Kafli 2 fl Sara Bjrg Bjrnsdttir Kenningar almennt

Kafli 2. fél. Sara Björg Björnsdóttir

Kenningar – almennt � Þið munið vonandi að kenning er hvorki sönnuð né ósönnuð en við höldum a’ hun sé rétt. � Kenning er kerfi hugmynda sett fram til sð útskýra tiltekið fyrirbæri � Kenning setur hluti i samhengi þ. e. Útskýrir orsakatengsl.

Kenningar-almennt � Félagsfræðilegar kenningar eru að fást við fræðileg vandamál andstætt félagslegu vandamáli. � Fræðilegt vandamál. D. Hvernig er líf okkar mótað af því samfélagi sem við lifum í, af hverju fermumst við flest. � Félagslegt vandamál d. Hvað veldur fíkniefnaneyslu unglinga, afhverju skilja svo margir.

Kenningar-almennt. �Í rannsókn ákvarðar kenningin (þ. e. Hvaða kenning er notuð) hvað teljast traustar uppl. Eða gjaldgeng þekking. � Kenningin gefur upplýsingunum sem máli skipta merkingu með því að setja þær í víðara samhengi (þ. e. Félagsl. Samhengi her hjá okkur)

Félagsfræðikenningar � Höldum þeim skýrt aðgreindum í texta en sjaldnar í alvörunni � Kenningum tvennt; í fél. má út frá grunnh. skipta í

Fél. kenningar � A. Kenningar sem líta svo á að hegðum manna mótist af þeirri semfélagsgerð sem einstaklingurinn lifir og hrærist í, hér undir falla samvirkni og átakakenningar � B. Kenningar sem einkum athuga atferli einstaklingsins og möguleika hans til að móta það atferli, þ. e. samskiptakenningar

Samvirknikenningar � Samf. Vel skipulögð og samræmd heild � Íbúar samfél. Að mestu sammála um helstu gildi viðmið d. Fjölsk. Skóla hegningarlög (nk. Lím sem heldur samf. Saman)

Samvirknik. � Léggja áherslu á fél. Samstöðu og stöðuleika (nema spencer, bls 69 -71) � Skoða þátt félagslegu festana eða (stofnana samf. ) við að halda samfél. Saman (muniði eftir festum)

Festi hvað er það ? � Til að samfél. Haldi velli, þarf fólk að koma upp skipulagi yfir samskipti sín, � Sem dæmi má nefna, það þarf að ala börn upp, miðla þekkingu milli kynslóða � Hvert samfélag leysir þessi mál á sinn hátt og með tímanum myndast skipulag sem mótar hugsun og hegðun manna eða félagslegt festi (hegðun og hugsun sem náð hefur að festast)

Áfram festi � Af festunum sjáum við hvernig íbúarnir haga samskiptum, með því að athuga hvernig gildi, viðmið, stöður, hlutverk osfrv. Eru innan hvers festis � Samstaða þarf einnig að vera um helstu guldin og þau virt.

Um virknihugtakið (samv. ) � Virkni – getur haft ólík áhrif á ólíka hópa en skiptum virknihugtakinu í : � Yfilísta virkni – skipurleg, skráð með ákv. Markmiðum, það sem menn vilja að gerist verði. (kenna þér að skrifa, reikna. . . ) � Dulda virkni – Stendur hvergi, óskupuleg, gerist án þess að standa nokkurs staðar á blaði (makaval) � Vanvirkni – þegar eð félagslegt skipurlag virkar ekki eins og til er ætlast. (óæskileg áhrif á samf. )

Virknihugtakið áfram � Spurt er; hvaða tilgang tiltekinn þáttur hefur í samfélaginu ? ? Ekki spurt: að hverju var steftn í upphafi – það getur allt hafa breyst í tímans rás.

iðnaðarframleiðsla � Yfirlýst virkni- fullnæga eftirspurn, Halda uppi lífskjörum (sjá umr. Hér á landi) � Dulin virkni – rústar hefðb. atvinnuvegum � Vanvirkni – eyðilegging umhverfis til frambúðar.

Félagsleg þjónusta -dæmi � Yfirl. virkni – koma í veg fyrir að fólk svelti, hafi lágmark til framfærslu � Dulin virkni- leynir þeim vandræðum sem gætu orðið í samf. Ef stór hluti fólks yrði lengi tekjulaus. � Vanvirkni- dregur úr baráttuvilja fólks – lélegt fyrir sjálfsmyndina (míkró-nálgun)

Skólinn � Yfirl. virkni- kenna þær námsgreinar sem nauðsynlegar eru i nútímasamfélagi. � Dulda virkni- hafa ofan af fyrir börnum og ungmennum. � Vanvirkni – léleg sjálfsmynd.

