Kiiler Hukuku13 Hafta 1 KLN KORUNMASI Kiiliin Korunmasnn

Kişiler Hukuku-13. Hafta 1

KİŞİLİĞİN KORUNMASI • Kişiliğin Korunmasının Özel Hukukta Düzenleniş Biçimi: • Kişilik Hakkı Nedir? • Kişilik Haklarının Nitelikleri: Ø Ø Ø Mutlak Hak Maddi Değeri Bulunmaz Şahsa Sıkıya Bağlı Hak Mirasçıya Geçmez Zamanaşımına Tâbi Değil Savunma Sağlar 2

Kişilik Hakkının Kapsamı: 1. Ad 2. Hayat, Sağlık ve Vücut Bütünlüğü 3. Faaliyet Özgürlüğü 4. Şeref ve Haysiyet 5. Resim ve Ses 6. Özel ve Gizli Hayat Alanları 3

2. HAYAT, SAĞLIK VE VÜCUT BÜTÜNLÜĞÜ: • Hayat (Yaşama) Hakkı • Vücut Bütünlüğü Hakkı Vücut Bütünlüğüne Yapılacak Müdahaleler: 1 - Tıbbi Müdahaleler: • Hekimin Müdahalesi: Rıza + Tedavi Amaçlı Olması • Tıbbi Deneyler ? • Estetik Amaçlı Müdahaleler? 2 - Organ ve Doku Nakli: “Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun” • Canlından Organ Nakli • Cesetten Organ Nakli 4

3 - Cinsel Faaliyete İlişkin Müdahaleler: a- Üreme Faaliyetlerine Müdahaleler: • “Nüfus Plânlaması Hakkında Kanun” Kısırlaştırma Kürtaj • Suni Döllenme “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik” b- Cinsiyet Değişikliği: MK m. 40 5

3. FAALİYET ÖZGÜRLÜĞÜ: Hayat faaliyetlerini serbestçe düzenleme 4. ŞEREF (ONUR) VE HAYSİYET: • • • Tanımı İhlâli Nisbiliği Mesleki şeref ve haysiyet Tüzel kişilerin durumu Şeref ve haysiyete saldırı örnekleri 6

5. RESİM ve SES: • Resim: Kişinin bir fotoğrafta, filmde veya televizyonda tespit edilmesi ve gösterilmesi ya da tablo yahut karikatürünün yapılması. • Kişinin rızası olmadan resminin çekilmesi, yapılması, kullanılması Kişilik hakkına saldırı • Kural: Kişinin rızası gerekli (FSEK 86 f. 1) • İstisna: Rıza gerekmeyen haller (FSEK 86 f. 2) 1 - Siyasi ve sosyal hayatta rol oynayan kişilerin resimleri 2 - Bu kişilerin katıldıkları genel toplantıların resimleri 3 - Günlük olaylara ilişkin resimler 7

6. ÖZEL ve GİZLİ HAYAT ALANLARI Hayat Alanları: 1. Kamuya Açık Alan 2. Özel Alan 3. Gizlilik Alanı 8

Kişisel Verilerin Toplanması: Amaç dışı kullanım Yayınlama Üçüncü kişilere dağıtım • MK m. 24 (Kişiliğe hukuka aykırı saldırı) • Anay. m. 20 “Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. ” • “Kişisel Verilerin Korunması Kanun Tasarısı” 9

KİŞİLİĞİN KORUNMASI YOLLARI MK m. 23 ---- Kişinin rızasıyla yapılan saldırı MK m. 24 ---- Kişinin rızası dışında yapılan saldırı 10

I- KİŞİLİĞİN HUKUKİ İŞLEMLE YAPILAN SALDIRILARA KARŞI KORUNMASI: MK m. 23 “Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. (f. 1) Kimse özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlâka aykırı olarak sınırlayamaz. (f. 2)” Müeyyidesi: BK 27 f. 1 “Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı (…) sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür. ” 11

