KABA YEM RETMNDE STANDARDZASYAN 1 SLAJLARDA KALTE KONTROL

KABA YEM ÜRETİMİNDE STANDARDİZASYAN 1

SİLAJLARDA KALİTE KONTROLÜ v. Yıllarca silaj kullanımının teşvik edildiği, silaj yapımının, silaj ile rasyon hazırlamanın avantajlarının anlatıldığı ülkemizde son yıllarda bu yönde sevindirici gelişmeler meydana gelmiş ve artık çoğunlukla mısırdan olmak üzere çeşitli materyallerden yapılan silaj çoğu işletmelerde rutin olarak kullanılan bir yem maddesi olmuştur. v. Bu önemli aşamayı geçen ülkemizde şimdi silaj kalitesi sorgulanır olmaya başlanmıştır 2

3

SİLAJ KALİTESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1. SİLAJLIK MATERYALİN BESİN MADDE İÇERİĞİ 2. SİLAJLIK MATERYALİN NEM İÇERİĞİ 3. SİLAJLIK MATERYALİN KÜÇÜLTÜLMESİ 4. SİLONUN TİPİ 5. SIKIŞTIRMA 6. SİLONUN DOLDURMA SÜRESİ 7. FERMANTASYON SÜRESİ 8. FERMANTASYON İÇİN GEREKLİ ORTAMIN SAĞLANMASI 4

1. SİLAJLIK MATERYALİN BESİN MADDE İÇERİĞİ � Silaj yapımının amacı yeşil sulu yemleri en az kayıpla saklamaktır. � Silaj hangi şartlarda, hangi silolarda yapılırsa yapılsın yem değeri yapıldığı materyalin yem değerinden daha fazla olamaz. � Bu nedenle silaj kalitesine etki eden en önemli faktör silajlık materyalin kalitesidir. 5

2. SİLAJLIK MATERYALİN NEM İÇERİĞİ �Silajda fermantasyonu sağlayan mikroorganizmaların faaliyet gösterebilmeleri için silo ortamının belirli şartlarda sahip olması gerekir. �Anaerob ortam, silajlık materyalde uygun nem oranı ve kolay fermente olabilen besin maddelerinin varlığı iyi bir fermantasyon dolayısıyla kaliteli bir silaj için mutlaka gereklidir. �Silajlık materyallerin %65 -70 oranında su içermesi arzu edilir ancak uygun şartların sağlanması halinde daha az ve çok nem içeren materyaller de başarılı şekilde silolanabilmektedir. 6

3. SİLAJLIK MATERYALİN KÜÇÜLTÜLMESİ Materyal ne kadar küçültülürse sıkıştırmanın etkinliği de o derece artacaktır. 4. SİLONUN TİPİ Bir silo, materyalin sıkıştırılmasına ne kadar müsaitse silaj kalitesi o derece yükselecektir. 5. SIKIŞTIRMA Silaj oluşumu sırasında meydana gelen fermantasyon faaliyetlerinde anaorob ortamın hızla oluşturulması için en etkili sıkıştırma, silaj kalitesini belirleyen en önemli işlemlerdendir. 7

7. FERMANTASYON SÜRESİ Silo doldurulup kapatıldıktan sonra fermantasyonların tamamlanması için belirli bir süre geçmesi gerekmektedir. Bu süre silajlık materyalin özelliğine ve ortam sıcaklığına bağlı olarak 3 -6 hafta kadar sürebilir. 6. SİLONUN DOLDURMA SÜRESİ Silonun aerob fermantasyonlar oluşmadan hızla doldurularak anaerob fermantasyonların bir an önce başlaması önemlidir. 8. FERMANTASYON İÇİN GEREKLİ ORTAMIN SAĞLANMASI Silajlık materyalin yapısında fermantasyonlar için kolay eriyebilir karbonhidratlar ve diğer besin maddeleri olmaması halinde silaj olumu gecikir ya da kalitesiz bir silaj elde edilir. Bu nedenle materyalin özelliğine göre ortama fermantasyonları hızlandıracak çeşitli katkı maddelerinin ilave edilmesi kaliteyi önemli ölçüde etkilemektedir. 8

