Kenmerk 16 De expansie van de christelijke wereld

Kenmerk 16 De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de Kruistochten Les 3: Het Grote Schisma van 1054

• Let op! Deze presentatie geldt als achtergrondinformatie bij het Schisma van 1054 • (zie p. 44; eerste kolom)

H 3: § 1: p 54 Voorgeschiedenis • Geen eenheid christelijke wereld na splitsing Oost- en West Romeinse Rijk en na het uiteen vallen van het Westen. – Verschil in kerktaal: welk? – Positie paus • boven de andere 4 patriarchen (o. a. Constantinopel) of gelijkwaardig – Verschillen rituelen en doctrines • de belangrijkste was de filioque-kwestie

5 zetels patriarchen Alexandrië, Antiochië, Constantinopel, Jeruzalem en Rome

Filioque-kwestie • Is de Heilige Geest* ontsproten aan de Vader en de Zoon (filioque) of alleen aan de Vader? • In de 4 e eeuw was het Credo – alleen aan de Vader – Grieks-christelijke wereld hield vast aan dit Credo: ex patre • In de zesde eeuw in Spanje komt er in het Westen een aanpassing, overgenomen door Karel de Grote in de achtste eeuw – de filioque-doctrine (dus ook aan en de Zoon) – Vanaf 1014 in katholieke geloofsbelijdenis • er is geen hiërarchie binnen Drie-eenheid. *De Heilige Geest wordt binnen het christendom beschouwd als de Geest van God. Samen met God de Vader en de Zoon van God vormt de Heilige Geest de Heilige Drie-eenheid. Volgens de algemene opvatting werd deze leer officieel vastgesteld op het Concilie van Nicea, in 325 NC.

1054: Geloof en Politiek • In 1054 inhoudelijke discussie over filioque, maar politiek/macht leek belangrijker – Pausen (o. a. Gregorius VII) eisten hoogste leergezag christelijke kerk. – Filioque werd toetssteen als over hereniging werd gesproken. – Voor Byzantijnen was hereniging mogelijk als er een oecumenisch concilie kwam met deelname van Alexandrië, Antiochië, Constantinopel, Jeruzalem en Rome. – Paus vond dit overbodig • Byzantijnen moesten gewoon zijn primaatschap en leergezag accepteren.

Hereniging en machtsstrijd • Paus Leo IX en de patriarch van Constantinopel Michaëlis Caerularius excommuniceren elkaar in 1054 (pas in 1965 wederzijds ingetrokken!) • Hereniging kerk werd een doelstelling van de pauselijke politiek. • Zeker het doel van Urbanus II (1088 -1099), initiatiefnemer tot Eerste Kruistocht. Zag zich in zijn positie als leider christelijke wereld erkend toen Keizer Alexius Commenus (1081 -1118) zijn hulp inriep tegen de islam. • Verhoudingen werden alleen maar slechter (Vierde Kruistocht!). • Parrallel lopen ook de ruzies tussen paus en koningen of keizers over wie het hoogste gezag had, zoals bij Frederik II): de investituurstrijd (kenmerk 15)

Paus Leo IX en Gregorius VII