klim Deiiklii evresel Etkiler ve KOBlere Yeni Destek

“İklim Değişikliği, Çevresel Etkiler ve KOBİ’lere Yeni Destek Modeli” 1

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Küresel sıcaklıklar artıyor : Üç büyük küresel yüzey sıcaklığı araştırma merkezinin verilerine göre dünya 1880 yılından itibaren ısınmaya başladı. 1970 yılından sonra da ısınma daha yoğun bir şekilde artış göstermiştir. .

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Maldiv Cumhuriyeti’nde deniz düzeyinin yükselişi: Küresel deniz düzeyi, son yüzyılda 17 santimetre yükseldi.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Okyanuslar ısınıyor: Artan ısının büyük çoğunluğu okyanusların ilk üst 700 metresinde tutulmaktadır.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Eriyen Buzullar : 2002 -2006 yılları arasında, Grönland’daki buzulların 150 ila 250 kilometre küp, Antarktika buzullarının ise 152 kilometre küp azaldı.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Kilimanjero dağında azalan kar örtüsünün uzaydan görünüşü: Alpler, Himalayalar, And Dağları, Alaska ve Afrika dahil dünyanın her yerinde kar ve buzullar azalmaktadır.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Okyanuslarda Asit Birikimi: Sanayi devriminden beri okyanus suyunun asitliği yüzde 30 artmıştır. Her yıl okyanusların üst katmanında tutulan karbon dioksit miktarı bir milyar tonu aşmaktadır.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Atmosferde karbondioksit (CO 2) artışı : 650. 000 yıldır değişmeyen atmosferik karbondioksit (CO 2), 300 ppm düzeyinden 1950 yılından itibaren hızla artarak 400 ppm’e yükseldi. •

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Küresel deniz seviyesinin yükselmesi, küresel sıcaklık artışı, buzulların azalması, yağışların ve Atmosferdeki karbondioksit (CO 2) artışı arasında bir ilişki vardır. Bugün dünya enerji ihtiyacının yüzde 80’den fazlası kömür, petrol ve doğalgazdan oluşan fosil yakıt rezervlerinden sağlanmaktadır.

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Sanayileşme süreciyle artan enerji tüketimi çevresel sorunlara yol açmaktadır. Sera gazlarında artış NEDEN : Sanayileşme ve artan enerji tüketimi ( Fosil yakıtların yakılması ) SONUÇ : Küresel ısınma Sanayileşme Sürecinin çevreye etkisi 10 10

İklim Değişikliği ve Çevresel Etkiler Sera gazları dünyanın çevresinde bir battaniye gibidir. Su buharı, karbondioksit, metan ve azot oksitten oluşan sera gazı katmanı, dünyayı saran ve ısıtan bir battaniye işlevi görmektedir. Güneşten gelen ışınlar atmosferden geçerek dünya yüzeyini ısıtır ve yansıyarak uzaya geri döner. Battaniye şeklindeki Sera gazı molekülleri yansıyan ısının çoğunu absorbe ederek yeryüzünü ısıtır.

IPCC Son Raporu • Acilen sıfır karbon salınımına geçmek gerekmektedir; Bunun için: • Fosil yakıtlar kullanılmamalı, • Karbonu tutan arazilerin kullanımı yasaklanmalı, (Ormanlar ve Okyanuslar) 12

Fosil Yakıtlar Hidrokarbon içeren; • Kömür • Petrol ürünleri • Doğalgaz gibi doğal enerji kaynaklarıdır. 13

ÜLKEMİZDE MEVCUT DURUM Kaynak: Enerji Bakanlığı Kaynak: TÜBİTAK BTYK Sunusu 14

“Çevresel yükümlülük ve sorumluluklar”ın yerine getirilmesi gerekiyor. 15

Türkiye’nin AB Uyumunda Çevre Alanında Üstlenmesi Gereken Yatırım Maliyeti 16

Kamu-Özel Sektör Payları 17

• İmalatçı KOBİ’lerin üretim prosesleri esnasında kirletici etkileri olduğu aşikardır. Dolayısıyla; • KOBİ’lerin çevresel yükümlülük ve sorumlulukları yerine getirmesi gerekir. 18

