Kaynak Tanker N Koyuncu M Cokun M 2013

Kaynak: Tanker N. , Koyuncu M. , Coşkun M. 2013. Farmasötik Botanik. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi yayınları, No: 93 1

Doğal Sistemdeki Taksonlar 1. Alem: Plantae 2. Bölüm: Divisio 3. Sınıf: Classis 4. Takım: Ordo 5. Familya: Familia 6. Cins: Genus 7. Tür: Species 2

BİTKİ BÖLÜMLERİNİN İSİMLERİ 1. Bacteriophyta (Schizophyta, Bölünen Bitkiler/Bakteriler) 2. Cyanophyta (Mavi-yeşil algler) 3. Phycophyta (Algler/su yosunları) 4. Mycophyta (Mantarlar) Lichenes (Likenler) 5. Bryophyta (Yosunlar) 6. Pteridophyta (Eğreltiotları) 7. Spermatophyta (Tohumlu bitkiler) a-Gymnospermae (açık tohumlular) b-Angiospermae (kapalı tohumlular) 3

Divisio 1: BACTERIOPHYTA Bölüm 1: Bölünen Bitkiler, Bakteriler 4

Bakteriler, bitkiler arasında morfolojik bakımdan yapıları en ilkel olan, tek başına veya koloni halinde birleşmiş olarak yaşayan saprofit veya parazit organizmalardır. Çoğunlukla tek hücreli ve çok küçüktürler; boyutları mikron olarak ölçülebilir, hücre çapı çoğu kez 1 mikrondan küçüktür. Gerçek nukleus (çekirdek) ve tipik plastitleri yoktur. Klorofil taşımazlar. 5

Bakteriler ikiye bölünerek, vejetatif olarak çoğalırlar. Her bakteri hücresi, genellikle 20 -30 dakika içinde bölünür; bazı mikroorganizmalarda bu hız daha fazladır, 1 saat içinde çok kez bölünebilirler. Aynı koşulların devamı halinde, 1 bakteri hücresinden 24 saatte 17 milyon, 48 saat içinde de 281 milyar bakteri meydana gelir. 6

Yeryüzünde, çok yaygın bir biçimde, 1200 kadar bakteri türü yaşamaktadır. Cildimizin yüzeyinde, dünya insan nüfusundan daha çok sayıda bakteri bulunur. 1 g tarla toprağında 50 -100 milyon; 1 g taze insan dışkısında 20 -165 milyon bakteri sayılmıştır. Orman toprağının 1 gramında 3 milyar, içecek suların 1 mililitresinde 200 bakteri vardır. 7

Bakterilerin gelişmesi için beslenme ortamının yeterli olması gerekir. Aslında bakterilerin çoğu heterotroftur (kendini besleyemez: ) ya parazit (asalak) olarak bir canlı üzerinde veya saprofit (çürükçül) olarak canlı olmayan ve çürümekte olan maddelerle yaşarlar; obligat parazitler nadirdir. Bazı bakteriler ise ototroftur (kendini besler), fotosentez ya da kemosentez yaparlar. 8

Bakterilerin çoğu renksizdir, mikroskopta görülebilmeleri için bu nedenle boyanmaları gerekir. Bakterileri görünür kılmak için mikro biyolojide Gram yöntemi ile boyanır. Birinci boyanın mor rengini koruyan bakterilere Gram pozitif bakteriler, füksin ile boyanan ve kırmızı renk alanlara Gram negatif bakteriler denir. 9

Bakteriler çok yönlü fizyolojik aktivite gösteren mikroorganizmalardır. Diğer canlılarda hastalık meydana getirmeleri dışında bakterilerden gerek eczacılıkta gerekse başka alanlarda kullanılan ürünlerin elde edilmesinde yararlanılır; Örneğin bazı bakteriler fermentasyon yapar (laktik asit, butirik asit; aerobik asetik asit fermentasyonu), bazı bakteriler gaz, renkli maddeler veya ışık meydana getirir, bazı bakteriler kimyasal işlemler sonucu yararlı ürünler verirler. 10

Bakteriler toksisite bakımından farklıdırlar. a) Endotoksin meydana getirenler : Ürettikleri toksinleri üzerinde yaşadıkları konağın hücresi içinde biriktirirler; hücre parçalanınca toksinler serbest kalır ve yayılır. b) Eksotoksin meydana getirenler: Eksotoksinler enfeksiyon yerinden büyük bir hızla yayılır. Bu toksinler çok zehirli proteinlerdir 11

Bakteriler bazen bitkilerde hastalıklara neden olur. Bitkiye açılan bir yaradan veya stomalardan giren bakteriler, hücrelerarası boşluklarda ürerler, selüloz ve pektin zarı eriten enzimler salgılayarak Örn. Zamk oluşmasını sağlar. Bu enzimler hücrelerin ölmesine de neden olurlar; bazen iletim dokusunu tıkayarak bitkiyi soldururlar. Ancak her bakteri zararlı değildir; Örneğin toprakta bulunan fakat Fabaceae (Baklagiller) bitkilerinin köklerine girerek orada yaşayan Rhizobium radicicola küçük yumrucuklar meydana getirir. Nodozit adı verilen bu yumrucuklarda gelişen bakteriler bitkiye azot sağladığı için yararlı bakterilerdir. 12

