JGZrichtlijn depressie Concept Trimbosinstituut 2016 Disclosure Elise Buiting

JGZ-richtlijn depressie Concept Trimbosinstituut 2016

Disclosure Elise Buiting • Potentiële belangenverstrengeling: geen • Relevante Functies – Voorzitter JGZ-richtlijn commissie depressie – Vice-voorzitter NCJ (tot 2016) – Coördinator ABSG – Medisch adviseur GGD Hv. B

Auteurs Trimbosinstituut • • Matthijs Oud Rianne van der Zanden Ilona Cronenberg Henny Sinnema (projectleider)

Werkgroep • • • Corine Bosch (GGD Amsterdam) Elise Buiting (voorzitter) Bert Derkx (NVK) Manje Dijkema (AJN) Maarten Jacobs (NHG) Herman Kief (Depressie Vereniging) Marijke Polderman (GGD Amsterdam) Catrien Reichart (NVv. P) Margreet de Ruiter (V&VN)

Uitgangsvragen 1. 2. 3. 4. Wat is een depressie en hoe is beloop? Bijkomende problematiek Risico- en beschermende factoren Signaleren, ernst vaststellen, toeleiden naar zorg 5. Interventies 6. Samenwerken en ketenafspraken

Prevalentie depressie bij jeugdigen • • Baby’s; onbekend < 5 jaar 0, 9 -2% <13 jaar 2, 8 8 -15 jaar 3, 7% 13 -18 jaar 5, 6% (M: V = 1: 2) Subklinisch/lichte klachten jongeren 10 -20% Zelfscore formulier jongeren 20 -50%

Risicofactoren • • • Negatieve ingrijpende levensgebeurtenis Kindfactoren Ouders School Leefomgeving

Kindfactoren introvert/extravert, puberteit, psychische comorbiditeit, chronisch ziek, genetische factoren, beperkte cognitieve vaardigheden, leerproblemen, onveilige hechting

Ouderfactoren Ouders; een of beide ouders angststoornis/depressie, opvoedstijl, relatieproblemen, chronische ziek

Risicofactoren school • School; uitsluiting, gepest worden, leerproblemen, problemen met leerkracht, ondervraagd/overvraagd

Risicofactoren leefomgeving • laag inkomen, slechte buurt/behuizing, twee culturen, weinig sociale steun

Hoogrisicogroepen • • Mishandelde jongeren Delinquente jongeren AMA’s Pubers: meisjes die zich melden in de zorg, prikkelbare jongens, VMBO leerlingen

Beschermende factoren • Kind: veilige hechting, sociale competentie, communicatieve vaardigheden, zelfinzicht, plannen van/deelnemen aan plezierige activiteiten, lichamelijke gezondheid, veerkracht, intelligentie • Ouders: steunende ouder(s), goed gezinsklimaat, goede relatie ouders • Leefomgeving: steun omgeving, positieve schoolervaringen, sport/club/vereniging

Signaleren, ernst vaststellen en toeleiden naar zorg

Van signalen/risico’s naar verhoogde kans

Signalen opvangen • • Contactmoment Vragenlijsten SDQ et al. Schoolverzuim Netwerkpartner; ZAT, zorgteam, sociaal wijkteam, jeugdteam, leerkracht, HA etc.

Brede anamnese kind (en ouders) • • • • Probleem Aanleiding Andere klachten Gezin School Vrije tijd Stemming Stress/ingrijpende gebeurtenissen Beschermende factoren Sociaal netwerk Wat zelf al geprobeerd? Hulp gevraagd? Hetero-anamnese

DD • Wel/niet verhoogde kans op psychische aandoening

Van verhoogde kans naar vermoeden depressie

Leeftijdsspecifieke symptomen Babyfase (0 -1 jaar) voedings- en slaapproblemen achterstand in de ontwikkeling groeiachterstand frequent en ontroostbaar huilen sombere of prikkelbare stemming (let op interactie en gelaatsexpressie) verlies van interesse en plezier

Peuter en kleutertijd (1 -4 jaar) voedings- en slaapproblemen functionele klachten (o. a. hoofdpijn, buikpijn) angsten en driftig gedrag sombere of prikkelbare stemming uiting in gelaatsexpressie en lichaamshouding geen plezier in spelen niet speels geen symbolisch spel lusteloosheid ‘magische’ schuldgevoelens gevoel benadeeld te zijn

Basisschoolleeftijd (4 -12 jaar) voedings- en slaapproblemen functionele klachten (o. a. hoofdpijn, buikpijn) niet speels concentratieproblemen leerremming lusteloosheid, verlies van interesse zich aanhoudend vervelen pesten of gepest worden uitingen van boosheid en drift niet genieten, geen plezier sociaal geremd en niet weerbaar (verbale uitingen van) sombere of prikkelbare stemming, huilerig depressieve gevoelens worden afgeweerd en overdekt met stoer gedrag of opstandigheid 2) extreem gevoelig voor afwijzing en falen suïcidale gedachten, plannen en daden depressieve cognities 1) betreffende eigenwaarde, school, slechtheid, schuld, toekomstperspectief

