Jakie s nasze szkoy Diagnoza stanu lokalnej owiaty

Jakie są nasze szkoły? Diagnoza stanu lokalnej oświaty Opracowanie: Urszula Blicharz

Cel ogólny 1. Zapoznanie uczestników szkolenia: • z zasadami prowadzenia diagnozy społecznej • z różnymi źródłami danych i informacji niezbędnych do obiektywnego wskazania obszarów wymagających zmian. 2. Kształtowanie umiejętności opracowania diagnozy stanu lokalnej oświaty

Cele szczegółowe: Uczestnik szkolenia: • rozumie znaczenie diagnozy w zarządzaniu oświatą w gminie/ mieście /powiecie • wskazuje obszary badawcze, • wskazuje źródła informacji, • wymienia podstawowe narzędzia badań społecznych, • przeprowadza podstawowe badania • Wykorzystuje bazy danych do oceny sytuacji lokalnej oświaty • planuje proces sprawnego zbierania danych oświatowych na terenie JST, • zna źródła danych potrzebnych do podstawowych wskaźników oświatowych, • Zna etapy budowy diagnozy stanu lokalnej oświaty.

Jakie informacje, wyniki otrzymaliśmy? 12 Dyskusja na temat danych i ich analiza Wybór priorytetów i celów, planowanie strategiczne 11 Ocena wyników, porównanie z oczekiwaniami 10 Planowanie diagnozy - po co? 1 Sformułowanie celów diagnozy Planowanie diagnozy – zasoby, interesariusze 2 Kto przeprowadzi diagnozę? Kto jest zainteresowany? Czemu będą służyć wyniki? 9 Techniczne opracowanie danych 3 Co będziemy badać? 8 Zebranie danych 6 7 Wybór metod i technik gromadzenia danych Opracowanie odpowiednic h narzędzi 5 Ustalenie źródeł, rodzajów informacji 4 Określenie kryteriów i wybór pytań badawczych Co chcemy, musimy wiedzieć? W oparciu o jakie kryteria będziemy szacować?

Diagnoza sektora edukacji Co? Kto? samorządy lub firmy zewnętrzne W jaki sposób? Badanie potrzeb społecznych w środowisku np. debata, projekt badawczy Analiza kontekstu sektora Czynniki makroekonomiczne, demograficzne, społeczne, kulturowe, polityczno-prawne Analiza aktualnej polityki edukacyjnej sektora Analiza stanu edukacji Analiza kosztów i możliwości administracyjnych Dostępność, efektywność, jakość, równość

Krok 1. Poznanie sytuacji • Jak jest? Krok 2. Określenie stanu docelowego • Jak chcemy żeby było? Krok 3. Szukanie przyczyn Krok 4. Zdefiniowanie luki • Co powoduje, że nie mamy stanu docelowego? • Jaki obszar do rozwoju jest kluczowy, aby osiągnąć stan docelowy? Rysunek 1. Kroki procedury diagnostycznej (opracowanie D. Tomasiewicz)

Diagnozowanie problemów społecznych rozwiązywaniu problemów ludzi poprawia jakości życia

Wstępna diagnoza (jak jest? ) Jaka jest obecna sytuacja oświaty w gminie ? diagnozy, ekspertyzy, analityka edukacyjna Dlaczego tak jest? Co chcemy poprawić – jaki cel chcemy osiągnąć? W jaki sposób Badania Efektywność kształcenia Doskonalenie Współpraca Doradztwo Trafne decyzje Finanse Narzędzia

Diagnoza społeczna • to rozpoznanie, opis jakiegoś zjawiska, • dostarcza informacji dotyczących stanu społeczności lokalnych, • dotyczą wielu ludzi i nie mają charakteru statycznego, ale zmieniają się w czasie; • bada trwałe ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb społecznych dotyczące wielu osób w społeczności. Przeprowadzając diagnozę społeczną, chcemy się dowiedzieć, jaki jest stan społeczeństwa i dlaczego tak jest.

Diagnoza społeczna • dostarcza opinii na temat tego, jak powinno być, • bezpośrednio lub pośrednio odnosi się do stanu i sposobu zaspokajania potrzeb społecznych, • pozwala w sposób adekwatny do realiów zaplanować i zrealizować działania służące członkom społeczności lokalnej, • optymalnie i efektywnie wykorzystuje posiadane zasoby finansowe, instytucjonalne, ludzkie.

