Kamu Bor Stokun Yaps ve Sorunlar R Hakan

Kamu Borç Stokun Yapısı ve Sorunları R. Hakan ÖZYILDIZ 2012

STOK. . . • Stok, hem iç hem de dış borç için, anapara ve anaparadan kaynaklanan kur farkı değerlerini içermektedir. • Faiz değerleri stok kapsamında yer almamaktadır. R. HAKAN ÖZYILDIZ 2

Türkiye’de kamu borçları azalsada diğer kesimlerin borcu artıyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 3

Oransal olarak gelişmeler R. HAKAN ÖZYILDIZ 4

Hanehalkının borç artışına dikkat R. HAKAN ÖZYILDIZ 5

Bir yabancı yatırım bankasına göre Türkiye’nin döviz dengesi (Milyar $) R. HAKAN ÖZYILDIZ 6

Büyüme tüketim ve dış kaynakla sağlanıyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ 7

Kısa vadeli dış borçlar artıyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 8

Dış borç göstergelerini çok dikkatle izlemek gerek R. HAKAN ÖZYILDIZ 9

Kamu borç rakamları kötü değil R. HAKAN ÖZYILDIZ 10

Borç stokunda brüt-net ayırımı R. HAKAN ÖZYILDIZ 11

Devletin varlıkları çok değişmiyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 12

!? BÜTÇE AÇIĞI = BORÇLANMA Borç stoku faiz ödemlerindeki artış ve borçlanma gereğinin artmasıyla büyüyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 13

2001 Krizinden bu yana epeyi yol alındı. R. HAKAN ÖZYILDIZ 14

Dolaylı vergiler harcamalardan alınır. Harcamaların artması için gelirlerin yükselmesi gerekir. R. HAKAN ÖZYILDIZ 15

Gelirler harcama artışına bağımlı iken, harcamalarda esneklik yok. Eknomide sorun olursa gelir azalırken, harcama kısıntısı yapılamıyor. Mecburen borçlanmaya gidiliyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ 16

Bütçe dışı dengeler etken R. HAKAN ÖZYILDIZ 17

Sadece bütçe açığının büyüklüğü borç stokunun artışını açıklamaya yetmez. Bütçe dışı etkenleri de çok dikkatli takip etmek gerekir. R. HAKAN ÖZYILDIZ 18

Krizde kamu borç stokunun artışı hızlanmış. R. HAKAN ÖZYILDIZ 19

ARTIŞ 2011 DE DÖVİZ AĞIRLIKLI. R. HAKAN ÖZYILDIZ 20

Kur hareketleri, TL bazında dış borçlar gösterimini etkiliyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ 21

2001 Krizinden dış borç alınarak çıkıldı. Şimdi iç piyasadan borçlanan Hazine, Kamuya ve dışarıya olan borçlarını ödüyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ 22

Küresel Kriz 2008 de vadenin kısalmasına neden oldu. R. HAKAN ÖZYILDIZ 23

Nominal faizler krizin etkisiyle oldukça düştü… Hazine’nin faiz yükü göreli olarak azaldı. R. HAKAN ÖZYILDIZ 24

Reel faizlerdeki düşüşe dikkat. Negatif reel faiz olur mu? R. HAKAN ÖZYILDIZ 25

Piyasadaki faizler değişirse, stok kaç ay sonra etkilenecek? R. HAKAN ÖZYILDIZ 26

Vade uzuyor. Olumlu bir gelişme R. HAKAN ÖZYILDIZ 27

Faizlerde değişim olursa borcun ne kadarının etkilendiğine dikkat etmek gerek R. HAKAN ÖZYILDIZ 28

DİBS piyasasında bankalar ve tüzel kişiler kağıtların çoğunluğunu taşıyorlar. Yurtdışı yerleşiklerin ilgisi getiriye bağlı olarak değişiyor. R. HAKAN ÖZYILDIZ 29

Yabancılar ilgi gösteriyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 30

Bankalar DİBS taşımayı arttırmış R. HAKAN ÖZYILDIZ 31

Özel bankaların kağıda ilgisi devam ediyor. Sektördeki paylarına oranla asıl kamu bankaları yükü taşımaya devam ediyorlar. R. HAKAN ÖZYILDIZ 32

Banka dışı kesimde tüzel kişiler DİBS alıyor, şirket bilançolarına koyuyorlar. Özkaynaklarını değerlendiriyorlar. R. HAKAN ÖZYILDIZ 33

Kamu Borç Stoku’nun % 70’i TL. R. HAKAN ÖZYILDIZ 34

TL borçlar fazla R. HAKAN ÖZYILDIZ 35

Stok’un sadece % 33’ü sabit TL enstrüman R. HAKAN ÖZYILDIZ 36

Toplam içinde Euro tahvillerdeki sabit faizli kuponluların etkisi R. HAKAN ÖZYILDIZ 37

Piyasalarda yatırımcılar TL’yi tercih ediyor. Faiz getirisi, yabancı paraya oranla daha yüksek. R. HAKAN ÖZYILDIZ 38

Piyasa oyuncuları, risk algılamaları nedeniyle, değişken faizli enstrümanları tercih ediyorlar. R. HAKAN ÖZYILDIZ 39