DUYUSAL KONTROLLER � Silajların kalitesinin belirlenmesinde öncelikle duyusal kontrollerin yapılması gerekir. Duyusal olarak; � silajın kokusu, � rengi ve � görünümü ile kalite hakkında önemli ipuçları elde edilir. 9

KOKU � Kaliteli bir silaj hoşa giden , asidik, aromatik bir kokuya sahiptir. � Silajlık materyalin kuru madde oranın yetersiz oluşu , kolay eriyebilir karbonhidrat azlığı ve ortama laktik asit bakterilerinin yeterince hakim olamayışı sonucunda fermantasyon ürünü olarak bütirik asit(terayağı asidi) ve asetik asit(sirke asiti)oranları artar. � Bu etmenlerin şiddetine bağlı olarak ortama bütirik asit yada asitik asit üreten bakterilerin hakim olmasına sonucunda da tereyağı kokusu yada sirke kokusu hissedilmesine yol açar. � Silajlarda hissedilen tereyağ kokusunun ağırlığı bozulmanın derecesi hakkında kontrol eden kişilere önemli bilgiler verir. 10

� Silajlarda hissetmek istemediğimiz bir diğer koku da alkol kokusudur. � Silajlık materyalin kuru madde oranın yüksek olması ve yeterince sıkıştırılmaması sonucunda mayalar ortama hakim olurlar ve şekerleri ve oluşan laktik asidi kullanarak alkol meydana getirirler. � Ortam p. H’sını yükselttikleri için daha sonra istenmeyen diğer mikroorganizmalar da fermantasyona katılarak silajın bozulmasını hızlandırırlar. � Silajlarda materyalin yüksek düzeyde protein içermesi yada azot katkısı olarak üre kullanımı silajlarda amonyak kokusunun hissedilmesine yol açabilir � Ayrıca kızışma nedeniyle silajlarda yanık kokusu yada tütün kokusuna benzer bir kokuda hissedilebilir. 11

12

RENK �Kaliteli bir silajın rengi silajlık materyale bağlı olarak değişmekle birlikte açık zeytin yeşili renginden, kahve rengimsi zeytin rengine kadar farklı tonlarda olması beklenir. �Silajda istenmeyen fermantasyonlar silaj kokusunu olduğu gibi silajın rengini de değiştirirler. �Yeşilimsi renk hafif sarıdan kahverengiye kadar hatta siyahımsı bir renge dönüşebildiği gibi renkte açılmalar ve küflenmeye bağlı beyazlanmalar da gözlenebilir. �Renkte koyulaşmanın bir diğer nedeni de silolama sırasında materyalin kızışmasıdır. �Uygun sıkıştırma yapılmayışı nem içeriğinin düşük olması gibi nedenlerle ortamdaki oksijenin yeterince uzaklaştırılamaması sonucu oluşur ve mısır tanelerinin koyu kahve rengi renkte görülmesi ile de teşhis edilebilir. 13

GÖRÜNÜM � Kaliteli bir silajda silajlık materyalin doğal strüktürü bozulmamıştır, bitkinin yaprakları, dalları , sapları kolaylıkla ayırt edilebilir. � Silaj kalitesi bozuldukça strüktür de bozulur. � Bu gibi durumlarda bitkinin strüktürü tamamen bozulmuştur, bitkinin farklı kısımlarını ayırt etmek mümkün olmamaktadır ve çok kalitesiz silajlarda çamur gibi bir kıvam gözlenebilir. 14

SICAKLIK � Silodaki sıcaklığın 50 C den daha yüksek olması silajın kızıştığının bir göstergesidir. � Silajdan örnek alma sırasında elle sıcaklık artışı rahatlıkla hissedilebilir. � Silonun yavaş doldurulması, silonun hava alması, yavaş yedirme, düşük nemli geç biçilmiş materyalin kullanılması, materyalin yeterince parçalanmaması gibi sebeplerden kaynaklanır. 15

SİLAJDA KÜFLENME � Küfler oksijen varlığında ve yeterli besin maddesi olması halinde ürerler. � Hasat öncesi küflenmiş olan materyalin kullanılması, düşük nem oranına sahip materyale yeterince sıkıştırma uygulanmaması , materyalin uzun parçalanması, silonun yavaş doldurulması ve boşaltılması gibi nedenlerle de küflenme oluşabilir. 16