1. Hak Ehliyeti Bakımından: 2. Fiil Ehliyeti Bakımından: 3. Özgürlükler Bakımından: Ø Ø Özgürlüğün hukuka veya ahlaka aykırı şekilde sınırlandırılması Sözleşme özgürlüğü ile özgürlüğün kısıtlanması arasındaki ilişki - Kişiyi her yönden bağlayan, ölçülmez derecede risklere sokan sözleşmeler - Çok uzun süreli sözleşmeler 12

Vücut Tamlığını İhlal Eden Sözleşmeler: • Hukuka ve ahlaka uygun olduğu ölçüde geçerli. • MK 23 f. 3 “Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak, biyolojik madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddî ve manevî tazminat isteminde bulunulamaz. ” 13

II- KİŞİLİĞİN HUKUKİ İŞLEM DIŞINDA YAPILAN SALDIRILARA KARŞI KORUNMASI: • MK m. 24 f. 1” Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hâkimden, saldırıda bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir. ” • MK m. 25 • Koruma isteme yetkisinin doğmasının şartı: kişilik haklarına hukuka aykırı saldırı 14

HUKUKA AYKIRILIĞI KALDIRAN SEBEPLER (MK m. 24 f. 2): “Kişilik hakkı zedelenen kimsenin rızası, daha üstün nitelikte özel veya kamusal yarar ya da kanunun verdiği yetkinin kullanılması sebeplerinden biriyle haklı kılınmadıkça, kişilik haklarına yapılan her saldırı hukuka aykırıdır. ” 1. 2. 3. 4. Mağdurun rızası Üstün nitelikte özel yarar Üstün nitelikte kamu yararı Kanunun verdiği yetki 15

1 -Mağdurun Rızası: Geçerli Rıza: Ø Hukuka ve ahlaka uygunluk Ø Üzerinde tasarruf edilebilir bir hak Ø Sınırları belirlenmiş bir müdahale Ø Ehliyet 16

• Tıbbi Müdahalelerde: “Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun”; “Hasta Hakları Yönetmeliği” Kural: Rıza İstisna: Rızanın gerekmediği haller Gecikmede sakınca bulunması • Organ Naklinde: MK m. 23 f. 3; “Organ Nakli Kanunu” Ø Ø • Ölüden Basın Yoluyla Kişilik Hakkına Müdahalede: Ø Ø • Canlıdan Açıklamalar doğru şekilde verilmeli Rıza verenin getirdiği sınırlamalara uyulmalı Kişilik Hakkına Saldırı Riski Taşıyan Faaliyetlere Katılma 17

2 - Üstün Nitelikte Özel Yarar: a- Mağdura İlişkin Özel Yarar: Ø Ø Örn. Hastanın üstün nitelikte özel yararı Hastanın açıkça karşı çıkmasına rağmen tıbbi müdahale mümkün mü? b- Faile veya Üçüncü Kişiye İlişkin Özel Yarar: Ø Ø Haklı savunma (=Meşru müdafaa) Hak arama özgürlüğü 18

3 - Üstün Nitelikte Kamu Yararı: • • Genel Olarak Basın Yoluyla Kişilik Hakkına Müdahalelerde: Basının Görevi: Ø Ø Haber verme (=Halkı bilgilendirme) Eleştiri yaparak kamuoyunu yönlendirme Basın Özgürlüğünün (Haber Verme Hakkının) Sınırları: 1. 2. 3. 4. Gerçeklik Kamu Yararı Güncellik Konu İle İfade Arasında Düşünsel Bağlılık Eleştirinin Sınırları: 1. Gereksiz Yere Onur Kırıcı Olmamalı 2. Eleştiriye Temel Olan Olaylar Birlikte Verilmeli 19

Kamuya Mal Olan Kişilerin Durumu: • Kamuya Mal Olmak: Ø Ø Ø • Kamu hizmeti görerek Kamuyu ilgilendiren eylemlerde bulunarak Eserlerini kamuya sunarak Kamuya Mal Olan Kişilerin Özel ya da Gizli Hayatlarına Müdahale: Ø Ø Öğrenilmesinde üstün kamu yararı bulunmalı Kamuya mal oldukları hususlar veya işgal ettikleri makamla ilgili olmalı 20

