KAN FZYOLOJS KAN FZYOLOJS Kan ve lenf sv

KAN FİZYOLOJİSİ

KAN FİZYOLOJİSİ Kan ve lenf, sıvı bir matriksin içinde çeşitli hücrelerden meydana gelen bağ dokusu çeşididir. Kanın başlıca görevleri: l Gazları, besin maddelerini, hormonları ve metabolizma artıklarını taşıma l Elektrolit yapısı ve asitlik derecesini (p. H) düzenlemek l Toksinlere ve patojenlere l Vücut sıcaklığını korumak karşı koymak

Kanın Fiziksel Özellikleri 1. Kanın sıcaklığı (38 C) vücut sıcaklığından biraz daha fazladır. 2. Kanın vizkozitesi suyunkinin üç-beş katıdır. 3. Kanın p. H'sı 7. 35 - 7. 45 arasında değişir. 4. Erişkin bir erkekte 5 -6 litre, kadında ise 4 -5 litre kan bulunur. Bu farklılık daha çok vücut ağırlığıyla ilgilidir. İnsanda vücut ağırlığının yaklaşık % 7'si kandır. Yani, vücut ağırlığı 70 kg olan birisinde 4. 9 litre kan bulunur.

Kan Hacminin Durumu l Normovolemi l Hipervolemi

KAN ALMA l Kan örnekleri genel olarak medyan kübital ven gibi yüzeysel venlerden alınır. Çünkü, bu venleri bulmak kolaydır; ven çeperi daha incedir; ven sisteminde kan basıncı daha düşüktür ve venlerde açılan yara daha çabuk kapanır. l Periferdeki kılcal damarlardan kan almak için parmak ucu, kulak memesi ve yeni doğanda ayak baş parmağı tercih edilir. l Akciğerlerde gaz değişiminin yeterli olup olmadığını anlamak için arterlerden kan almak gerekir. Bu durumda kan, bilekteki radyal arterden, kasıktaki femoral arterden veya dirsekteki brakial arterden alınır.

KANIN YAPISI Kan: plazma + şekilli elemanlardan (hücreler) ibarettir. l Eritrositler (alyuvarlar) kanda oksijenin taşınmasından, l Lökositler (akyuvarlar) vücudun savunmasından, l Trombositler (plateletler) kanın pıhtılaşmasından sorumludur.

PLAZMA l Kan hacminin yaklaşık % 55' i plazmadır. l Plazma hacminin de % 92’ si sudur. l Plazma ile dokular arası sıvının yapısı farklıdır. l Plazmada daha fazla protein ve solunum gazları bulunur.

Kanın Bileşenleri Plazma Proteinleri 1. Albuminler (%60): Plazmanın kolloid ozmotik basıncını daha çok albuminler oluşturur. 2. Globulinler (%35): * Taşıyıcı globulinler (alfa ve beta): Globulin (Troksini), Transkortin (ACTH), Transferrin (demir), Apolipoproteinler (trigliserid ve diğer lipidler) * İmmünoglobulinler: Antikor da denir. Yabancı protein ve patojenlere saldırır. 3. Fibrinojen (%4): Kanın pıhtılaşmasında rol oynar. Fibrinojeni alınmış plazmaya serum denir.

Plazma Proteinlerinin Kaynağı l %90’ından fazlası karaciğerde sentezlenir. l Albumin ve fibrinojenin tamamı l Globulinlerin ise büyük miktarı KC kaynaklıdır. l İmmünglobulinleri (antikorları) plazma hücreleri sentezler

KANIN ŞEKİLLİ ELEMANLARI Kanın şekilli elemanlarının yapımına hematopoiezis denir. Gelişimin ilk 8 haftasında embriyo kesesinden meydana gelir. Bundan sonra 5. aya kadar karaciğer ve dalak esas üretim kaynağı olur. Daha sonra ana kaynak kemik iliği olur. Özellikle kırmızı kemik iliği Aşırı kan kaybı olduğunda yağlı ilik veya sarı ilik denen yapılar kırmızı iliğe dönüşerek alyuvar üretimine geçebilirler

