Kennis en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond Leergang Orintatie
Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond Leergang Oriëntatie Bodem en Ondergrond
Oriëntatie Bodem en Ondergrond Overzicht modulen: 1. Intro: integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling 2. 1 Bodem en ondergrond 2. 2 Watermanagement 3. 1 Draagfunctie 3. 2 Ondergronds bouwen 4. 1 Archeologie 4. 2 Landschap en bewoning (geologie en geomorfologie) 5. 1 Leefomgevingvraagstukken 5. 2 Integrale gebiedsontwikkeling
Module 5. 1 Leefomgevingsvraagstukken Zorgvuldig omgaan met bodem en bodemprocessen
Fasen gebiedsontwikkeling
Inhoudsopgave Milieu en duurzame gebiedsontwikkeling Bodem- en ecosysteemdiensten Rol milieukundige bij gebiedsontwikkeling Milieukundige bodemambities: lokaal schaalniveau • Milieukundige bodemambities: mondiaal schaalniveau • •
Milieukwaliteit als onderdeel van duurzame gebiedsontwikkeling
Duurzaamheid = kwaliteit op verschillende niveaus
Bodem en ecosysteemdiensten Wat doet een gezonde bodem voor mensen?
Ecosysteemdiensten Wat doet een gezonde bodem voor mensen? • Produceren: leveren voedsel, energie en grondstoffen
Producerende diensten
• Reguleren: biologische, chemische en natuurkundige processen beïnvloeden
Regulerende diensten
• Dragen: ondersteunen van gebouwen, wegen; bergen en beschermen van leidingen
Culturele en informatiediensten
• Informeren en inspireren: kennis bieden over heden en verleden; groeiplaats bieden voor aantrekkelijk groen en waardevolle natuur
Rol milieukundige bij gebiedsontwikkeling Hoe draagt een milieukundige bij aan het leveren van ecosysteemdiensten door een gezond bodem- en watersysteem?
Rol milieukundige • Beschermen en verbeteren milieukwaliteit lokaal en mondiaal • Goede milieukwaliteit genereert randvoorwaarden voor economische mogelijkheden en kwaliteit van bestaan
signaleren & beschermen & verbeteren toezicht & monitoring adviseren & uitvoeren & controleren voorspellen & beoordelen selecteren & synergie creëren & enthousiasmeren
Milieukundige ambities: lokaal schaalniveau Welke milieukundige ambities dragen bij aan de kwaliteit van gebiedsontwikkeling, binnen de grenzen van het plangebied?
Bodemambities lokaal (1) • Veilige en gezonde bodem: geen chemische verontreiniging of verzilting
Benodigde milieukundige kennis • • • Vervuilende activiteiten; bronnen Verspreiding van stoffen Omzetting van stoffen Gezondheidsbeïnvloeding door stoffen Saneringsmethoden Verzilting (via ondergronds zeewater / als gevolg van irrigatie)
Voorbeeld: Oostergasfabriek Amsterdam
Verspreiding verontreinigingen. Bron: SKB
De sanering in bedrijf
De beoogde nieuwe ontwikkeling
Bodemambities lokaal (2) • Geen overschot of tekort aan water door voldoende mogelijkheden voor infiltratie en berging
Benodigde milieukundige kennis • Waterinfiltratie • Ondergronds watertransport • waterbeheer
Waterkringloop - Bron: TTE
Stedelijke waterproblemen
Water vasthouden en bergen: grindkoffers en wadi’s
Bodemambities lokaal (3) • Groen, water en openbare ruimte zijn van hoge kwaliteit dankzij een gezonde bodem • Bodem is duurzaam in staat om voeding en andere gewassen te leveren zonder de omgeving te vervuilen.
Benodigde milieukundige kennis • • • Bodembestanddelen Bodemvormende processen Bodemprofielen Relatie bodem, water & vegetatie Relatie bodem, water & voedingsgewassen
Bodembestanddelen • • • Minerale delen Voedingsstoffen (meststoffen, nutriënten) Water Lucht Dood organisch materiaal en humus Levende organismen
Bodemvormende processen
Bodemprofielen: podzol
Bodemprofiel: veen
Voorbeeld: water in de stad (Deventer)
Voorbeeld: stadslandbouw
Milieukundige kwaliteitsambities: mondiaal niveau Hoe zorg je ervoor dat gebiedsontwikkeling ook buiten de grenzen van het plangebied leidt tot meer kwaliteit?