Adolescentie (12 -18 jaar) • • voedings- en slaapproblemen functionele klachten (o. a. hoofdpijn, buikpijn) lusteloosheid, vermoeidheid en hypo-activiteit afnemende schoolprestaties • verhoogd ziekteverzuim • • spijbelen zich aanhoudend vervelen • pesten of gepest worden • • • • stoer en agressief gedrag 2) (pre-) delinquent gedrag seksueel promiscue gedrag drank- en drugsmisbruik (verbale uitingen van) sombere of prikkelbare stemming, huilerig extreem gevoelig voor afwijzing en falen piekeren concentratieproblemen verlies van interesse en plezier isolement, verwaarlozen van sociale contacten weglopen van huis, praten over weglopen suïcidale gedachten, plannen en daden 3) schuld- en slechtheidgevoelens depressieve cognities 1) betreffende uiterlijk, sociale relaties, intimiteit, opleiding en toekomst

DD 1. 2. 3. 4. Vermoeden depressie Andere psychosociale problemen Verhoogd risico op psychische problemen Geen problemen

Van vermoeden naar inschatten ernst

Specifieke anamnese • Hoe afwijkend is gedrag? • Welke beperkingen geeft het? • Beschermende factoren

CDI of CES-D Instrument Leeftijd Aantal items en schalen Psychometrische eigenschappen Afnameduur in minuten Gebruik en Bijzonderheden CDI 7 -18 jaar 27 items Hoofdschalen Cognitieve symptomen, affectieve symptomen en gedragsmatige symptomen COTAN beoordeling (2004): -Normen: onvoldoende - - Vooraf instructie van een psychodiagnostisch medewerker - Kinderen/jongeren vullen vragenlijst zelf in - Voorkeur voor individuele afname, maar groepsafname ook mogelijk - Jongeren vullen lijst zelf in; - dit kan zonder deskundige interviewers -Afnameduur: - -Betrouwbaarheid: voldoende 10 à 15 -Scoring: 5 - -Begripsvaliditeit: voldoende - - -Criteriumvaliditeit: onvoldoende -Interpretatie: 5 In 2008 is een herziening van de CDI verschenen met o. a. uitbreiding van normen naar 7 jarigen. CES-D 14 jaar en ouder 20 items Hoofdschaal Depressie-symptomatologie - Schaal loopt van 0 (geen depressieve symptomen) tot 60 (veel depressieve symptomen) - Geen COTAN beoordeling Nederlands onderzoek onder 1392 14 -16 jarigen (Cuijpers et al. , 2007): -Betrouwbaarheid: goed -Validiteit: goed - -Afnameduur: 10 -Scoring: 5 -Interpretatie: 5

Inschatten ernst Teneergeslagen, depressief, geprikkeld of hopeloos gevoel Weinig belangstelling of plezier bij activiteiten Moeite met in slaap vallen, doorslapen, of teveel slapen Slechte eetlust, gewichtsverlies of teveel eten Vermoeid gevoel of weinig energie Slecht over zichzelf voelen – of het gevoel een mislukkeling te zijn • Moeite met concentreren bij studie, lezen of tv kijken • Zo traag bewegen of praten dat het andere mensen opvalt, of juist rusteloos meer bewegen dan anders • Gevoel beter dood te kunnen zijn, of zichzelf pijn willen doen of beschadigen • • •

DD • Lichte depressie/depressieve klachten • Ernstige depressie

Altijd ernstig • Kans op suïcide • Bijkomende psychische problematiek • Schoolverzuim

Van inschatten ernst naar actie

Lichte depressie • Aanbieden interventies • Monitoren Bij twijfel • Consult jeugd GGZ

Bij ernstige depressie • Toeleiden GGZ • Monitoren

Bij schoolverzuim • Toeleiding GGZ • M@zl

Interventies • JGZ: – Psycho-educatie; positieve benadering, fysieke inspanning buitenlucht, prestatiedruk , regelmaat, dag- en nachtritme, sociale contacten – Triple P, www. opvoeden. nl, Jouw GGD. nl • Netwerkpartners: – Kopp-interventies GGZ – Preventieve interventies: Head Up, Gripopjedip, Happyles, Vrienden, Pak aan, de D(o)epressiecursus, Pratenonline, Op Volle Kracht

Monitoring • Gedurende hele traject • Op maat, samen met netwerkpartners en ouders/school • Ná eerdere depressie extra aandacht • Risicogroepen extra aandacht

Samenwerken en ketenzorg • Kennis sociale kaart en begeleidings- en behandelmogelijkheden regio • Huisarts informeren • Bijdragen samenwerking en afstemming netwerk – Afspraken rol JGZ in diagnose-/verwijstraject – Afspraken casemanager