Krizde mali baskınlık çoğaltmış. DTH’lar olmasa, sadece TL kaynaklarla borç çevirmek oldukça zor. Belkide olanaksız. R. HAKAN ÖZYILDIZ 40

Yapancı para kaynaklar olmasa kaynaklar yetersiz kalıyor. Bu durumun faizlere etkisi düşünülmeli R. HAKAN ÖZYILDIZ 41

Kur ile fiyatlar arasındaki ilişki önemini koruyor. • “Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmakla ile birlikte, yeni fiyat endeksi döviz kuruna karşı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır. ” TCMB Enflasyon Raporu, 2006 -I Shf. 19 • Bu durumda; kurda olabilecek bir düzelme hareketi fiyatları ve sonuç olarak da beklentilere bağlı olarak, faizleri etkileyecektir. R. HAKAN ÖZYILDIZ 42

Kur ve DİBS Faizleri arasındaki korelasyon yüksek 1 Mayıs 200131 Aralık 2004 arası dönemde DİBS Faizleri Eurobond Döviz Spreadları Kuru 1 0, 86 0, 85 Eurobond Spreadleri 0, 86 1 0, 63 Döviz Kuru 0, 85 0, 63 1 R. HAKAN ÖZYILDIZ 43

DİBS Piyasasında faizi döviz birikimi olanlar belirliyor R. HAKAN ÖZYILDIZ 44

Gelecekte borçlanmadaki azalma. . . • Yapısal reformlara, özellikle, vergilerde ve sosyal güvenlikte kayıt dışılıkla mücadeleye, • Nakit dışı borçlanmada olması gereken azalmaya, • Kamu mali disiplinin genel anlamda sağlanmasına, (Bütçe dışı kamunun yüklerinin azalması), • Reel faizlerdeki azalmaya, ve, • Ekonominin istikrarlı büyümesine, • En önemlisi beklentilerin iyi yönetilmesine bağlıdır. R. HAKAN ÖZYILDIZ 45

Borcun Sürdürülebilirliği R. HAKAN ÖZYILDIZ 46

Borcun Sürdürülebilirliği • Kamu borcunun sürdürülebilirliği, kamu borcunun sabit kalması ve/veya konuyla ilgili standart borç oranlarına bakılarak değerlendirmeler yapılmasının yanında, cari dönemde sürdürülen maliye politikasının borcun sürdürülebilirliğini ve/veya borç stokunun ödenebilirliğini sekteye uğratmadan gelecek dönemlerde de borçlanmanın sürdürülebilmesi olarak tanımlanmaktadır. • Borcun sürdürülebilirliğini etkileyen en önemli faktörler, piyasalarda oluşturulacak güven ortamı, borçlanma politikalarına verilecek politik destek ve borçlanma birimlerinin teknik kapasiteleri olarak belirmektedir. R. HAKAN ÖZYILDIZ 47

Borç stoku neden büyüyor? • ANAPARA ÖDEMESİ = 100 TL. • FAİZ ÖDEMESİ = 50 TL. • TOPLAM ÖDEME = 150 TL. • Eğer, anaparanın kur farkı yokken; • ÖDEME = 50 TL. İSE STOK SABİT • ÖDEME < 50 TL. İSE STOK BÜYÜR • ÖDEME > 50 TL. İSE STOK KÜÇÜLÜR. • Diğer bir deyimle FAİZ DIŞI FAZLA > FAİZ ÖDEMELERİ olmazsa STOK nominal olarak büyümeye devam edecektir. Eğer, ödeme yapmak için tekrar borçlanılıyorsa o zaman net ödemeye dikkat etmek gerekecektir. R. HAKAN ÖZYILDIZ 48

Borç stoku nasıl oluşuyor? (2011 - Milyar TL) (Fazla borçlanma kasada, rezerv olarak saklanıyor) Faiz dışı Harcamalar 313, 3 Faiz Dışı Fazla 24, 8 Bütçe Gelirleri 295, 9 Faiz harcamaları 42, 2 Net İç Borçlanma 15 Net Dış Borçlanma 2, 3 R. HAKAN ÖZYILDIZ 49

Neden Faiz Dışı Fazla? • Kamu borç stoku yüksek ülkelerde; • Faiz dışı fazla: ü Risk primini düşürmek. ü Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, ü Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, ü Uygulanan ekonomi politikasının kredibilite sini arttırmak, ü İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için. üVazgeçilmez bir unsurdur. R. HAKAN ÖZYILDIZ 50

Duyarlılık analizi • bt= -pst-prt+[(1+ rdt) / (1+gt)]*bdt-1 +[(1+rft)/(1+gt)] * (1+ drer)*bft-1 • • • bt : Toplam borç stoku / GSYH bdt-1 : Bir önceki dönemin TL cinsinden borç stoku / GSYH bft-1: Bir önceki dönemin döviz cinsinden borç stoku / GSYH pst: Faiz dışı fazla / GSYH rdt: TL cinsinden reel faiz oranı rft: Döviz cinsinden reel faiz oranı gt: Büyüme oranı drer: Reel kurdaki değişim (TL/$) prt: Özelleştirme gelirleri / GSYH R. Hakan ÖZYILDIZ 51