Bodemambities mondiaal (1) • Bodem en ondergrond leveren een bijdrage aan energiebesparing en duurzame energievoorziening • Bodem en ondergrond dragen bij aan het terugdringen van klimaatverandering
Benodigde milieukundige kennis • Koolstofkringloop • WKO / geothermie
Bodem en koolstofkringloop • Veel vastgelegde koolstof in de bodem (veen, opgehoopt methaan, humus) • Vaak vergeten bij discussie over klimaatverandering
Verlies van koolstof uit bodem • Bodemdegradatie (humus CO 2) • Oxidatie van veen (veen CO 2) • Ontsnappen van methaan uit natte bodems (rijst, moerassen) en permafrost (ontdooiende toendra’s) • Voorbeeld: veenoxidatie door palmolieteelt • http: //www. youtube. com/watch? v=Ks. WHLGEVo dk
Toevoeging van koolstof aan bodem • Vorming strooisel laag • Humusvorming • Veenvorming
Lokale maatregelen (Nederland) • Bestaande veenpakketten behouden via hoog grondwaterpeil • Organische stofgehalte in grond op peil houden / verhogen • Bos aanplanten • Groene daken = bodemvorming stimuleren op nieuwe locaties
Bodemenergiesystemen
Gesloten systemen / bodemwarmtewisselaars • • • Water of antivries in kunststof leidingen 0 – 150 m diepte Warmte + koude toevoegen / onttrekken 5 – 30 graden Celcius Vanaf 1 woning http: //www. aardwarmtesystemen. nl/bodemwar mtewisselaar. html
Open systemen / WKO • Grondwater wordt onttrokken en teruggepompt, via 2 of meer bronnen op enige afstand van elkaar • Warmte + koude onttrekken / toevoegen • 20 – 300 meter diepte • 5 – 25 graden Celsius • Vanaf ca 50 woningen • http: //www. devo-veenendaal. nl/energiesysteem/hoe -werkt-het/
Geothermie • • Diepe onttrekking van warmte, geen koude 500 – 5000 meter 30 – 120 graden Celsius Vanaf meer dan 100 woningen • http: //www. aardwarmtedenhaag. nl/
Wko en bodemsanering
Open systeem reactieve zone
WKO en bovengrondse zuivering
Voorbeelden bodemenergie gecombineerd in de waterketen: bodemenergie en opslag restwarmte
Bodemenergie – proceswater en gietwater
Bodemambities mondiaal (2) • Bodem levert bijdragen aan het sluiten van grondstoffenkringlopen, o. a. fosfaat • Bodem biedt productiecapaciteit voor voldoende voeding voor alle wereldburgers
Benodigde milieukundige kennis • Vorming / verlies bodemvruchtbaarheid • Fosfaatkringloop • Bodem en voedselproductie
Fosfaat in NL • Toevoer via import veevoer en aanvoer kunstmenst • Ophoping in de bodem; leidt tot eutrofiering e. a. • Ophoping in rioolslib; leidt (door verbranding van rioolslib) tot verlies van nutrienten
Fosfaat wereldwijd • • Fosfaatmijnen op slechts enkele plaatsen in de wereld Uitputting verwacht binnen 50 – 100 jaar Geen alternatieve bronnen van fosfaat Open kringloop; ophoping / verlies op plaatsen met veel mensen en intensieve landbouw
Voorbeeld: gebiedsgericht grondwaterbeheer
Achtergrond documentatie • SKB (2009) Bodemecologie: wat is het en wat kun je ermee? SKB Cahier • T. C. P. Melman & C. M. van der Heide (2011). Ecosysteemdiensten in Nederland: verkenning betekenis en perspectieven. Achtergrondrapport bij Natuurverkenning 2011 • SLO (2008). De Bodem Leeft. Gecertificeerde NLT module voor HAVO 4/5, versie 1. 2. • Stowa (2009). Fosfaat, van leegloop naar kringloop. Resultaten workshop 20 mei 2009 en achtergrondgegevens. Stowa, Amersfoort. • Smit, Bert (z. j. ) Fosfaat: kringloop of eenmalig gebruik. PPT, Wageningen Universiteit en Research Centrum WUR. • Vrieswijk, Siebe, Annelies Everts en Arne Alphenaar (2010). Pionieren in de ondergrond. TTE. Deventer, in opdracht van het Ministerie van VROM. • De Bruijn (2004). Samen werken aan duurzame ontwikkeling. Om de toekomst van onze leefomgeving. Lectorale rede, Saxion lectoraat Duurzame Leefomgeving.
- Slides: 66