KAFA TRAVMALARI BE ZONGULDAK SALIK YKSEKOKULU HEMRELK BLM

KAFA TRAVMALARI BEÜ ZONGULDAK SAĞLIK YÜKSEKOKULU HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ CERRAHİ HASTALIKLARI HEMŞİRELİĞİ A. D. 1

Kafa Travması Epidemiyolojisi • 25 yaş öncesi ölümlerin 1/3’den sorumlu • 85 yaş üzeri yaşlılar • 5 yaş altı çocuklarda risk yüksektir. • %80 minör kafa travması (GCS: 14 -15) • %10 orta dereceli (GCS: 9 -13) • %10 ciddi (GCS: 8 ) 2

Genel Nedenler ? ? • Doğum travması • Bebek suistimali • Ev kazaları • Spor yaralanmaları • İş kazaları • Trafik kazaları • Yüksekten düşme • Ateşli silah yaralanmaları • Kesici delici alet yaralanmaları 3

Kafa Travma Mekanizmaları Kafatasına etki yapan mekanik kuvvetler beyinin ileri geri hareket etmesine veya yön değiştirmesine neden olabilir. • Kafa sabit durumdayken sopa gibi hareketli bir cisimle vurulduğu zaman akselerasyon yani ileri doğru bir hareket oluşur. 4

Kafa Travma Mekanizmaları • Kafa hareket ederken duvar veya kaldırım taşı gibi sert bir cisme çarpma sonucunda ise deselerasyon yani geri doğru bir hareket meydana gelir. • Darbe nedeniyle bedenin bir parçasının bütünlüğünün bozulması ya da şekil değişikliği ile sonuçlanan yaralanmalar deformasyon olarak adlandırılır. 5

Kafa Travmalarında Sınıflandırma, Belirti ve Bulgular Kafa travmalarında hasta, GKS’na göre değerlendirildiğinde üç sınıfa ayrılır. • Hafif kafa travması: GKS puanı 14– 15 arasıdır. Beş dakikadan kısa süren bilinç kaybı, olayın öncesi veya sonrasına ait hafıza kaybı, travma sırasında bilinç değişiklikleri (konfüzyon, dezoryantasyon vb. ) görülür. 6

Kafa Travmalarında Belirti ve Bulgular • Orta şiddette kafa travması: GKS puanı 9– 13 arasıdır. Hafif kafa travmalarına oranla bu hastalarda kontüzyon yaralanma daha sık görülür. Epidural ya da subdural hematom ve KİBAS’ın görülme oranı daha fazladır. • Ağır kafa travması: GKS puanı 8 veya daha düşüktür. Göz açamayan, konuşamayan, emirlere uymayan bu hastalar komada kabul edilir. 7

• Bradikardi • Hipertansiyon KİBAS • Solunum ritminin bozulması • Hipotansiyon 8

KAFATASI KIRIKLARI Ø Skalp yaralanması olmadan kafatası kırığı oluşabilir. Ø Ayrıca travma mekanizmasına bağlı olarak kafatası kırığı olmadan da beyin hasarı gelişebilir. 9

Linear kırık • Linear kırık; çatlak tarzında, yıldızvari, çizgi şeklinde kırıklardır. • Linear kırık genellikle tedavi gerektirmez; ancak epidural hematom gibi komplikasyona yol açması nedeniyle önemlidir. 10

Çökme (depresyon) kırığı Ø Çökme kırığı, deformite ile birlikte açık ya da kapalı kırık şeklinde olabilir. Ø Kırılan kemik, kafa içine doğru yer değiştirmiştir. Ø Çöken parça beyin zarlarını yırtabilir, beyin dokusunu zedeleyebilir. 11

Kafatası (kaide) kırıkları Ø Kafatabanı ön kısmı ya da orbita kemiklerinin kırıklarından sızan kan, göz çevresinde ekimoz oluşturur. Bu görünüme Rakun (racoon) gözleri denir; ancak bu belirtiler, hemen ortaya çıkmayabilir. 12

Kafatası (kaide) kırıkları • Kafatabanı kırıklarında duramater yırtılabilir ve berrak sıvı görünümündeki BOS, burundan (rinore) ya da kulaktan (otore) dışarıya akabilir. • Diğer kafa bölgelerindeki açık kırıklardan da BOS dışarıya sızabilir. 13

Kafatası (kaide) kırıkları • Kanamaya bağlı olarak kan, burundan (rinoraji) veya kulaktan (otoraji) akabilir. • BOS, kanla karışık olabilir. Ayrıca BOS ya da kan, burundan veya kulaktan akabilir. 14

BEYİN YARALANMASI Kafatası içerisinde kısmen serbest ve BOS içinde yüzer halde bulunan beyin, hareket hızının ani olarak değişmesi ile kafatasının iç yüzeyine çarpar. Artan ya da azalan ani hız, beyin dokusunun çalkalanma biçiminde hareketine neden olur. 15

BEYİN YARALANMASI Beyin dokusundaki bu çalkalanma, farklı yoğunluktaki yapıları aynı hızda yer değişikliğine zorlar, dokular arasında yırtılma ve kanama oluşur. Kafa tabanının pürtüklü yapısı bu hasarı artırır. Kafa travmalarında beyin hasarı, en sık frontal ve temporal lobda oluşur. 16

