SNEŽNOG POKRIVAČA obala < 5 cm, zaleđe 20 - 30 cm crnogorske planine 150 -200 cm Vojvodina 20 cm, veći deo Srbije 30 -40 cm Kopaonik, Golija, Šara 150 cm 8 -15% udeo snega u ukupnim padavinama 40%

KLIMATSKE OBLASTI I NJIHOVE OSNOVNE KARAKTERISTIKE UMERENO KONTINENTALNA KLIMA - zastupljena u nizijskim i brdskim predelima Srbije - topla leta i hladne zime, velike godišnje amplitude temperature - jesen u većini mesta toplija od proleća (maritimni uticaj) - glavni maksimum padavina u kasno proleće i rano leto - glavni minimum padavina tokom zime (kontinentalni režim) - sekundarni maksimum u jesen i sekundarni minimum u pozno leto (maritimni uticaj) - zimi sneg i snežni pokrivač redovne pojave - oblačnost nije velika, posebno leti - Timočka Krajina ima najkontinentalniju klimu (i klimatski i geografski pripada Vlaškoj niziji) - Metohija - značajan uticaj blizine Mediterana

PLANINSKA KLIMA - javlja se u planinskim predelima sa nadmorskom vicinom preko 1000 m - kraća i sveža leta - duže i hladne zime, sa obilnim snežnim padavinama i dugotrajnim snežnim pokrivačem - jesen toplija od proleća (česti mrazevi) - godišnje amplitude temperature manje nego u nizijskim krajevima - oblačnost i čestina pojave magle povećane → smanjeno stvarno trajanje Sunčevog sjaja - godišnje padavine obilne i rastu sa nadmorskom visinom - raspodela padavina tokom godine ravnomernija nego u drugim klimatskim oblastima - na planinama bližim Jadranskom moru više padavina u hladnijem delu godine, severnije i istočnije u toplijem delu godine

MARITIMNO-MEDITERANSKA KLIMA - zastupljena na crnogormskom primorju sa neposrednim zaleđem - slične klimatske karakteristike ima i južni, kontinentalni deo Crne Gore - topla leta i blage zime sa retkim, slabim i kratkotrajnim mrazevima - jesen toplija od proleća - mala oblačnost, naročito leti - padavine obilne, najaviše padavina u poznu jesen i zimu - retke snežne padavine, snežni pokrivač još ređi