ALYUVARLAR Şekilli elemanların %99, 9’unu oluşturur. l 1 mm 3 kanda ortalama eritrosit sayısı; l erkekte 4. 5 -6. 3 milyon, l kadında 4. 2 -5. 5 milyondur. l. O 2 -CO 2 değişimini sağlar l. Hemoglobin içerir. l. Kanın rengini oluşturur, l Eritrositlerin Yapımı (Eritropoiezis): l Proeritroblast l Eritroblast l Normoblast, l Retikulosit, l Olgun eritrosit

Alyuvarların Yapısı: l Eritrosit bikonkav disk şeklinde bir elemandır. l Orta kısmı 0. 8 µm, kalın kenarı 2. 6 µm, çapı 7. 8 µm dur. l Mitokondri, ribozom ve nükleus yoktur. Anaerobik enerji üretilir. Hemoglobin: Hem molekülü (porfirin + demir) l Eritrosit içindeki proteinlerin % 95'i hemoglobindir. l Normal değeri erkekte 14 -18 g/dl, kadında 12 -16 g/dl. l Embriyoda fetal hemoglobin bulunur.

Eritrosit üretiminin devam edebilmesi için ; l Amino asitler, l Demir, l B 12 vitamini, l B 6 vitamini ve l Folik asit, l Eritropoietin gereklidir. İntrensek faktör eksikliğinde Pernisiyöz anemi olur.

Alyuvarların Ömrü • Ömürleri ortalama 120 gündür. • Yaşlananlar KC, dalak ve kemik iliğindeki fagositler tarafından yok edilirler • Hemoglobinuria (idrar rengi kırmızı-kahve rengi olması) • Hematuri (idrarda alyuvarların bulunması)

l Hematokrit: Kandaki hücrelerin yüzde miktarıdır. Sağlıklı erişkin bir kişide hematokrit değeri % 40 – 54’ dür. l Anemi: Hematokrit düşük veya alyuvardaki hemoglobin miktarı az olmasına anemi ( kansızlık) denir. Talasemi, orak hücreli anemi, pernisiyöz anemi, Fe eksikliği anemisi gibi anemi tipleri vardır.

Kan Grupları Alyuvarların yüzeyindeki antijenlere yüzey antijenleri denir. l Sıfır (0), A, B, ve AB olmak üzere dört büyük kan grubu vardır. l l Rh faktörü aglutininler fetüsün dolaşımına geçerek alyuvarları (eritroblastları) tahrip eder. Bu duruma eritroblastosis fetalis denir. l Eritroblastosis fetalis anne Rh- baba ve çocuk Rh+

AKYUVARLAR (LÖKOSİTLER) l Akyuvarlar patojenlere karşı vücudu savunur, toksik artıkları ve hasarlı hücreleri temizlerler. l 1 mm 3 kanda 6000 -9000 lökosit vardır. lökopeni, lökositoz. l Akyuvarlar nukleusludurlar ve hemoglobin taşımazlar 1. Granülositler: Nötrofiller, eozinofiller, bazofiller. 2. Agranülositler: Monositler ve lenfositler( T hücreleri, B hücreleri, NK hücreleri).

Akyuvarların 1. Amipsi hareket 2. Diapedez 3. Kemotaksi 4. Fagositoz Özellikleri

Nötrofiller l Dolaşımdaki lökositlerin % 50 -70'i nötrofildir. l Granüller lizozom enzimleri ile bakteri öldürücü maddeleri ihtiva ederler. l Çok hareketli hücrelerdir ve hasarlı dokuya ilk ulaşan akyuvar çeşididir. l Prostoglandinler (inflamasyon) ve lökotrienleri salgılar. l Nötrofillerin dolaşımdaki ömürleri 10 saat kadardır.

