JDEDOMMEN JDEDOMMEN Den eldste av dei tre store

JØDEDOMMEN

JØDEDOMMEN • Den eldste av dei tre store religionane. • Abraham er stamfaren. • 1948 Israel vart ein stat. • Finst om lag 15 mill. jødar. Dei fleste bur i USA eller Israel. • 789 registrerte jødar i Noreg.

JØDAR I NOREG • Christian V innførte i 1687 at alle jødar vart nekta tilgang til Noreg. • Ein kunne søke om løyve til å kome inn til landet. • Utan løyve vart ein fengsla og utvist. • Dette forbodet varte fram til 1851.

JØDAR I NOREG • 17. mai 1814 grunnlova vart laga. Hadde ein jødeparagraf. • § 2 «Den evangelisk-lutterske Religion forbliver Statens offentlige Religion. De Indvaanere, der bekjende sig til den, ere forpligtede til at opdrage sine Børn i samme. Jesuitter og Munkeordener maae ikke taales. Jøder ere fremdeles udelukkede fra Adgang til Riget. » • 21. juli 1851 vart forbodet mot jødar oppheva. • Mange var redd for ei masseinnvandring. Trudde at dei hadde ei flåte klar i Gøteborg. • I 1853 kom det éin jøde til Noreg, 15 år seinare var det 25.

JØDISKE HØGTIDER • Sabbat. • Rosh ha-shana. • Yom kippur. • Pesach. • Shavuot. • Sukkot. • Hanukka.

SABBAT • Kviledagen. Frå fredag ettermiddag til laurdag kveld. • Menneske og dyr skal avstå frå arbeid. • 39 arbeidsforbod (køyring, teikning, skriving, vaske, bake, bruk av elektronikk). • Skal bruke dagen til å vere med familien og til religiøse formål. • Ein skal bevege seg minst mogleg.

ROSH HA-SHANA • Jødisk nyttår. Er mellom september og oktober, varierande dato. • I 2019 vert det 29. september-1. oktober. • Også her skal ein avstå frå arbeid. • Er og ein «dommens dag» , der dei må stå til ansvar for sine handlingar. • Er vanleg å halde store rituelle måltid. • Byrjinga på ein botstid på 10 dagar.

YOM KIPPUR • Faste i 25 timar. Kan verken ete eller drikke. • I 2019 vert denne dagen 8. oktober-9. oktober. • Ein skal unngå arbeid denne dagen. • Er ca. 5 gudstenester denne dagen.

PESACH • Jødisk påske. Feirar at dei vart eitt fritt folk etter slaveriet i Egypt. • Festen er mellom 8 -9 dagar lang. • Seder – Festmåltidet som byrjar pesach. • Vanleg å ete usyra brød (matza) desse dagane.

SEDERTALLERKEN • Sedertallerken skal innehalde: 1) Eit hardkokt egg – Til minne om tempelet i Jersualem og offringa. 2) En knoke (kylling eller okse) – påskelammet. 3) Bitre urter – Til minne om lidinga i Egypt. 4) Saltvatn – Dyppe urtene i det, israelittane sine tårer. 5) Fruktmos – til minne om reiskapane dei brukte under slaveriet i Egypt.

SHAVOUT • Shavout = vekefesten eller landbruksfesten. • Kjem femti dagar etter pesach. • Skal minnast ofringa som vart gjort i tempelet i Jerusalem, og openbaringa på Sinai. • Varar mellom 1 -2 dagar. • Pyntar heimen med blomster, frukt og grøne plantar.

SUKKOT • Sukkot = lauvhyttefesten/innhaustingsfesten. • Varar mellom 8 -9 dagar. • Skal minnast utvandringa frå Egypt, og at dei mellom vandringa frå Egypt til Kanaan budde i hytter. • I sju dagar skal dei innta alle måltid i desse lauvhyttene (nokre søv og i dei).

HANUKKA -Hanukka = lysfest. -Varar i 8 dagar. -Er jødane si «julefeiring» . -Skal minnast eit under som skjedde i tempelet i Jerusalem. Ved opninga av tempelet hadde dei berre nok olje for ein dag, oljen varte i 8 dagar. -Tenn hanukkia/hanukka menora desse dagane. Ein for kvar dag. -Barn leikar med dreydel og ein et mat som er kokt i olje (berlinerboller).

OPPGÅVE • Teikn og design din eigen lauvhytte. Korleis ville din ha sett ut? • Kva er ein dreydel, og korleis «spelar» ein det? • Teikn og pynt din eigen dreydel. • Teikn og design din eigen hanukkia.