4 - Kanunun Verdiği Yetki: Örn. Kamu görevlilerinin kamu hukuku nitelikli hükümlerden doğan yetkilerini kullanmaları Örn. Dilekçe hakkı (Anay. 74) Örn. Haklı savunma (BK 64) 21

KİŞİLİK HAKLARINA SALDIRILAN KİŞİYE TANINAN DAVA HAKLARI: MK m. 25 1. Saldırıyı Durdurma (Saldırıya Son Verme) Davası 2. Saldırı Tehlikesinin Önlenmesi Davası 3. Saldırının Hukuka Aykırılığının Tespiti Davası 4. Maddi Tazminat Davası 5. Manevi Tazminat Davası 6. Saldırıdan Elde Edilen Kazancın Verilmesi Davası Davacı ve Davalı 22

1 - SALDIRIYI DURDURMA (SALDIRIYA SON VERME) DAVASI: • • • başlamış ve devam eden hukuka aykırı saldırı kusur ve zarar? davacı, davalı 2 - SALDIRI TEHLİKESİNİN ÖNLENMESİ DAVASI: • • • kişiliğe hukuka aykırı bir saldırı tehlikesinin bulunması kusur ve zarar? davacı, davalı 23

3 - SALDIRININ HUKUKA AYKIRILIĞININ TESPİTİ DAVASI: • sona eren ancak etkisi devam eden hukuka aykırı saldırı • kusur ve zarar? • davacı, davalı • • MK m. 25 f. 2: durdurma, önleme, hukuka aykırılığın tespiti davalarından biri + kararın üçüncü kişilere bildirilmesi veya ilân edilmesi talebi hukuka aykırılığı tespit eden kararın yayınlanması düzeltme ve cevap hakkı 24

4 - MADDİ TAZMİNAT DAVASI: • kişilik hakkına yapılan hukuka aykırı saldırı sebebiyle malvarlığına ilişkin zarar • haksız fiil sorumluluğunun (BK m. 49) veya borca aykırılıktan sorumluluğun (BK m. 112) şartları gerçekleşmiş olmalı: 1. 2. 3. 4. • • kişilik hakkına hukuka aykırı saldırı maddi zarar saldırı ile zarar arasında uygun illiyet bağı failin kusuru veya bir kusursuz sorumluluk halinin bulunması zamanaşımı davacı (temlik, mirasçıya intikal), davalı 25

5 - MANEVİ TAZMİNAT DAVASI: • kişilik değerlerine hukuka aykırı saldırı sonucunda duyulan acı, elem, ızdırap manevi zarar • kişilik hakkının zedelenmesi halinde manevi tazminat: MK m. 25 f. 3; BK m. 58 genel hüküm Şartları: 1. 2. 3. 4. kişilik hakkına hukuka aykırı saldırı manevi zarar saldırı ile zarar arasında uygun illiyet bağı failin kusuru veya bir kusursuz sorumluluk halinin bulunması 26

• • BK m. 58 f. 1: Davacının talebi: bir miktar para BK m. 58 f. 2: Hakimin takdir hakkı: - para ile tazmin - para yerine veya parayla birlikte başka bir manevi tazminat tayin edilirken: Ø mağdurun çektiği elem ve ızdırap Ø failin kusurunun derecesi Ø varsa: mağdurun ortak kusuru Ø tarafların sıfatı, işgal ettikleri makam ve diğer sosyal ve ekonomik durumları davacı, davalı MK m. 25 f. 4 “Manevî tazminat istemi, karşı tarafça kabul edilmiş olmadıkça devredilemez; mirasbırakan tarafından ileri sürülmüş olmadıkça mirasçılara geçmez. ” 27

6 - SALDIRIDAN ELDE EDİLEN KAZANCIN VERİLMESİ DAVASI (Vekaletsiz İşgörmeden Kaynaklanan Dava): • • Mağdurun elde etmek istemediği veya elde edemeyeceği bir kazanç Maddi tazminat davası Kişiliği Koruyan Davalarda Yetkili Mahkeme: MK m. 25 f. 5: davacının veya davalının yerleşim yeri mahkemesi. 28