Ancak; KOBİ’lerin büyük işletmelere göre; Çevresel yükümlülük ve sorumlulukların yerine getirilmesi konularında ciddi sorunları olduğu bilinmektedir. 19

Çevre yönetmeliklerine uyumluluk sorunları, büyük işletmelerde oturmuş olan yapının özümseyebileceği şekilde olmasına karşı, KOBİ’lerde bu durum değişkenlik göstermektedir. Çünkü KOBİ’ler, büyük işletmelerde olduğu gibi yeterli kaynaklara sahip değildir. 20

Bu kaynaklar arasında: • Teknik altyapının yetersizliği, • İnsan kaynakları kapasitesinin eksikliği, • Bilgi eksikliği, • Ekonomik yetersizlikler sayılabilir. 21

Bu sebeple, Ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan ulusal ve uluslararası taşıdıkları önem bakımından KOBİ’ler, rekabet güçlerinin arttırılabilmesi amacıyla etkin ve erişilebilir bir desteklenme sistemine ihtiyaç duymaktadır. 22

İşte, bu zorlukların aşılabilmesi ve KOBİ’lerin etkin şekilde desteklenebilmesi amacıyla; “Çevre Konusunda KOSGEB Yol Haritasının Hazırlanması Projesi” hayata geçirilmiştir. 23

Projenin Amacı: Ulusal çevre duyarlılığı, uluslararası yükümlülükler ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde, imalat sanayiinde yer alan KOBİ’lerin; • Çevre bilincinin arttırılması, • Uymakla yükümlü oldukları mevzuatın uygulanmasında karşılaşacakları zorlukların tespiti, • Çevreye olan kirletici etkilerinin analizi ve çözümü, • Küresel rekabete uyum sağlayabilmelerine yönelik olarak KOSGEB çevre yol haritasının belirlenmesidir. 24

Başlıca Faaliyetler: • KOSGEB’in kurumsal kapasitesinin arttırılması • Çevre konusunda, veri analizlerinin gerçekleştirilmesi ile kirlilik yüklerinin ve ilgili mevzuattan KOBİ’lerin etkilenme durumunun belirlenmesi • Saha uygulamaları ile çevre sektörünün ve paydaşların gelişimine katkı sağlanması • Çevre ve iklim değişikliği konusunda, bilgi ve deneyimin paylaşılması, böylelikle edilen kazanımların yaygınlaştırılması 25

Gerçekleşen Faaliyetler: 1)KOSGEB’in kurumsal kapasitesinin arttırılması kapsamında; KOSGEB Proje Ekibinin (14 Kişi)Yurtiçi Eğitim Süreci KOSGEB Çevre Grubu Üyelerine yönelik ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümünde görevli akademik kadrodan, muhtelif zamanlarda teorik ve uygulamalı yurtiçi eğitim alınmıştır. 26

Kurumsal Kapasitesinin Arttırılması • Çevre Sorunları ve Çevresel Etki Değerlendirme • Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm • Ulusal ve Uluslar Arası Çevre Mevzuatı • Temiz (Sürdürülebilir) Üretim • Karbon Ayak izi / Karbon Ticareti • Endüstriyel Simbiyoz • Yaşam Döngüsü Analizi • Sürdürülebilir Kalkınma ve İklim Değişikliği • Yeşil Satın Alma • Çevre Koruma Etkinliklerinde İndikatörlerin Kullanımı • Eko-İnovasyon • Dünyada Eko-Verimlilik Merkezleri 27

Kurumsal Kapasitesinin Arttırılması KOSGEB Proje Ekibinin Yurtdışı Eğitim Süreci Yine aynı hedefe bağlı çevre grubu üyelerine yönelik; iyi uygulama örneklerinin yerinde görülmesi ve paylaşılmasını teminen, Almanya’da teorik ve uygulamalı eğitim alınmıştır. 28