Serebral konküzyon (beyin sarsıntısı) Ø Serebral konküzyon; oksijen azlığına bağlı olarak beyin fonksiyonlarının kısa süreli kaybıdır. Ø Kısa süreli bilinç kaybı gelişir, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı olabilir. Ø Çarpma anına ilişkin hafıza kaybı (amnezi) görülebilir. Yaralı, genellikle 24– 28 saat içinde normale döner. 17

Serebral kontüzyon (beyinde ezilme) • Serebral kontüzyon; deselerasyon ya da akselerasyon nedeniyle genellikle serebral korteks tabakasında, noktalar halinde yaygın kanama olmasıdır. • Kanama odaklarının etrafında ödem oluşur. • Kontüzyon alanının bulunduğu yere, genişliğine ve kanamanın şiddetine göre yaralının klinik durumu değişiklik gösterir. 18

KAFA İÇİ KANAMA Ø Kafa içi kanama, beyin zarları arasında ya da beyin dokusunda oluşur • Epidural hematom • Subaraknoid kanama • Beyin kanaması (intraserebral kanama) 19

Epidural hematom Ø Epidural hematom; kemik ile duramater arasında kan toplanmasıdır. En sık temporel kemik kırıkları sonucu görülür. Ø Hematom, genellikle kırığın bir arteri yırtması ile oluşur. 20

Epidural hematom Ø Hematomun olduğu taraftaki pupil dilatedir. Ø Kanamanın devam etmesi ile kafa içi basınç giderek artar ve yaralı bilincini kaybeder. Ø Kısa süreli bilinç kaybından sonra ortalama 2– 18 saat süren uyanıklık ve tekrar bilinç kaybı ile karşı vücut tarafında felç gelişmesi tipik bulgudur. 21

Subdural hematom ØSubdural hematom; duramater ile araknoid membran arasında kan toplanmasıdır. ØBeyin dokusunun kafatası içinde hareket ettiği künt travmalarda beyin, duramaterden ayrılır ve duramaterin venleri yırtılır. 22

Subaraknoid kanama • Araknoid zar ile beyin arasında oluşan kanamalardır ve çoğunlukla anevrizma kaynaklıdırlar. • Aniden başlayan çok şiddetli baş ağrısı görülür. • Kanama miktarına göre de nörolojik kayıplar oluşur 23

Beyin kanaması (intraserebral kanama) Ø Beyin kanaması; beyin dokusu içinde 5 ml’den fazla olan kanamadır. Ø Beyin dokusu içindeki arter veya venlerin yırtılması sonucu oluşur. 24

Beyin kanaması (intraserebral kanama) Ø Hastada izlenen bulgular, kanama bölgesi, miktarı ve devam edip etmemesine göre değişiklik gösterir. Örnek: Oksipital bölgede oluşan kanama görme duyusunun yitirilmesine neden olur. 25

Beyin kanaması (intraserebral kanama) Ø Kesici, delici cisimlerle ve ateşli silahla yaralanma neticesinde skalp ve duramater yırtılmasının yanında, kırık kemik parçaları, beyin dokusuna batar ve beyinde laserasyon yaralanması oluşur (Enfeksiyon+Basınç nedeniyle mortalite). 26

Yüz Travmaları Ø Kafa travmalarının yaklaşık % 11’inde yüz travmaları da görülür; ancak sadece yüz travması olan yaralıda kafa ve omurga travması da olduğu kabul edilir. Ø Yüz travmaları, en sık trafik kazası ve şiddete maruz kalma nedeniyle görülür. 27

Yüz Travmaları ØEn fazla etkilenen bölge burundur. Burun distal kısmı fleksible özellikte olduğundan hasar görülmez; ancak nazal kemik sıklıkla kırılır. ØNazal kemikte oluşan kırık, genellikle fark edilmez, bozuk biçimde iyileşerek estetik sorunlara ve hava geçişinde zorluklara neden olur. ØEpistaksis, büyük damarlarda yaralanma veya septumda mukoza yaralanması yoksa genellikle ilk dakikalar içinde kesilir. 28

Yüz Travmaları Ø En büyük tehlike, havayolu obstrüksiyonudur. Ø Bunun en sık sebepleri ağız içinde kanama, ödem, hematom gelişmesi, maksillanın arkaya kayması ve yerinden çıkan dişlerdir. Ø Bu durumda acil havayolu kontrolü sağlanır ve havayolunu tıkayan saplanmış cisimler varsa çıkarılır. 29

Göz Travmaları Ø Travmalardan genellikle gözün ön yüzü etkilenir. Ekimoz, hematom ve ödem oluşabilir. Ø Kesici ve delici bir yaralanmaya maruz kalan gözde yaralanma yerinden iris prolapsusu (sarkma) o yöne doğru pupillanın yer değiştirmesi ve deformite görülür. Ø Konjunktivanın altında kanama oluşabilir. Bu durum konjunktivanın kırmızı renk alması ile izlenir 30

