Kapittel 11 Retorikk Lreplanen seier at du skal

Kapittel 11 Retorikk Læreplanen seier at du skal kunne • bruke omgrepsapparat frå retorikken for å analysere og vurdere tekstar i ulike sjangrar • analysere og vurdere samanhengen mellom innhald, verkemiddel og formål i munnlege sjangrar • analysere og vurdere argumentasjon i og påverknad frå tekstar i aviser, på fjernsyn og på Internett ved hjelp av omgrep frå retorikken • vurdere argumentasjon i andre sine tekstar og underbyggje eigne påstandar gjennom sakleg argumentasjon Tema Vg 3, kap 11 1

Ole John Aandal (f. 1960): Never try to trick me with a kiss (2007) Tema Vg 3, kap 11 2

Kva er retorikk? • • • talekunst rettesnor for korleis vi bør bruke språket reiskap til å forstå og vurdere det som blir sagt og skrive all språkbruk er retorisk ein god retorikar bruker språket bevisst Tema Vg 3, kap 11 3

Retorikk er kamp med språket som våpen. Tema Vg 3, kap 11 4

Cesare Maccari (1840– 1919): Cicero i senatet skuldar Catilina for konspirasjon 21. oktober år 63 f. Kr. (1889) Tema Vg 3, kap 11 5

Kort historikk, antikken: • • • Frie menn hadde rett og plikt til å ta ordet i rettssalen, folkeforsamlinga og i andre samanhengar. Talekunst blei ein eigen «kunstart» / ei eiga lære. Talekunst var ein føresetnad for demokratiet og ein viktig maktfaktor. Tema Vg 3, kap 11 6

Nokre klassiske retorikarar Tema Vg 3, kap 11 7

Kort historikk, framh. • • Gorgias (485– 380 f. Kr. ) – «kairos» : den rette augneblinken – den som taler best, har rett Aristoteles (384– 322 f. Kr. ) – «peitho» : overtyding – finne argument, ordne dei og uttrykkje dei med overbevisande kraft Tema Vg 3, kap 11 8

Kort historikk, framh. • Cicero (106– 43 f. Kr. ) – den mest siterte forfattaren i verda – kunstferdige taler – lærebok i praktisk retorikk (De oratore) – stilen er viktig – føre bevis – glede tilhøyrarane og påverke kjenslene deira Tema Vg 3, kap 11 9

Kort historikk, framh. • • Quintilian (35– 98) – retorikk som undervisning – både skriving og lesing – Institutio Oratoria (12 band) Augustin (354– 430) – retorikk som fortolkingslære (forstå) – forstå: lese + formidle Tema Vg 3, kap 11 10

Kort historikk (oppsummering): På tusen år gjekk retorikken frå å vere – køyrereglar for munnleg tale til å bli – – – allmenn språkbrukslære utdanningsprogram tolkingskunst/tolkingslære Tema Vg 3, kap 11 11

Moderne retorikk handlar om å – – bruke språket bevisst (kommunisere) undersøkje kritisk korleis språket blir brukt (forstå) Tema Vg 3, kap 11 12

Dei fem fasane 1 Finne (inventio) • finne fakta, argument og synspunkt som er sannsynlege, truverdige og/eller kjensleladde, og som dermed kan verke overbevisande • «topos» (stad): faste språklege element – audmjuktopos (eg er ingen talar) – bråmodentopos (puer senex) – motsetningstopos (mørke – lys) Tema Vg 3, kap 11 13

Dei fem fasane 2 Ordne (dispositio) • innleiing (exordium) • sak (narratio) • argument for hovudtanken (confirmatio) • tilbakevising av motargument (refutatio) • avslutning (conclusio) Tema Vg 3, kap 11 14

Dei fem fasane 3 Utforme (elocutio) • stil: høg – mellom – låg • rein (puritas) og klar (perspicuitas) • utsmykking (ornatus) • verdig (dignitas) • metafor, metonymi, ironi, hyperbol, litot, allegori, symbol, parabel, rim, bokstavrim, assonans, kontrast, tilføying, oppattaking, anafor, epifor, inversjon Tema Vg 3, kap 11 15

Dei fem fasane 4 Hugse (memoria) • mnemoteknikk: hus, landskap, hand 5 Framføre (pronuntiatio, actio) • stemme • kropp Tema Vg 3, kap 11 16

Affektlæra: • • setje i rett sinnstilstand lære – glede – påverke / røre ved kjenslene (docere – delektare – movere) Tema Vg 3, kap 11 17

Tre appellformer: • • • fornuft (logos) karaktereigenskap (etos) lidenskap (patos) Tema Vg 3, kap 11 18

Tema Vg 3, kap 11 19

Retorikk som kommunikasjon: • • • den konkrete situasjonen saka mottakaren språket/mediet avsendaren aptum (høveleg) Tema Vg 3, kap 11 20

Argumentasjon: • • • Syllogisme: Alle menneske gjer feil. Olsen er eit menneske. Olsen er ikkje feilfri. Entymem: Alle som har feber, sveittar. Hansen sveittar. Han har feber. Eksempel (paradigme): frå eit enkelttilfelle til noko generelt Tema Vg 3, kap 11 21

Biletliste side 2 © Ole John Aandal side 4 © Kjetil Kausland/BONO 2008 (begge) side 5 http: //it. wikipedia. org/wiki/Immagine: Maccari-Cicero. jpg Tema Vg 3, kap 11 22