Diagnoza społeczna Oświata jest procesem społecznym, zaś analiza lokalnych systemów szkolnych powinna się odbywać w ramach dialogu społecznego. Diagnoza nie może się przerodzić w wewnętrzne śledztwo prowadzone przez wydział oświaty bądź przez zewnętrznych ekspertów. Jest to ważne zwłaszcza jeżeli samorząd planuje wykorzystać wyniki diagnozy do podejmowania decyzji zarządczych. Z tego samego powodu wyniki diagnozy i analiz powinny być udostępnione publicznie w przygotowanych dokumentach. Jan Herczyński

Diagnoza stanu oświaty diagnozowania problemów społecznych analiza możliwości zaspokajania potrzeb społecznych monitoring i ewaluacja realizacji strategii

Identyfikacja problemów Diagnoza Identyfikacja problemów Monitoring problemów „ukrytych” ”, przyczyn i skutków problemów, regionalnych problemów społecznych skali i zakresu problemów oraz grup społecznych działań i zasobów mogących służyć rozwiązywaniu problemów wskaźników monitorowania problemów identyfikacji zmian skali, zakresu i skutków problemów społecznych w czasie, określenia uwarunkowań tych zmian

Definiowanie problemów badawczych Czynniki wpływające na rozwój oświaty w zakresie: • zasobów ludzkich • wiedzy • instytucji • finansów

Definiowanie problemów badawczych • Czynniki wpływające na rozwój oświaty w JST; Praca techniką 635 w 3 grupach 6 osobowych nad rozwiązaniem problemów: – Praca nad problemem, jakie czynniki wpływają na rozwój oświaty w gminie w zakresie zasobów ludzkich i wiedzy - gr 1 – Praca nad problemem, jakie czynniki wpływają na rozwój oświaty w gminie w zakresie instytucji i finansów – gr 2 – Praca nad problemem, jakie czynniki wpływają na rozwój oświaty w gminie w zakresie dotychczasowych działań i oczekiwań mieszkańców – gr 3

Technika 635 • • 6 osób wpisuje na formularzu po: 3 pomysły rozwiązania problemu 5 razy podaje formularz z wpisanymi pomysłami sąsiadowi z lewej strony Sesje generowania pomysłów trwają początkowo po 6 minut później o 1 minutę dłużej (7, 8, 9), Możliwość odczytania pomysłów już zapisanych wcześniej jest czynnikiem stymulującym powstanie nowych, Zaleta tej metody jest łatwość stosowania, a jednocześnie intensywność pracy, Pomysły po zakończeniu fazy ich generowania podlegają takiej samej „obróbce” jak w „burzy mózgów. ”

Cele diagnozy • Określenie celów, którym ma służyć diagnoza, oraz sposobów wykorzystania jej wyników. • Dobre zdefiniowanie celów i sposobów wykorzystania diagnozy warunkuje zakres przedmiotowy i podmiotowy diagnozy oraz pytania, na które diagnoza ma odpowiedzieć. Praca w parach nad formułowaniem celów • Uczestnicy pracują w parach każda z nich otrzymuje tabelkę z podanym zestawem czynności. • Zadanie polega na określeniu ich celu. • Po 10 minutach pary odczytują dokonane w tabelach wpisy, w razie potrzeby wyjaśniają różnice poglądów, lub opowiadają jakimi przesłankami kierowali się formułując swoje cele.

Określenie pytań kluczowych na które ma odpowiedzieć diagnoza • Pytania najczęściej będą dotyczyć tego, jak jest obecnie i dlaczego tak jest. • Zakres przedmiotowy i podmiotowy powinien być adekwatny do celów diagnozy, ale maksymalnie szeroki. • Im więcej zbadamy, tym bardziej precyzyjny będzie uzyskany przez nas obraz problemów społecznych. • Należy jednak unikać „wszystkoizmu”, czyli wykorzystywania danych, które ładnie wyglądają, ale są zbędne z punktu widzenia celów diagnozy

Właściwości wskaźników • wskaźnik powinien oddawać istotę problemu oraz mieć jasną i akceptowaną interpretację normatywną (m. in. powinno być jasne, jak oceniać jego wzrost lub spadek); • wskaźnik powinien być rzetelny i statystycznie osiągalny (m. in. małe powinno być niebezpieczeństwo niedoszacowania lub przeszacowania rzeczywistego zjawiska, muszą też istnieć określone źródła danych); • wskaźnik powinien reagować na interwencje polityczne, ale nie powinien być łatwym przedmiotem manipulacji; • wskaźniki powinny być obliczane w taki sam sposób aby te same wskaźniki dało się je porównać w różnych samorządach • wskaźniki powinny być aktualne i umożliwiać szybką aktualizację; • pomiar wskaźników nie powinien nakładać zbyt dużych obciążeń na samorząd