Kurumsal Kapasitesinin Arttırılması Akabinde tüm KOSGEB Hizmet Merkezlerinden birer uzman personele (71 Kişi) yönelik olarak, eko-verimlilik, çevre uygulamaları ve AB Çevre mevzuatlarını içeren eğitimler gerçekleştirilmiştir. 29

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Uygulamaya yönelik öncelikli sektörlerin belirlenmesi: Temiz üretim ve verimlilik konularında imalat sanayinde yapılacak çalışmalar kapsamında başarıya ulaşmanın en önemli kriterlerinden biri, sektör odaklı yaklaşımlardır. 30

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi C • • • • İMALAT (NACE Rev. 2) 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 28 Gıda ürünlerinin imalatı İçeceklerin imalatı Tütün ürünleri imalatı Tekstil ürünlerinin imalatı Giyim eşyalarının imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı Ağaç, ağaç ür. ve mantar ür. imalatı Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ür. imalatı Kimyasalların ve kimyasal ür. İmalatı Temel eczacılık ür. ve eczacılığa ilişkin malz. İmalatı Başka yerde sınıf. makine ve ekipman imalatı 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 Kauçuk ve plastik ür. imalatı Diğer metalik olmayan mineral ür. imalatı Ana metal sanayii Fabrikasyon metal ür. İmalatı Bilgisayarların, elektronik ve optik ür. imalatı Elektrikli teçhizat imalatı Başka yerde sınıf. makine ve ekipman imalatı Mot. kara taş. , (römork) ve (yarı römork) im. Diğer ulaşım araçlarının imalatı Mobilya imalatı Diğer imalatlar Mak. ve ekip. kurulumu ve onarımı 31

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi İlk önce, ülke bazında imalat sanayi için KOBİ’lerin analizi yapılarak, ekonomik istihdam ve çevresel göstergeler değerlendirilmiştir. Bu göstergelere ulaşmada en güncel TÜİK İstatistikleri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile TTGV yayınları kullanılmıştır. 32

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Sektörel önceliklendirme çalışmasının gerçekleştirilebilmesi için sektörler arasında bir kıyaslama ve değerlendirme kriterlerinin belirlenmesi gerekmektedir. • Su kullanımı, • Enerji kullanımı, • Deşarj edilen atıksu miktarı, • Üretilen katı atık miktarı, • Üretilen tehlikeli atık miktarı, • Hava emisyonları, • Sektörel istihdam, • İhracat payı, • Temiz (sürdürülebilir) üretime uygunluk 33

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Bu kriterler; • Çok Ölçütlü Karar Verme (ÇÖKV) yöntemi ile değerlendirilmiştir: • Ağırlıklandırılmış Toplama Metodu (ATM) • Analitik Hiyerarşi Metodu (AHM) 34

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Neticede öncelikli olarak tespit edilen sektörler: 1. Ana metal sanayi 2. Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı 3. Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 4. Gıda ürünlerinin imalatı 5. Tekstil ürünlerinin imalatı 35

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Pilot Bölgeler: Ankara İstanbul İzmir Kocaeli Bursa Adana 36

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Pilot illerde de sektörel dağılım ve çevresel sorunlar incelenmiş, ildeki firma sayısına ve çevresel göstergelere göre değerlendirme yine ÇÖKV yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. 37

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Adana ili için öncelikli sektörler: Sıra Sektörler 1 Gıda + İçecek Ürünlerinin İmalatı 2 Ana Metal + Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı 3 Tekstil + Giyim Eşyalarının İmalatı 4 Kimyasal Ürünlerin İmalatı 5 Diğer Metalik Olmayan Mineral Ürünlerin İmalatı 38