SİLODA SIZINTI � Silajdan örnek almadan önce silonun durumu mutlaka izlenmelidir. � Siloda aşırı sızıntı silajlık materyalin kuru madde içeriğinin çok düşük olduğunun bir göstergesidir. � Ayrıca silajlık bitkinin biçilmesi sırasında kullanılan silaj makinesinin bıçaklarının keskin olmayışından da kaynaklanır. � Bu durumda bitki hücreleri ezileceğinden hücre içi sıvısı açığa çıkarak sızıntıya sebep olabilir. � Siloda meydana gelecek sızıntı miktarı materyalin kuru madde miktarı ile doğrudan ilişkilidir. � Sızıntı miktarı aşağıdaki formül yardımıyla da tahmin edilebilmektedir. � Formülde kuru madde(KM) miktarı g/kg olarak alınmıştır ve %30 KM içeriğine kadar doğru sonuç vermektedir. 17

SİLAJLARDA KALİTENİN RAKAMSAL OLARAK İFADE EDİLMESİ Yukarıdaki belirtilen duyusal özelliklerden yararlanarak ve aşağıda tabloda belirtilen rakamlar kullanılarak silaj kalitesi olarak da değerlendirilebilir. Koku(14 puan) Hoş, aromatik, tereyağı kokusu yok, 14 Zayıf tereyağı kokusu, asit ve az aromatik koku 8 Tereyağı kokulu veya küflenme 4 Şiddetli tereyağı kokusu ve küflenme 2 Çok şiddetli tereyağı kokusu ve küflenme 0 Strüktür(4 puan) Yaprak ve saplar mevcut veya dağılmamış 4 Yaprak strüktürü bozulmaya yüz tutmuş 2 Yaprak ve sap strüktürü bozulmuş küfl. ve kirl. 1 Kızıllaşmış, küflenmiş, çok kirli 0 Renk (2 puan) Kendine has tabii yeşil renkli 2 Bir miktar değişime uğramış hafif sarıdan Kahverengiye kadar değişen renk 1 Renk uçmuş veya küf yeşili oluşmuş 0 18

v Pekiyi………………. 18 -20 v İyi …………. 14 -17 v Orta…………………. 10 -13 v Değeri az…………. . 5 -9 v Fena işe yaramaz… 0 -4 19

�SİLAJLARIN KİMYASAL ANALİZLE DEĞERLENDİRİLMESİ v Silajların kimyasal bazı verilerle değerlendirmek suretiyle daha ölçülebilir ve daha güvenilir sonuçlar almak mümkündür. Bu amaçla silajlarda v kuru madde, v PH, v laktik asit, v bütirik asit , v asetik asit, v amonyak azotu (NH 3 -N) ve v ADF-N’u ölçülerek silaj kalitesi belirlenmeye çalışır. 20

KURU MADDE v Silajlarda kuru madde miktarının %30 -35 arasında olmasın tercih edilir. v Ancak kullanılan materyale bağlı olarak rakamlarda farklılık olabilir. v Materyalin kuru maddesi yetersiz ise soldurma yaptırarak ya da kuru madde içeriği yüksek materyallerle karıştırılmak suretiyle optimum düzeylere getirilebilir. v Kuru madde içeriği yüksek olan materyalin silolanmasında da tam tersine daha düşük kuru maddeye sahip yemler ile karıştırılarak silolanma gerçekleştirilebilir. v Bu tedbirler alınamıyorsa kuru maddesi uygun olmayan materyalin silolanma işlemlerini daha büyük bir titizlikle yapmak gerekir. 21

LAKTİK ASİT, BÜTİRİK ASİT VE ASETİK ASİT KONSANTRASYONLARI: v İyi kaliteli bir silajda laktik asit miktarının yüksek diğerlerinin daha düşük ve özellikle bütirik asit miktarının hiç olmaması arzu edilir. PH Fermantasyonun uygunluğunun bir göstergesidir. Laktik asit miktarı ne kadar yüksek ise silajın p. H ‘sı o derece düşecektir. Ancak bu düşme materyalin kuru madde içeriği ile doğrudan ilgili olmaktadır. Aşağıdaki tabloda farklı kuru maddeye sahip silajlarda olması gereken p. H düzeyleri ve bu verilere dayanarak silaj kalitesinin değerlendirilmesi görülmektedir. Bu tabloya bakarak değerlendirme yapılacağı gibi Flieg puanı denilen ve silajın kuru madde ve p. H değerinden yararlanılarak tespit edilen bir puanlama sistemi ile de silajlar değerlendirilebilmektedir. Flieg puanı : = 205+(2 x (%KM)) – (40 x Ph) 22