Kíkjum ögn á H. Spencer � Þjóðfélagsdarwismi – hver og einn verðu að bjarga sér sjálfur, hafnaði algjörlega félagsleum umbótum, velferðarkerfi og aðgerðum sem ættu að vera til hagsbóta fyrir almenning, taldi slíkar aðgerðir hafa þveröfug áhrif.

Siðrof - Merton � Sifrof – ákv. Ástand eða upplausn í samfélaginu. � Einkum notað þegar verið er að útskýra frávik í samfélaginu (jafnvægið raskast). � Kemur þegar ekki er samræmi milli þeirra markmiða sem einstaklingar hafa og leiðanna sem boðið er uppá til að ná þeim.

Dæmi um siðrof � Markmið – verða efnaður en einst. Nær því ekki eftir viðurkenndum leiðum samfélagsins, þá. . � Markmið – ná góðum árangri í skóla en einst. Nær því ekki. . .

Karlar sem mikið er vitnað í og tilheyra samvirnikenn. � A. Comte – frumköðullinn � H. Spencer – vegna samlíkingar við líkama og fél darwinisma. � E. Durkheim – lagði áherslu á fél. Samstöðu og stöðuleika, rannsóknir. � R. Merton – um virkni hugtakið og siðrof.

Kostir – gallar samv. kenn � Kostir: � Auðvelda okkur að átta okkur á hlutverki og tilgangi festa/gildi/viðmiða í samfélagi. � Fá yfirsýn yfir fél. skipulag í samfélaginu. � Gallar : � Of mikil áhersla á samsöðu og stöðuleika – lífið er mun fjölbreyttara en svo � Taka lítið/ekkert tillit til staðar og tíma.

Átakenningar � Leggja áherslu á að breytingar í samfél. Verði vegna átaka/spenni milli hópa � Taka ójöfnuð milli fólks ekki samstöðu � Samfélagsgerðin þjóni hagsmunum ákv. hópa sem hafa völd. � Ráðandi stétt getur skilgreint hvað er rétt og hvað er rangt.

Átakakenn. � Dæmi um hópa sem takast á q Ungir – aldnir q Þéttbýlisb. – dreyfbýlisbúar. q Menntaðir – ómenntaðir q Kalar – konur q Ólíkir trúarhópar q Ólíkur menningarlegur uppruni q Ríkir – fátækir q Ólíkur litarháttur

átakasinnar � Við höfum ekki sömu möguleika til mennta � Peningar og félagsleg staða hafa áhrif. � Þeir sem minna meiga sín setja viðmiðin � Ef þeir sem minna meiga sín geta ekki staðist viðmiðin eru þeir heimskir. Samvirknisinnar � Allir eru jafnir � Félagsleg og fjárhagsleg staða skiptir ekki máli � Þeir hæfustu lifa af, dugnaður einstaklingsins er það sem skiptir máli.

Átakakenningar � Sýn a samfélagið : togstreita og átök á milli hópa � Sjónarhorn : Makró � Sýn á einstaklinginn : valdbeiting, þvingun og boðvald. � Lög og regla : viðhaldið í gegnum valdbreitingu og kúgun.

Átakakenningar � Samfélagsbreytingar : breytingar verða eftir átök � Dæmi : lög tryggja stöðu hinna best settu i samfélaginu � Lykilhugtök : ójöfnuður, kapitalismi, lagskopting

Karl Marx

Sögulegar skýringar � 1. Marx leit á fólk sem afrakstur samfélagsins, þ. e. Samfélagið mótar fólk (enginn fæðist með þekkingu á samfélaginu) � 2. Og framleiðendur samfélagsins þ. e. Fólk býr til í samfélagið. � “mennirnir skapa sjálfir sögu sína, þeir skapa hana ekki að vild sinni, ekki við skilyrði sem þeir hafa sjálfir valið, heldur við að þau skilyrði sem þeir hitta fyrir sér, þeim eru fengin, þeir hljóta í arf. Arfur liðinna kynslóða hvílir sem farf á heila lifenda”

Díalektík � Hvað þýðir það? � Að allt sé breytingum háð � Öll fyrirbæri (kallast hjá KM tesa) eiga sér andsæðu (kallast antitesa) � Átökin milli tesu og antitesu eru grundvöllur allar þróunnar � Hjá KM voru stéttirnar tesa og antitesa og átökin á milli þeirra grundvöllur breytinga

Frumkommúnismi er � Þegar allir leggja jafnt að mörkum til samfélagsins. � Þegar nauðsynjum er skipt milli íbúanna. � Þegar engin stéttaskipting ríkir og allir eru jafnir. � Þegar engin eignarsöfnun er. � Þegar engin átök eru.

