Katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich Konteksty

Katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich. Konteksty i strategie. Ewa Kobierska-Maciuszko 17. 04. 2015

WEJHEROWO GDYNIA SŁUPSK KARTUZY GDAŃSK OLSZTYN SZCZYTNO SZCZECIN BYDGOSZCZ BIAŁYSTOK TORUŃ BIAŁOWIEŻA WARSZAWA POZNAŃ SIEDLCE ŁÓDŹ LUBLIN WROCŁAW OPOLE D. GÓRNICZA KIELCE SANDOMIERZ KATOWICE GLIWICE KRAKÓW TARNÓW PARYŻ RZYM

• Katalog NUKAT jest źródłem gotowych opisów katalogowych oraz centralną informacją o zasobach bibliotek naukowych i akademickich • Katalog NUKAT został utworzony z inicjatywy i na podstawie projektu przygotowanego przez przedstawicieli bibliotek akademickich i naukowych a sfinansowany z grantu Fundacji A. W. Mellona oraz dotacji celowej MNi. SW. • Ważnym składnikiem katalogu NUKAT jest Centralna Kartoteka Haseł Wzorcowych, która służy kontroli poprawności stosowanych w opisach haseł. Jej aktualizowane kopie są udostępniane w kilku systemach zautomatyzowanych używanych przez biblioteki NUKAT • Opis przedmiotowy dokumentów katalogowanych w bazie NUKAT jest możliwy w 3 językach haseł przedmiotowych (jhp): • jhp KABA – wykorzystywanym głównie przez biblioteki akademickie, • JHP BN (Biblioteki Narodowej) – wykorzystywanym przez BN oraz biblioteki publiczne, • polskiej wersji Me. SH (Medical Subject Headings) – wykorzystywanym przez biblioteki medyczne.

Jak powstawał NUKAT ? • • 1991 – 1993 - Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie (BUW) tworzy Kartotekę Haseł Wzorcowych (khw, w tym języka haseł przedmiotowych (jhp) KABA, polskiego odpowiednika RAMEAU i LCSH) , do budowania KHW wkrótce dołączają BJ i BUGd, od 1993 także BG AGH. KHW zyskuje formę bazy on-line, stopniowo do jej współtworzenia przystępują kolejne biblioteki i KHW przekształca się w Centralną KHW. 1996 - BUW tworzy Centrum Formatów i Kartotek Haseł Wzorcowych , oddział, który przejmuje opiekę i nadzór nad CKHW, zajmuje się kontrolą wprowadzanych rekordów haseł i koordynacją współpracy, 2002 - uruchomienie pełnego współkatalogowania w katalogu NUKAT. Pierwsze opisy publikacji do pustej bazy bibliograficznej NUKAT wprowadzają pracownicy Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, Biblioteki Politechniki Lubelskiej i Biblioteki Akademii Rolniczej w Lublinie. 2009 -2012 – „Autostrada Informacji Cyfrowej” – scalanie lokalnych OPACów powstałych wcześniej niż NUKAT, .

NUKAT dzisiaj • Rekordy (31. 12. 2014): BIB: 2 984 628 KHW: 3 908 431 • Kody lokalizacji: 11 123 216 • 1450 bibliotekarzy • 11 systemów • codziennie średnio 1175 nowych rekordów bibliograficznych • codziennie średnio 912 nowych rekordów khw, w tym 632 rekordy kartoteki haseł formalnych i 280 hasła rozwinięte języka KABA. • Około 36% rekordów bibliograficznych zatwierdzanych automatycznie.

Współtwórcy NUKAT (1) • Biblioteki: • • 128 Akademickie: 68 Wyższych szkół zawodowych: 6 PAN: 23 Muzea: 2 Wojewódzkie publiczne: 5 Wojewódzkie pedagogiczne: 4 Inne: 20 (w tym 7 związanych z Kościołem Rzymsko. Katolickim)

Współtwórcy NUKAT (2) • Bibliotekarze: 1450 (aktywnie współpracujący) • Administratorzy NUKAT: 32 (aktywnie zatwierdzający) • • Bibliotekarze systemowi NUKAT: 2 Informatycy NUKAT: 5 BUW – biblioteka prowadząca NUKAT ICM UW – jednostka współfinansująca NUKAT w ramach projektu „Biblioteka Wirtualna Nauki”

Pierwsza 5 -tka w 2014: 1. BJ 50 542 2. BUW 33 438 3. BUŁ 13 153 4. BUMK 11 160 5. BUGd 11 069 …… ………………………………………. . 11. BP m. st. Warszawy 5 820 13. Książnica Szczecińska 5 136 20. WBP Lublin 2 959