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Sıra ANKARA 1 Ana metal + Fab. Metal ürünleri Sıra İSTANBUL 1 Tekstil+Giyim eşyaları imalatı Sıra İZMİR 1 Ana metal + Fab. Metal ürünleri 2 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 2 Ana metal + Fab. Metal ürünleri 2 Gıda+İçecek ürünleri 3 Kimyasal ürünlerin imalatı 3 Gıda+İçecek ürünleri 3 Tekstil+Giyim eşyaları imalatı 4 Gıda+İçecek ürünleri 4 Kimyasal ürünlerin imalatı 5 Tekstil+Giyim eşyaları imalatı 5 Diğ. Met. Olm. mineral ürünler Sıra BURSA Sıra KOCAELİ 1 Tekstil+Giyim eşyaları imalatı 1 Ana metal + Fab. Metal ürünleri 2 Gıda+İçecek ürünleri 3 Tekstil+Giyim eşyaları imalatı 4 Kimyasal ürünlerin imalatı 5 Diğ. Met. Olm. mineral ürünler 39

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Yapılan çalışmalar; Ankara’da 200 kişinin katıldığı, KOBİ’ler, meslek kuruluşları, sivil toplum örgütleri, Üniversiteler ve ilgili kamu kurum/kuruluşlarının katıldığı bir çalıştayda paylaşılmıştır. 40

Veri Analizleri ve Öncelikli Sektörlerin Belirlenmesi Bu çalışmayı kapsayan , imalat sanayindeki sektörel alanlara ilişkin literatür araştırması ve nicel analiz değerlerini içeren verilerin yer aldığı : “İmalat Sanayi Sektörleri Literatür Araştırması ve Analizi” raporu hazırlanarak yayımlanmıştır. 41

KOBİ’lerde Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması • İşletme verilerinin incelenmesi ve ön değerlendirme çalışmalarının yapılması Bölge Ziyaret Adana 5 KOBİ • İşletmenin proses bazında analizlerinin yapılması Ankara OSTİM 25 KOBİ Ankara Sincan 5 KOBİ Bursa 5 KOBİ İstanbul Avrupa Yakası 5 KOBİ İstanbul Anadolu Yakası 5 KOBİ İzmir 5 KOBİ Kocaeli 5 KOBİ üretim • Elde edilen verilerin, ulusal ve uluslararası literatür ve örneklerdeki referans değerlerle karşılaştırılması • Çevresel performansın iyileştirilebileceği noktaların tespit edilmesi ve eko-verimlilik seçeneklerinin oluşturulması 42

KOBİ’lerde Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması • İşletme bilgileri, • Üretim prosesinin tanımı, • Ürün ve üretim miktarı, • Proses girdileri, • Atık akışları, • Emisyon envanteri, • Enerji kullanımı GENEL DEĞERLENDİRME 43

KOBİ’lerde Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması TEKNİK DEĞERLENDİRME : • Detaylı iş akış diyagramı, • Elde edilen verilerin referans değerlerle karşılaştırılması, • Kütle denkliği. 44

KOBİ’lerde Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması EKO-VERİMLİLİK SEÇENEKLERİNİN OLUŞTURULMASI: • Ham madde ve diğer girdi miktarını azaltacak önlemler, • Enerji yoğunluğunu azaltacak önlemler, • Atık azaltım uygulamaları, • Tehlikeli kimyasal kullanımının azaltılması, • Ürün ve hizmet kalitesinin artırılması. 45

KOBİ’lerde Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması “Eko-Verimli Üretim Değerlendirme Raporu” 60 adet KOBİ’de yapılan temiz üretim saha uygulaması 2013 yılı sonunda tamamlanarak raporlandırılmıştır. 46

KOBİ’lerde Eko-Verimlilik (Temiz Üretim) Uygulaması Proje kapsamında, uluslar arası sektörel teknik geziler düzenlenerek, 60 KOBİ’den birer yetkili, çevre konusunda iyi uygulama örneklerinin yerinde görülmesi amacıyla, firma ziyaretlerine götürülmüştür. 47

