Jonizujue zraenje i zatita od zraenja Zraenje Jonizujue

Jonizujuće zračenje i zaštita od zračenja

Zračenje: Jonizujuće: Nejonizujuće:

GRAĐA ATOMA A-maseni broj Elektron Neutron Nukleoni Proton Z-atomski Simbol broj elementa

Izotopi Vodonik Tricijum Stabilan Radioaktivan

Radioaktivnost n n n Radioaktivnost spontana transformacija jezgra Radionuklidi-nestabilna jezgra Raspad-proces transformacije jezgra Aktivnost-brzina radioaktivnog raspada Vrijeme poluraspada

Vrste zračenja n n n α-čestica β-čestica γ-zračenje X-zračenje Neutronsko zračenje Kosmičko zračenje

Prodornost pojedinih tipova zračenja n Prodornost zavisi od prirode zračenja i energije koju ima. Papir Plastika Čelik Olovo

Kako zračenje međudjeluje sa materijom? Kiseonikov atom n n n Vodonikov atom Jonizacija Ekscitacija Jonizujuće zračenje je svako zračenje koje posredno ili neposredno jonizuje materiju kroz koju prolazi.

Kako jonizuju alfačestice Gube energiju u sudarima sa orbitalnim elektronima

Kako jonizuju betačestice

Jonizacija u tkivu Ćelija n n Električne interakcije Fizičko-hemijske promjene Hemijske promjene Biološke posljedice Jezgro Zračenje Hromosomi

Neozračeno tkivo: Ozračeno tkivo:

Jonizacija DNK Direktna Indirektna

Doze zračenja n Apsorbovana doza (1 Gy) – energija jonizujućeg zračenja apsorbovana od strane jedinice mase n Ekvivalentna doza (1 Sv) – indeks vjerovatnoće štete za pojedino tkivo ili organ Efektivna doza (1 Sv) n Kolektivna doza (1 čovjek Sv) n

Efekti zračenja Deterministički n n n Imaju prag(obično nekoliko Gy) Odmah vidljivi Ozbiljnost zavisi od primljene doze Stohastički n n n Nemaju prag Vidljivi nakon dužeg perioda Ozbiljnost ne zavisi od primljene doze

Primjeri determinističkih efekata n n Katarakta 2 -10 Gy Stalna sterilnost žene 3, 5 -6 Gy muškarci 2, 5 -6 Gy Privremena sterilnost žene 0, 15 Gy muškarci 0, 6 Gy Kožna oštećenja

Najpoznatiji stohastički efekti n Rak Ukupni životni rizik od fatalnog raka=5% / Sv Životni rizik od fatalnog raka : koža 0, 02 kosti 0, 05 pluća 0, 85 stomak 1, 10 % / Sv n Nasljedne bolesti Ozračeni insekt i njegov potomak

1 cm 3 tkiva = 109 ćelija 1 m. Gy- 1 na 1000 ćelija ili 106 pogođenih ćelija 999 od 1000 -lezija se popravi-što ostavi 103 ćelija oštećenih 999 od 1000 oštećenih ćelija umre 1 ćelija može preživjeti sa štetom( a može biti mutirana)

Ozračenost ploda n n Doza mora biti veća od 100 m. Sv Posljedice zavise od perioda u kojem je plod bio izložen zračenju Deterministički : smrt ploda, mentalna retardacija, malformacije Stohastički: rak, nasljedne bolesti

Izvori zračenja Prirodni n n γ-zračenje Kosmičko zračenje Radon gas Unutrašnje ozračenje Vještački n n n Zračenje u medicini Profesionalna izloženost zračenju Industrijski i vojni izvori zračenja

Kosmičko zračenje

Radon gas Načini na koje radon prodire iz Zemlje Rn-222 i Rn-220

Unutrašnje ozračenje Potiče od n K-40 n Po-210 n C-14 n Pb-210

Zračenje u medicini n n Rtg CT Nuklearna medicina Terapije

Profesionalna izloženost zračenju n Veliki raspon doza od 0, 06 m. Sv u radiologiji do 4, 5 m. Sv za rudare u rudnicima urana

Testiranja nuklearnog oružja n Do 1963. izvršeno je oko 500 testiranja nuklearnog oružja n Posljedice su porast radionuklida u vazduhu, kiši i ishrani

Černobilska nesreća 26. 04. 1986.

Radioaktivni otpad n n n Iz nuklearnih elektrana Istraživačkih organizacija Industrije(općenito) Osiromašeni uranium n n n Oružje sa DU korišteno u Zaljevskom ratu i ratu u Bi. H Koristi se za poboljšanje prodornosti pancirne municije Najštetnije za vojnike

Ukupne doze Prosječna godišnja doza iz svih izvora zračenja ( prirodnih i vještačkih) iznosi 2, 8 m. SV

Radiološka zaštita Tri osnovna principa: 1. Opravdanost prakse 2. Optimizacija prakse 3. Ograničenje individualne doze: n 20 m. Sv/god – za lica koja rade sa izvorima zračenja n 1 m. Sv/god – za stanovništvo

Intervencija 1. Opravdanost intervencije – mora biti opravdana, a korist intervencije veća od nastale štete i cijene koštanja 2. Optimizacija intervencije - vrsta, obim i dužina intervencije moraju biti optimizirani da korist bude maksimalna

Osnovni metodi zaštite od jonizujućeg zračenja Tri 1. 2. 3. osnovn a faktora: Vrije me Udalje nost Zaštit a

Upotreba zračenja (koristi od zračenja) n n n n U medicini Komunikacijama Tehnologiji C-dating Za sterilizaciju U industriji Za naučno-istraživačke svrhe n n Vojna upotreba Nuklearne elektrane Forenzici Univerzitetima

Zaključak n n n Jonizujuće zračenje može biti i jeste uvijek opasno. Nema praga donjeg neškodljivog ozračenja. Postoji samo gornji prag dopuštenog ozračenja. Znanje omogućuje efikasniju zaštitu. Zaštitu treba sprovoditi prema preporukama. Zaštitu sprovoditi permanentno.