NUKAT dla bibliotek publicznych ? • biblioteki naukowe i specjalistyczne • biblioteki katalogujące w formacie MARC 21:

NUKAT dzisiaj • Baza gotowych rekordów bibliograficznych i rekordów kartoteki haseł wzorcowych • Narzędzia informatyczne do obsługi codziennej współpracy i bieżącej kontroli danych • 3 języki informacyjno-wyszukiwawcze (jhp KABA, kopia jhp BN, kopia Me. SH) • Dostęp do elektronicznych wersji dokumentów • Możliwość porównania bazy lokalnej z katalogiem centralnym, tzw. mała autostrada • Obecność w światowym obiegu informacji

Finanse, kadry, infrastruktura • Koszt roczny: ok. 4 mln zł, instytucja finansującą: MNi. SW: • budżet BUW, • dotacja SPUB dla Biblioteki Wirtualnej Nauki • Bez opłat dla bibliotek (od 2015 także za szkolenia) • Centrum NUKAT – jedn. org. Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie • 44 osoby (42 etaty) • 6 serwerów: 2 x ORACLE Sun Enterprise M 4000 (produkcyjny i back up’owy), oba podłączone do macierz dyskowej ORACLE Storagetek 6180; system operacyjny SOLARIS 10

Centrum NUKAT • Ośrodek Kontroli Rekordów Bibliograficznych Kontrola rekordów bibliograficznych wprowadzanych do bazy oraz modyfikowanych w bazie NUKAT. • Ośrodek Kontroli Rekordów Kartoteki Haseł Wzorcowych Kontrola rekordów khw formalnych i przedmiotowych wprowadzanych do bazy NUKAT. • Ośrodek Obsługi Informatycznej Zarządzanie i obsługa informatyczna bazy NUKAT, nadzór nad infrastrukturą j oraz oprogramowaniem. • Ośrodek Koordynacji Kontrola przepływu rekordów w katalogu centralnym i spójności bazy NUKAT. Kontakt z bibliotekarzami systemowymi z bibliotek współpracujących z katalogiem centralnym. Organizacja szkoleń i warsztatów (200 godz. szkoleń dla 261 osób z 22 bibliotek)

Otoczenie NUKAT Katalog NUKAT katalog i bazy centralne BN bazy MAK+ Instytutu Książki Centralny Katalog Bibliotek Kościelnych FIDES Federacja Bibliotek Cyfrowych multiwyszukiwarki, np. KARO World. Cat i inne katalogi centralne

Katalogi centralne w świecie CROLIST http: //www. nsk. hr CASLIN http: //www. caslin. cz ALIS https: //ext. kb. dk/F/-? func=file&file_name=find-b&local_base=dtv 01_dtv&con_lng=ENG CSIC http: //bibliotecas. csic. es/inicio Latwian National Electronic Union Catalog http: //www. lnb. lv/en/catalogues-anddatabases/electronic-union-catalogue-libraries-national-importance KVK - Karlsruher Virtueller Katalog http: //www. ubka. uni-karlsruhe. de/kvk. html GERMAN LIBRARIES ONLINE (HBZ) http: //digilink. digibib. net/wk/links. pl? View=category&Sigel=HBZWK&Category=2951&LNG=en Digi. Bib – Digitale Bibliothek http: //www. digibib. net/Digibib Gateway BAYERN https: //opacplus. bib-bvb. de/Touch. Point_touchpoint/start. do BIBSYS http: //ask. bibsys. no/ask/action/smpsearch LIBRARY. RU http: //www. library. ru/3/biblionet/? it=211009 Swiss Libraries http: //www. switch. ch/edu/libraries LIBRIS http: //www. libris. kb. se/english/quick. search. html COPAC http: //copac. uk HUNOPAC http: //mek. oszk. hu/html/opac. htm ICCU http: //opac. sbn. it/opacsbn/opac/iccu/base. jsp

Powiązania globalne: • OCLC (http: //worldcat. org) • Viaf (http: //viaf. org)

Od OCLC (Ohio College Library Center, 1967) do OCLC (Online Computer Library Center, Inc. , 1980) • W 1967 mała grupa bibliotekarzy z bibliotek ze stanu Ohio utworzyła wspólny katalog w celu: – poprawy dostępu do informacji o zawartości swoich bibliotek w skali stanu a może i kilku sąsiednich – zredukowania kosztów pracy bibliotekarskiej poprzez podzielenie się zadaniami • 1971 – początek katalogowania on-line (147 dzieł pierwszego dnia na 20 terminalach w 11 bibliotekach) • W połowie lat 80. XX wieku było to już 2 400 instytucji z 50 stanów USA i Kanady, a konsorcjum wybudowało nową siedzibę dla 625 pracowników w Dublin, Ohio.