Çevre Mevzuatı ve İmalat Sanayindeki KOBİ’lere Getirdiği Yükümlülükler: “KOBİ’ler için Mevzuat ve Politika Analizi” Dökümanı 48

Çevre Mevzuatı ve İmalat Sanayindeki KOBİ’lere Getirdiği Yükümlülükler: Ulusal ve uluslar arası gündemde olan çevre faslı ile ilgili bilgiler: *Sanayi kaynaklı çevre sorunları *Sürdürülebilir kalkınma *Yeşil Ekonomi ve Yeşil Büyüme *Çevresel performans Göstergeleri *Eko-verimlilik *KOBİ’ler Ölçeğinde Çevre Yönetimi *Yaşam Döngüsü Analizi *Eko-Etiket *Karbon Ayakizi *Eko-Tasarım 49

Çevre Mevzuatı ve İmalat Sanayindeki KOBİ’lere Getirdiği Yükümlülükler: • Atık Su Yönetimi • Atık Yağların Yönetimi • Endüstriyel Kirlilik Kontrolu ve Risk Yönetimi • Hava kalitesi Yönetimi • Katı Atıkların Yönetimi • Tehlikeli Atıkların Yönetimi • Zararlı Kimyasal Maddelerin Yönetimi • Yenilenebilir Enerji Mevzuatı • Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Yönetmenliği • Gürültü Kirliliği Kontrolu Yönetmenliği 50

Rehber Dökümanlar *Atığın Kaynağında Önlenmesi, *Atık Geri Kazanım Yöntemleri, *Atık Bertaraf Yöntemleri “Sanayiciler için Atık Yönetim Rehberi” 51

Rehber Dökümanlar “OECD SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRETİM KILAVUZU” * 7 aşamada Çevre Mükemmeliyeti 52

ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ Endüstriyel Simbiyoz (ES): Birbirine yakın konumlarda bulunan işletmeler arasındaki madde ve enerji değişimi. Atık, enerji Proje kapsamında OSTİM’de yer alan en az 6 firma arasındaki ES olanakları (atık değişimi, lojistik ve altyapının ortak kullanımı, vd. işbirliği olanakları) belirlenecek ve raporlanacaktır. 53

Seminerler üBu kapsamda tüm kamu ve özel sektör paydaşları ile birlikte, pilot illerin yanısıra Antalya, Eskişehir, Konya ve Samsun illerinde (Toplam 10 İl) KOBİ’lere yönelik seminerler düzenlenecek, üUlusal ve uluslar arası üst düzey katılımla gerçekleştirilecek bir kapanış toplantısıyla proje tamamlanacaktır. 54

Yeni Destek Modeli üProje tamamlandıktan sonra muhtemel yeni bir destek programı hayata geçirilerek KOBİ’lere destek verilmesi, etki analizlerinin yapılması gibi faaliyetlerle projenin sürdürülebilirliğinin sağlanması amaçlanmaktadır. 55

Yeni Destek Modeli üKOBİ’lerde temiz üretim uygulamaları ve çevresel yatırımlar sonucu, kaynakların etkin kullanımı ve enerji verimliliği sağlanabilecek, üAtıkların geri kazanım yoluyla ekonomik girdiye dönüşmesi sağlanacak, bu da ülke ekonomisi için yeni kaynaklar yaratılması anlamına gelecek, üKOBİ’lerin çevre bilincinin artması, toplumun daha temiz bir çevreye kavuşmasına da katkı sağlayacaktır. 56

Yeni Destek Modeli Çevreyle dost üretim yapan KOBİ’ler orta ve uzun vadede , maliyetlerinin azalması, pazar paylarının artması gibi olumlu etkiler sayesinde rekabet avantajı sağlayabileceklerdir. 57

Teşekkür ederim KOSGEB Adana Hizmet Merkezi Müdürlüğü Adil GÖKSEL / KOBİ Uzmanı adil. goksel@kosgeb. gov. tr 58