Göz Travmaları Ø Göz travmalarında sıkça karşılan bir durum da hifemadır. Hifema, irisde oluşan yırtılma neticesinde ön kamarada kan birikmesidir ve biriken kan seviyesi, iris yüzeyinde dışarıdan izlenebilir. 31

Kafa Travması Komplikasyonları Ø • • Kafa travması komplikasyonları aslında primer hasara bağlı olarak ortaya çıkan sekonder hasarlardır. Kafa içi basınç artışı sendromu (KİBAS) Beyin ödemi Beyin dokusunun yer değiştirmesi (herniasyon) Kraniyal sinir yaralanmaları Enfeksiyon Beyin ölümü Epilepsi 32

Kafa içi basınç artışı sendromu (KİBAS) Ø KİBA beyin dokusu, kan ve BOS, 15 mm. Hg’dir. ØKİBAS, beyin dokusunun perfüzyon basıncını azaltarak kanlanmasını engeller. ØSonuçta iskemi nedeniyle beyin ölümü ortaya çıkar. Bunu önlemek amacıyla refleks yolla kan basıncı yükselir. 33

Kafa içi basınç artışı sendromu (KİBAS) ØKİBAS’ı gösteren üç önemli bulgu; bradikardi, hipertansiyon ve solunum düzensizliğidir. ØAncak bir süre sonra kardiyovasküler sistem, kan basıncını daha fazla yükseltemez. ØHastada taşikardi ve hipotansiyon başlar. Bu durum beynin artık kanlanmadığını gösterir. ØBu nedenle acil yardımda hipoksi ve hipotansiyonun önlenmesi çok önemlidir. 34

35

Serebral Ödem Ø Beyin ödemi; kapiller permeabilitenin artması nedeniyle beyinde ekstrasellüler sıvı miktarının artmasıdır. Ø Kan beyin bariyerinin travma ve hipoksi sonucu bozularak sıvı ve kan proteinlerini sızdırması serebral ödeme neden olur. Ø Kontüzyon, hematom ve aksonlardaki harabiyet beyin ödemine neden olur. 36

Beyin dokusunun yer değiştirmesi (herniasyon) Ø KİBAS sonucu beyin, kafa tabanına doğru yer değiştirir ve 3. (n. Oculomotorius) kraniyal siniri sıkıştırır (Pupil Anizokorik). Ø Herniasyon dolaşım ve solunum merkezinin bulunduğu beyin sapının itilmesine neden olur. Yutma, çiğneme, öksürme, hıçkırma, hapşırma, vazokonstrüksiyon ve kusma gibi refleksleri kontrol eden merkez (medulla oblangata) de buradadır. 37

Kafa Travmalarında Acil Yardım Amaç sekonder hasarın oluşmasını engellemektir. Hipoksi ve hipotansiyon önlenmeli. Arteriyel kan basıncı, KİBA’dan daha yüksek olduğu sürece beynin kanlanması devam edebilir. Kafa travmaları, omurga travmaları ile birlikte değerlendirilir ve aksi ispat edilene kadar omurga travması da var kabul edilir. Stabilizasyon ile omurgada oluşabilecek hasar önlenir. 38

Ne bulunmuş? • Bir araştırmada sistolik kan basıncı 85 mm. Hg’den düşük olan ağır kafa travmalı olgularda mortalite %35 iken sistolik kan basıncı normal olgularda sadece %6 olarak bulunmuştur 39

Kafa Travmalarında Acil Yardım GKS 10’un altında olması, GKS’da aşağı yönde 2 ya da daha fazla değişiklik olması, anizokorik ve/veya ışığa refleksi olmayan pupil, hipertansiyon, bradikardi, solunum düzensizliği, nöbet, vücudun deserebre ya da dekortike postür alması durumunda yüksek konsantrasyonda oksijen verilir. 40

Kafa Travmalarında Acil Yardım Boyun ateli takılır, baş, boyun ve gövde ekseni korunur. Hipotansiyon yoksa yaralının başı, 10– 15° yukarıda olacak şekilde omurga tahtası ile birlikte baş, boyun ve gövde ekseni bozulmadan yükseltilir. Kan basıncı yüksek tutulmaya çalışılır KİBAS bulguları varsa IV % 20 Mannitol verilir. Kortikosteroid ilaç uygulaması Furasemid 41

Ne bulunmuş? • Yapılan bir araştırmaya göre sıvı replasmanı serebral perfüzyonu belirgin şekilde düzeltir ve nörolojik tabloda dramatik bir düzelme olur(Hipertonik sıvı). 42

Kafa Travmalarında Acil Yardım Skalp yaralanmalarında kanama kontrolü yapılmadan önce yara alanı kontrol edilmellidir Basınç yapılmadan önce kırık olup olmadığı kontrol edilmelidir. Otoraji, rinoraji, otore veya rinore varsa emici pansuman uygulanır, tamponlama yapılmaz. Saplanmış cisim varsa sabitlenir, çıkarılmaz Dudak ve diş eti yaralanmalarında katlanmış gazlı bez, diş ve dudak arasına yerleştirilir. Doktor istemine göre tetanoz aşısı uygulanır. 43

44