www. worldcat. org • Worldcat to 333 mln rekordów zasobu budowanego przez 16, 5 tys. instytucji współpracujących: bibliotek, ośrodków tworzenia metadanych, central bibliograficznych lokalnych i regionalnych. • W roku 2014 przybyło 18, 7 mln rekordów • Worldcat ma ambicję konkurowania z „produktami alternatywnymi” (czyt: Google) i robi to z powodzeniem notując 4, 5 mln pojedynczych użytkowników miesięcznie

www. viaf. org • Virtual International Authority File • Dzięki VIAF pracownicy oddziałów katalogowania z całego świata mogą zapoznać się z wariantami nazw używanych w opisach dokumentów w różnych krajach i trafić do odpowiednich narodowych kartotek haseł wzorcowych, skąd mogą pobrać przydatne im dane

• OCLC a „sprawa polska” W liczbie 333 mln rekordów dostepnych w Worldcat prawie 1% to zasoby NUKAT - jedynego agregatora metadanych bibliograficznych w Polsce i jednego z trzech z tzw. krajów postkomunistycznych (członkami OCLC są również centralne katalogi prowadzone przez biblioteki narodowe Węgier i Słowenii). • Biblioteka Narodowa również przesyła swoje dane do Worldcat i do VIAF

Czy wystarczająco spełniamy oczekiwania „rynku” naukowego i akademickiego i czy nasza pozycja jest konkurencyjna? • Poszukiwanie i uzyskiwanie dostępu do materiałów naukowych dzieje się coraz częściej poza domeną wyszukiwania i udostępniania bibliotecznego. • Występuje “brak łączności” pomiędzy danymi opisującymi nasze zbiory a miejscami, gdzie użytkownicy bibliotek rozpoczynają poszukiwania. • Jak to naprawić? - poprzez udostępnianie metadanych w sposób czytelny dla sieci globalnej • Nie chodzi o to, aby dane biblioteczne były obecne w sieci, ale o to by stały się jej częścią

Badania OCLC: Jak zmienia się publiczność bibliotek w erze internetu i komunikacji sieciowej (2005): – internet – pierwszy wybór dla 72% studentów amerykańskich – biblioteka – pierwszy wybór dla 14% studentów ale: - tylko 10% poszukiwań kończy się w sposób satysfakcjonujący - w tym aż 40% pochodzi z zasobów bibliotek

Przyszłość? • „Semantic Web” [koniec nawigacji pomiędzy stronami internetowymi, początek nawigacji pomiędzy metadanymi opisującymi istniejące w realu obiekty/przedmioty >>> „Internet of Things” (Io. T) ] • „Open Linked Data” [wychodzimy z MARC 21 jako formatu niszowego, anachronicznego i nieczytelnego dla sieci semantycznej]

Co po MARC’u? • BIBFRAME („Bibliographic Framework Initiative”) – ogólny model tworzenia i łączenia danych bibliograficznych, wzorzec przejścia od formatów typu MARC do RDA • RDA („Resource Description and Access”) – nowy standard opisu katalogowego i dostępu do niego, dostosowany do cyfrowego obiegu infomacji i komunikacji – 1 krok: rekord uniwersalny w NUKAT (formalny i wzorcowy w jednym) • EURIG (European RDA Interest Group)

„Tak więc jeśli biblioteka jest, jak chce tego Borges, modelem wszechświata, starajmy się uczynić z niej wszechświat na miarę człowieka, ale aby być na miarę człowieka, musi być również na miarę maszyny. . . to problem cywilizacyjny. ” Umberto Eco, O bibliotece, 1981 Przeł. Adam Szymanowski 28

Strony i źródła: • • • www. nukat. edu. pl www. oclc. org www. worldcat. org www. viaf. org www. rdatoolkit. org ******* Chamberlain, Edmund, Where do we go with Union Catalogues? Insights: the UKSG journal; Jul 2013, Vol. 26 Issue 2, p 180 -184, 5 p, College students' perceptions of libraries and information resources. A report to the OCLC membership, OCLC Dublin, Ohio 2006 Enis, Matt, Ending the Invisible Library Journal, 2/15/2015, p. 3638. Advancing together. Annual report 2013 -2014; http: //www. oclc. org/etc/designs/oclc-annualreport-14/images/215258 OCLCAR 2014. pdf

Dziękuję za uwagę i zapraszam Ewa Kobierska-Maciuszko