Hvað breytti frumkommúnismanum � Einkaeignin varð til þess að stéttaskipting fór að myndast, einhverjir einstaklingar í samfélaginu fóru að hagnast á vinnu annara.

Félagsleg vitund er � Félagsleg vitund – hvernig við hugsum og lítum á félagslegt umhverfi okkar � Félagsleg vitund ræðst af félagslegum veruleika mannsins. � En KM sagði félagsleg vitund okkar er fölsk og gefur okkur ruglaða mynd af veruleikanum.

Stéttaandstæður Vinnumarkaðurinn, hagsmunir Vörumarkaður, hagsmunir Atvinnurekendur Lágt verð á vinnuafli, Hátt verð á framleiðslu með örðum orðum lágt með öðrum orðum kaup hátt vöruverð. Launafólk Hátt kaup Lágt vöruverð

Firring � Framleiðsluhættir hlutgera mannleg samskipti þ. e samskiptin eru orðin neysluvara � Þegar það sem maðurinn skapaði er farið að stjórna lífi hans og grundvallarástæður sem voru í upphafi eru horfnar, þá er hann orðinn firrtur. � Maðurinn missir tengslin við sjálfan sig og aðra, missir sýn yfir samfélagið eða maðurinn býr til eigin samfélög sem verða honum framandi þar til hann áttar sig á að hann er hluti af eigin sköpunarverki.

Firring áfram � Firring er afleiðing iðnvæðingarinnar og breyttra framleiðsluhátta þ. e. Kapítalismans � Firring vinnunnar: - stórir vinnustaðir/ópersónuleg samskipti - fjöldaframleiðsla - nýjar og fjölmennar stéttir (öreigar) - störfin urðu einhæf og vélræn og tilfinningar um tilgangsleysi bæði vinni og lífs gerðu vart við sig.

Félagslegar breytingar skv. Marx � Þær verða alltaf vegna átaka og spennu Innri aðstæður eru innbyggðar í samfélg Efnahagslegir þættir hafa langmestu áhrifin og móta annað í samfélaginu. (sjá áhersluna á stéttir í kaflanum um lagskiptinu)

Ekki gleyma: � Kallinn sagði : -Einkaeign skapaði stéttaskiptingu í misrétti -Þeir ríku búa til reglur sem þjóna þeirra hagsmunum. -Trúarbrögð eru ópíum fyrir fólkið Hvað ætli hann hafi átt við með því ?

Gildisauki � Munurinn á launum og þeirri verðmætaaukningu sem vinnan skapar kallast gildisauki. -vinnan eykur gildi (verðmæti) hráefnis � Launþeginn fær aldrei jafngildi verðmæti fullunninnar vöru í laun.

Smáverk. � Telur þú að kommúnismi geti einhverntíman orðið veruleiki ? � Fyrirtæli þar sem enginn verður gildisaukinn hvað verður um það ? � Hvað átti Km við að þegar hann sagði “ trúarbrögð eru óp. . ” margir nota í dag annað orð en trúarbrögð, hvað er það ? Finnst þér fullyrðingin rétt ? � RÖKSTYÐJA!

Mat á átakakenningum � Hafa verið vinsælar – einkum í Evrópu udanfarna áratugi. � Hafa þróast mjög hratt og mikið � Lýsa vel samleppni og breytingum, valda uppbyggingu í samfélaginu. � Leggja ekki næfjanlega áherslu á samstöðu og jafnvægi þar sem það er

Kostir – gallar átakakenn. � Kostir; � Fá yfirsýn yfir fél. Skipulag í samfél. � Hvar aldið í samfél. Liggur. � Gallar: � Of mikil áhersla á ójöfnuð og átök � Taka ekki tillit til sameiginlegra gilda/viðmiða � Taka lítið/ekkert tillit til staðar og tíma.

Ath. � Átakakenningum er mest talað um þá: � Karl Marx – hann var dáinn þegar kenningarnar urðu til. � Max weber – í átakakenningunum 5. k. � Beinir hann sjónum fyrst og fremst að flókinni stéttaskiptingu og hvernig átök/spenna birtist þar. En hann (weber) er enn meira í samskiptakenningum.