Eozinofiller • Dolaşımdaki lökositlerin % 2 - 4' ü kadardırlar. • Antikorlarla çevrilmiş yapılara saldırırlar. • Antikorların işaretlediği bakteri, protozoa ve hücre artıklarını yutabilir. • Parazitlere karşı vücudu savunurlar • (özellikle trişinozis ve şistosomiazis). • Allerji oluşturan maddelere karşı duyarlıdırlar. • Heparin ve histamini inaktifleyerek allerjik cevabı azaltırlar

Bazofiller (%0. 6) l Çapları 8 -10 mikron l. Granüllerinde histamin ile heparin bulunur. l Mast hücrelerinin başlattığı lokal inflamasyon bozafiller tarafından artırılır.

Monositler l Dolaşımdaki lökositlerin %2 -10’unu oluşturur. l Çapları 15 mikron civarındadır. l Dolaşımda ancak 24 saat kalır, sonra dokulara geçer (makrofaj adını alır) Mononükleer fagositik sistem l Kan dolaşımının dışındaki monositlere serbest makrofaj denir. l Çeşitli bağ dokularında sabit makrofajlar vardır. l Serbest makrofajlar bakterleri ve doku artıklarını yutabilirler.

Lenfositler 1. T hücreleri Hücresel immüniteden sorumludurlar. - Sitotoksik T hücreleri - Yardımcı T hücreleri - Supressör (Düzenleyici)T hücreleri - Bellek T hücreleri

2. B hücreleri : l Humoral immüniteden sorumludurlar. l Aktiflenen B hücreleri plazma hücrelerine dönüşürler. l Plazma hücrelerinden antikor salgılanır.

3. NK hücreleri l İmmün denetimden, yani anormal doku hücrelerinin tahrip edilmesinden sorumludurlar. l Kanseri önlemede bu hücrelerin rolü olduğu düşünülmektedir.

KAN PULCUKLARI ( PLATELETLER ) l Plateletler kemik iliğinde megakaryosit adı verilen dev hücrelerden üretilirler. l Trombopoietin, İnterlökin 6 (IL-6) Plt üretimini artırır l Dolaşımda 9 -12 gün kalır. l Ortalama 1 mm 3 kanda 350000 trombosit bulunur. l Trombositopeni, trombositoziz

Plateletlerin Görevi l Pıhtılaşmada gerekli olan kimyasal maddeleri taşımak. l Hasara uğrayan kan damarı çeperinde geçici tıkaç oluştururlar. l Pıhtı teşekkül ettikten sonra aktif olarak kasılırlar.

HEMOSTAZ Hasara uğrayan damarlardan kaybını önleyen mekanizmaya hemostaz denir. Üç safhası vardır. 1. Vasküler Safha 2. Platelet Safhası 3. Koagülasyon (Pıhtılaşma) Safhası

Vasküler Safha 1. Endotel hücreleri kasılır. 2. Endotel hücrelerinden lokal hormonlar ve kimyasal maddeler serbestlenir (ADP, endotelinler, doku faktörü ve prostasiklin) 3. Endotel hücresinin zarları yapışkanlaşır ve ince kapilerlerde bu zarlar karşı hücrelere yapışınca geçit tıkanır.

Platelet Safhası l Plateletlerin bu yüzeylere tutunmasına platelet adezyonu denir. l Yaralanmadan 15 saniye sonra platelet agregasyonu başlar l Bir platelet tıkacı oluşur. l Hasarlı alana ulaşan plateletler aktiflenerek şekil değiştirir, küreselleşir. Aktifleşen plateletlerden ADP, tromboksan A 2, serotonin ve kalsiyum salgılanır

Koagülasyon (Pıhtılaşma) Safhası • Bu safha, damar zedelenmesinden ancak 30 saniye sonra başlar. • Fibrinojenin erimeyen fibrine dönüşmesiyle tamamlanan reaksiyonların toplamından ibarettir.

Pıhtılaşma Faktörleri l Pıhtılaşma faktörleri plazmada bulunur. l Prokoagülanlar denen önemli pıhtılaşma faktörleri kalsiyum ile 11 farklı proteinden ibarettir.