AMONYAK AZOTU v Silajlık materyalde kolay çözülebilen protein miktarının fazla olmasından kaynaklanır. v Silajlarda toplam azotun %15’inden daha fazla miktarda amonyak azotu olması istenmez. ADF-N (ADIN) v. Silajda kızışma olduğunun bir göstergesidir. v. Toplam azotun %15’inden fazla ADIN bulunması proteinlerin kızışmadan zarar gördüğünün bir göstergesidir. v. Rasyon hazırlarken kuru otlarda olduğu gibi silajın protein düzeyinde düzeltilme yapılması gereklidir. v. Ayrıca kızışma sıcaklığı ve süresine bağlı olarak proteinlerin sindirilme derecelerinde önemli düşüşler görülmüştür. v. Bu konuda yapılan bir çalışmanın sonucunda oluşturulan bir tablo aşağıda görülmektedir. 23

SİLAJLARDA KIZIŞMANIN PROTEİNLERİN SİNDİRİLME DERECESİ ÜZERİNE ETKİSİ v Kızışma süresi 43 C 57 C 71 C v (gün) v 0 69. 7 v 3 68. 7 65. 8 60. 2 v 9 68. 4 64. 4 50. 0 v 18 65. 2 58. 6 35. 8 v 30 65. 4 49. 0 30. 1 24

ETANOL v Mayaların üremesi sonucu oluşan etanol miktarı kaliteli bir silajda % 0, 5’i geçmemelidir. v Aşağıda farklı kaynaklardan alınan ve silaj kalitesinin belirlenmesinde kullanılan çeşitli parametreler ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. ÇEŞİTLİ SİLAJLARIN BEKLENEN DEĞERLERİ Ürün Kuru madde PH aralığı Mısır silajı 25 3. 5 – 3. 9 30 3. 8 – 4. 1 35 3. 9 – 4. 3 Baklagil silajları < 30 4. 6 – 5. 5 30 – 35 4. 6 – 5. 1 >35 4. 6 – 5. 2 Ot silajları <30 4. 3 – 4. 8 30 – 35 4. 3 – 4. 7 >35 4. 4 – 5. 0 25

26

MISIR SİLAJININ ENERJİ DEĞERİNİN BELİRLENMESİ v Kuru otlarda olduğu gibi silajlarda da ADF içeriğinden yararlanarak suretiyle sindirebilirliklerini ve enerji değerlerini tahmin etmek mümkündür. Mısır silajı için geliştirilen eşitlikler tablolarda sunulmuştur. DDM =88. 9 – (779 X ADF ) TDN =31. 4 + (NEI X 24. 1 ) ME = (TDN X 03617) /45. 4 NEI = 104. 4 – (1. 24 X ADF ) NEm =((137 x ME X 0. 454) – (30. 42 X (ME*0. 454)2) + (5. 1 x (MEx 0, 454)3) -50. 8. )/45, 4 NEg = ((142 x ME*0. 454) – (38. 36 x (MEx 0, 454)2) + (5. 93 x MEx 0, 454)3) – 74. 84)/45, 4 27

HASTALIKLARIN NEDENİ OLARAK SİLAJLARIN İNCELENMESİ v Fiziksel, duyusal ve kimyasal analizler ile silaj kalitesi hakkında fikir sahibi olunması bazen silajın güvenli yedirilmesi için yetersiz kalabilmektedir. v Çünkü silaj yedirilmesi ile birlikte bazı hastalıklarla da karşılaşmak mümkündür. v Bu hastalıklar metabolik, mikrobik ve toksik nedenli olabilmektedir. Aşağıdaki hastalıklar silajlardan kaynaklanabilmektedir. Ketozis Listeriosis Botulism Nitrat zehirlenmesi Azot dioksit zehirlenmesi Dikumarol zehirlenmesi Mikotoksinler 28

29

30