Bakteriler çok küçük olduklarından belirgin morfolojik farklar her zaman bulunamayabilir. Genellikle çubuk, burgu veya küre şeklindedirler. Bazı hücreler bölündükten sonra bir arada kalır, koloniler, iplikler veya bir ağ meydana getirir, ve buna göre değişik isim alırlar. Şekilleri esas alınırsa bakteriler 3'e ayrılır: 1. Coccus, cocci (koklar) 2. Bacillus (çubuk, çomak, basil) 3. Spirillum (helezon, spiral) 13

Ordo: Pseudomonadales Bu takımdaki mikroorganizmalar çubuk (basil), spiral, bazen küre (kok) biçiminde, hareketsiz ve gram negatiftir; spor meydana getirmezler. Aralarında çok değişik olaylara neden olanları vardır; örneğin, oksidasyon yapanlardan Acetobacter aceti ve A. suboxydans sayılabilir; birincisi etanol' den asetik asit veya sirke oluşmasında, ikincisi de D -sorbitol' den L-sorboz' a geçişte, oradan da C vitamini elde edilişinde etkili rol oynar. 14

Ordo: Eubacteriales Bakterilerin çoğu bu takımdandır. Çubuk (Bacillaceae familyası) ya da küre (Coccaceae) biçimindedir. Bunlar zincir, levha bulunurlar. veya Bazısı paket halinde hareketlidir ve hareketi sağlayan kirpikler bakterinin bütün çevresinde yer almıştır (peritrichus); saprofit veya parazittirler. 15

Ordo: Chlamydobacteriales Bu takımdaki bakterilerden ikisi ilgi çekici olup demir bakterilerindendir; Leptothrix ochracea‘ nin oluşturduğu tabakalar arasında ferri hidroksit tutulur. Crenothrix polyspora‘ da çoğalma sırasında serbest hale geçen hareketsiz koklar, su borularının tıkanmasına neden olur. 16

Ordo: Actinomycetales Bu takımdaki bakteriler, gerçek bakteriler kadar bol bulunur, tür sayısı da fevkalade çoktur. Bundan öncekilerden farklı olarak bu takımdaki bakteriler hem hareketsizdir hem de miselyum meydana getirir. Yapay ortamda çapı bazen birkaç santimetreye varan miselyum, ekseriya çok dallanmış tek bir hücreden ibarettir, çok sayıda nukleoidi vardır, fakat ara zarlar bulunmaz. Bazı bitkilerin köklerinde bulunan azot tutucu simbiyontlar muhtemelen bu takımdandır. Bu takımda bazı patojen bakteriler, örn. Mycobacterium tuberculosis 17 (verem), M. leprae (cüzzam) vardır.

Bakteriler, eczacılıkta kullanımları dikkate alınarak şöyle gruplandırılmıştır. 1. Süt Bakterileri, Laktik Bakteriler 2. Dekstran Veren Bakteriler 3. Enzim Elde Etmede Kullanılan Bakteriler 4. Antibiyotik Üreten Bakteriler 18

Divisio 2: CYANOPHYTA Bölüm 2: Mavi-Yeşil algler 19

Bu bölümde belirgin mavi-yeşil renkli, tek hücreli veya ipliksi algler bulunur. Bakterilerden daha büyükçedirler; tek başına veya müsilajımsı örtüyle sarılmış kütle ya da film oluşturmuş koloni halinde yaşarlar. Gerçek nukleusları yoktur. Bu algler ototrofturlar fakat organik besinleri de alabilirler. Fotosentez yapan bu bitkilerde başlıca fotosentez ürünü, gerçek nişasta değil fakat glikojene benzeyen ve küçük taneciklerde depolanmış olan Cyanophyta Nişastası dır. Veietatif çoğalma (bölünerek) gösterirler ve hızla çoğalırlar. Suda, özellikle temiz sularda yaşarlar. Ilıcalarda, örneğin 70° C lik kaynak sularında, nemli topraklarda, ağaç kovuklarında, duvar, havuz kenarı ve çıplak kayalarda rastlanır. Bir çok genus mantarlarla simbiyoz halinde birleşerek likenleri meydana getirir. Mavi-yeşil alglerin bazıları kireci çözer, bazısı müsilajında kalsiyum karbonat salgılar; bazı termal sularda, yaşayanlar antienflamatuar etki gösteren maddeler içerirler ve bu nedenle bu kaplıcalardan romatizma şikayeti olan çok sayıda hasta yararlanır. Bu bölüm bitkileri eczacılık bakımından çok önemli değildir. 20