Pıhtılaşma Faktörleri Faktör Adı Fibrinojen Yapısı Protein Kaynağı Karaciğer Etkilediği Yol Ortak Protrombin Protein Karaciğer (K vit. ) Ortak Doku faktörü (Tromboplastin) Kalsiyum Lipoprotein Ekstrensek-intrensek İyon Hasarlı doku, aktif platelet Kemik, barsak, platelet Proakselerin Protein Karaciğer, platelet İntrensek -intrensek Kullanılmıyor ------- Prokonvertin Protein Karaciğer (K vit. ) Ekstrensek Antihemofilik fak. Protein Platelet, Endotel hücre İntrensek IX X XI Krismas faktörü Protein Karaciğer (K vit. ) İntrensek Stuart-Prower fak. Protein Karaciğer (K vit. ) Ekstrensek -intrensek Plazma tromboplastin anteseden (PTA) Protein Karaciğer İntrensek, XII Hageman faktörü Protein Karaciğer XIII Fibrini stabil eden faktör Protein Karaciğer, platelet İntrensek, Plazmini aktifler. Fibrini stabilleştirir. Fibrinolizi yavaşlatır I II IV V VI VIII Tüm yollar

Ekstrensek Yol l Zedelenen endotel hücrelerinden veya periferal dokulardan doku faktörünün aktiflenmesiyle başlar. İntrensek Yol l Hasarlı dokudaki kollajen liflere temas eden proenzimlerin aktiflenmesiyle başlar. Ortak Yol l Plazmada tromboplastin oluştuktan sonraki ortak olayların adıdır.

K vitamini ve Kalsiyum l Dört pıhtılaşma faktörünün üretilebilmesi için K vitaminine ihtiyaç vardır; Faktör II, Faktör VII, Faktör IX, Faktör X l Kalsiyum iyonu bütün yollarda pıhtılaşma olayını etkiler.

l Pıhtının Retraksiyonu Plateletler ile alyuvarlar pıhtıdaki fibrin ipliklerine yapışır, daha sonra plateletler kasılır. Sonuçta bütün pıhtı büzülür (retraksiyon veya sinerezis). Pıhtının retraksiyonu pıhtılaşmanın başlangıcından 30 -60 dakika sonra görülür. Damarda yırtılan kısmı büzerek küçülttüğü, kanamayı kestiği ve tamiri kolaylaştığı için pıhtının retraksiyonu önemlidir. l Fibrinoliziz Damardaki yaranın iyileşmesi devam ederken pıhtı tedricen erir. Fibrinolizis denen bu olay, plazminojen denen proenzimin aktiflenmesiyle başlar. Plazminojeni trombin ve doku plazminojen aktivatörü denen iki enzim aktifler. Sonuçta plazminojen plazmine dönüşür. Plazmin fibrin iplikleri ile bazı pıhtılaşma faktörlerini sindirir.

l Bir cam tüpe konan kan, normalde 8 - 18 dakikada pıhtılaşır. Bu süreye pıhtılaşma zamanı denir. l Parmakta lansetle açılan bir yaranın kanaması normalde 1 -4 dakikada kesilir. Bu süreye de kanama zamanı denir.

Pıhtılaşma işini sınırlayan faktörler: Kaogulasyonu önleyen (Antikoagulan) çeşitli enzimler var. l Antitrombin III: trombin ve birçok prokoagulanın inaktivasyonu l Prostasiklin: Palatelet agregasyonunu duraklatır

Antikoagulanlar ilaçlar 1. Heparin Antitrombin III' ü aktifler. 2. Warfarin ve dikumarol: K vitamininin etkisini engelleyerek çeşitli pıhtılaşma faktörlerinin üretimini baskılarlar. 3. Doku Plazminojen Aktivatörü (t-PA): Plazminojeni aktifleyerek plazmin enzimini oluşturur. Rekombinant DNA tekniğiyle elde edilmektedir. 4. Streptokinaz ve ürokinaz: Plazminojeni plazmine dönüştüren enzimlerdir. Aspirin: Tromboksan ve prostaglandin sentezinde rol alan platelet enzimlerinin etkisini önler

Hemostaz Bozuklukları l Trombüs l Emboli l Hemofili

TEŞEKKÜRLER