JDEDOMMEN JDEDOMMEN Den eldste av dei tre store

JØDEDOMMEN

JØDEDOMMEN • Den eldste av dei tre store religionane. • Abraham er stamfaren. • 1948 Israel vart ein stat. • Finst om lag 15 mill. jødar. Dei fleste bur i USA eller Israel. • 789 registrerte jødar i Noreg.

JØDAR I NOREG • Christian V innførte i 1687 at alle jødar vart nekta tilgang til Noreg. • Ein kunne søke om løyve til å kome inn til landet. • Utan løyve vart ein fengsla og utvist. • Dette forbodet varte fram til 1851.

JØDAR I NOREG • 17. mai 1814 grunnlova vart laga. Hadde ein jødeparagraf. • § 2 «Den evangelisk-lutterske Religion forbliver Statens offentlige Religion. De Indvaanere, der bekjende sig til den, ere forpligtede til at opdrage sine Børn i samme. Jesuitter og Munkeordener maae ikke taales. Jøder ere fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget. » • 21. juli 1851 vart forbodet mot jødar oppheva. • Mange var redd for ei masseinnvandring. Trudde at dei hadde ei flåte klar i Gøteborg. • I 1853 kom det éin jøde til Noreg, 15 år seinare var det 25.

JØDISKE HØGTIDER • Sabbat. • Rosh ha-shana. • Yom kippur. • Pesach. • Shavuot. • Sukkot. • Hanukka.

SABBAT • Kviledagen. Frå fredag ettermiddag til laurdag kveld. • Menneske og dyr skal avstå frå arbeid. • 39 arbeidsforbod (køyring, teikning, skriving, vaske, bake, bruk av elektronikk). • Skal bruke dagen til å vere med familien og til religiøse formål. • Ein skal bevege seg minst mogleg.

ROSH HA-SHANA • Jødisk nyttår. Er mellom september og oktober, varierande dato. • I 2019 vert det 29. september-1. oktober. • Også her skal ein avstå frå arbeid. • Er og ein «dommens dag» , der dei må stå til ansvar for sine handlingar. • Er vanleg å halde store rituelle måltid. • Byrjinga på ein botstid på 10 dagar.

YOM KIPPUR • Faste i 25 timar. Kan verken ete eller drikke. • I 2019 vert denne dagen 8. oktober-9. oktober. • Ein skal unngå arbeid denne dagen. • Er ca. 5 gudstenester denne dagen.

PESACH • Jødisk påske. Feirar at dei vart eitt fritt folk etter slaveriet i Egypt. • Festen er mellom 8 -9 dagar lang. • Seder – Festmåltidet som byrjar pesach. • Vanleg å ete usyra brød (matza) desse dagane.

SEDERTALLERKEN • Sedertallerken skal innehalde: 1) Eit hardkokt egg – Til minne om tempelet i Jersualem og offringa. 2) En knoke (kylling eller okse) – påskelammet. 3) Bitre urter – Til minne om lidinga i Egypt. 4) Saltvatn – Dyppe urtene i det, israelittane sine tårer. 5) Fruktmos – til minne om reiskapane dei brukte under slaveriet i Egypt.