Samskiptakenningar � Lýsa samskiptum milli einstaklinga og hópa � Snúast um hegðun í daglegu lífi (3. k) � Eru á míkróplani (míkró=lítið) � Félagsfræðingar eiga að einbeita sér að skilningi og túlkun mannlegrar hegðunnar.

Samskiptakenningar � Samskiptakenn. Beina athygli sinni að einst. Hvernig hann skynjar og túlkar það sem gerist (munið að hinar kenn. Leggja áherslu á heildina það sem kallað er félagsgerð þ. e. Á uppbyggingu samfélaga, festa o. s. frv. ) � Segja að heimurinn sé amk jafn táknrænn og hann er áþreifanlegur.

Samskiptakenningar � Max Weber lagði grundvöllinn að þeim. � Eru í raun margar kenningar undir samheiti þær sem eru nu vinsælastar eru samskipti með táknum.

Max Weber (1864 -1920) � Einn af frumkvöðlum félagsfræðinnar � Brúar bilið milli samvirkni-, átaka- og samskiptakenninga með kenningum sínum. � Fólk tekur mið af hegðun annara hegðar sér í samræmi við það. � Ef athöf er ekki hugsuð fyrirfram þá getur hun ekki verið fjárhagsleg athöfn samkvæmt Weber. � Félagsfræðilegar rannsóknir eiga að snúast um félagslegar athafnir einstaklinga.

Mat á samskiptakenningarnar kostir � Beina athygli að reynslu í daglega lífinu s. s daglegt líf í skóla, samskipti kennara og nemenda, áhrif félaga, hvernig skólaregluum er fylgt. � Sem sagt beina athygli að hvernig einstaklingar upplifa samfélagið. � Hjálpa okkur að sjá hvernig einstaklingarnir upplifa samfélagið og hvernig daglegum samskiptum þeirra er háttað.

Mat á samskiptakenningum gallar � Geta misst heildarsýn á samfélagið (sjá ekki skóginn fyrir trjálm) � Þegar allri athygli er beint að ákveðnum einkennum í samskiptum sjái ekki áhrif eigin menningar, kyns, kynþáttar eða stéttar á samskiptin.

Um allar þessar kenningar � Spyrja ólíkra spurninga � Samvirknikenn. – hvaða virkni tiltekinn þáttur hefur í samfélaginu, hvaða tilgangi þjónar hann, gagn fyrir heildina. � Átakakenn. – hver eigi hagsmuna að gæta hver græði, hver tapi á ríkjandi ástandi. � Samskiptaken- hvað gerist við ákveðnar aðstæður s. s þegar ákvarðanir eru teknar í hóp, merking hluta/tákna.

Fyrst koma premodernismi Modernism � Fyrst premodernism einstaklingum stjórnað af hegðum sbr. Kaþ. Kirkjuna � Síðan kemur modernism – þegar upplýsingaöldin hafnar hefðum valdboði og þess í stað kemur skynsemi og náttúruvísindi.

Hvað er ? ? � Flókið hugtak � Menn eru ekki einusinni sammála um hvenær á að telja að hann hafi komið fram. � Kemur fram í mörgum greinum s. s arkitektúr bókmenntum, tísku, félagsfræði

postmodernismi � Enginn endanlegur sannleikur � Hægt að nálgast “sannleikann” eftir óramörgum leiðum � Engin endanleg gildi � Hafna trúnni á skynsemi vísindanna og stöðuga þróun.

póstmódernismi � Hugtakið hefur verið notað sem; � Heiti á tíðaransa eða menningarástandi, þá er talað um póstmodernísma tíjma � Heiti á afmörkuðum einkennum samtímafræða, lista og dægurmenningar, þá er talað um póstmódernískar fræðikenningar og list.

Post. . . � Sumir tala um vaxandi ítök sýndarveruleika lífi nútímafólks. Tímarnir eru póstmódernískir af því að þeir atburðir sem eiga sér stað á okkar tímum eru ekki raunverulegir, heldur eftirlíking atburða þetta eru í stuttumáli atburðir sem eiga sér ekkert svið annað en það sem fjölmiðlar skapa þeim.

Um póstmódernís fræði og list � Menn ekki sammála um skilgreiningar; � M. a. Að sígild mörk fræða lista hafa verið rofin � Að skilin milli alvörulista og afþreyingar hafi þurrkast út.

Feminismi � Vísar til jafnstöðu kvenna (á við karla) í: að kynin hafi sömu réttindi og vinnu, í skólanum lögum, launum og vinna þeirra sé metin til jafns við karla.