Porównywanie wskaźników 1. Porównywanie między sobą wskaźników dla konkretnych oddziałów klasowych danej szkoły albo szkół prowadzonych przez dany JST - wewnętrzna diagnoza lokalnego systemu szkolnego. 2. Porównywanie wskaźników danej szkoły lub danej JST z innymi samorządami na różnych poziomach agregacji (województwo, kraj) - porównawcza diagnoza lokalnego systemu szkolnego. 3. Porównywanie wskaźników danej szkoły albo danego samorządu w kolejnych latach - dynamiczna diagnoza lokalnego systemu szkolnego. Każdy z tych sposobów porównań pozwala na uzyskanie odmiennych informacji i analiz, a więc jest odmiennym instrumentem diagnostycznym, który może służyć odmiennym celom

Porównawcza diagnoza lokalnego systemu szkolnego Wobec braku standardów oświatowych ich rolę z konieczności odgrywają krajowe oświatowe wskaźniki odniesienia. Celem tej diagnozy jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: • Czym się różnią prowadzone przez nas szkoły od szkół prowadzonych przez inne JST, podobne do naszego samorządu? • Pod jakimi względami i w jakim zakresie odbiegamy od średniej krajowej i wojewódzkiej? • Czy wydatki bieżące w przeliczeniu na jednego ucznia i w przeliczeniu na jeden oddział w szkołach prowadzonych przez daną gminę lub dany powiat są znacząco wyższe lub znacząco niższe niż średnie krajowe albo średnie w samorządach zbliżonych do naszego? • Z czego wynikają te różnice? Jan Herczyński

Dylematy i problemy diagnozy społecznej oświaty Wobec braku standardów oświatowych ich rolę z konieczności odgrywają krajowe oświatowe wskaźniki odniesienia. Nie jest łatwo ocenić racjonalność i zasadność wysokich wydatków. Trudno jest przekonać radnych, że wydatki te nie wynikają bynajmniej z niegospodarności i błędów zarządzania. Średnie krajowe wydatki na ucznia i na oddział szkoły specjalnej stają się dla powiatu swoistym standardem, ważnym punktem odniesienia. Dzięki możliwości porównania swoich wydatków ze średnimi na poziomie kraju i na przykład województwa, na którego terenie leży, powiat uzyskuje pożyteczną informację zwrotną, która pozwala na adekwatną ocenę swojego wysiłku finansowego. Pozwala na bardziej racjonalną ocenę, czy wydatki te są stosunkowo wysokie, czy stosunkowo niskie. Samorząd, mając do dyspozycji również inne wskaźniki efektywnościowe na poziomie kraju, takie jak średnia wielkość oddziału klasowego i średnia liczba etatów nauczycielskich w przeliczeniu na oddział, może lepiej ocenić funkcjonowanie swoich szkół specjalnych, a więc i prowadzić swoją politykę oświatową.

Dynamiczna diagnoza lokalnego systemu szkolnego Celem tej diagnozy jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: • W jaki sposób zmieniają się prowadzone przez nas szkoły? • Czy zmiany te dotyczą w równym stopniu wszystkich typów szkół (przedszkoli, szkół podstawowych etc. )? • Czy zmiany wszystkich szkół danego typu zachodzą równolegle i w podobny sposób? • Jak zmiany zachodzące w naszych szkołach wpływają na efektywność ekonomiczną szkół? • Od czego zależy wzrost kosztów jednostkowych: od rosnących wynagrodzeń nauczycieli czy od coraz mniej racjonalnej sieci szkół i oddziałów? • Jak na podstawie dotychczasowych zmian można prognozować ewolucję lokalnego systemu szkolnego w przyszłości? • Czy ewolucja lokalnego systemu szkolnego jest podobna, czy może odwrotna od ewolucji systemu krajowego? • Pod jakimi względami lokalny system szkolny staje się bardziej podobny, a pod jakimi mniej podobny do innych JST?

Kryterium efektywności Podobnie jak w przypadku wewnętrznej i porównawczej diagnozy lokalnych systemów szkolnych, pierwszym krokiem jest identyfikacja trendów. Spośród wielu dostępnych wskaźników należy wyróżnić te, których zmiany z roku na rok są systematyczne i stale w tę samą stronę. Szczególnie ważne dla samorządu są zmiany, które wpływają na koszty prowadzenia szkół. Dotyczy to zwłaszcza wskaźników efektywności (na przykład rozmiaru oddziału klasowego) lub wskaźników finansowych (na przykład średnie wydatki w przeliczeniu na oddział). Skumulowany rezultat corocznych zmian, jeżeli zachodzą one zawsze w tę samą stronę, może być zagrożeniem dla budżetu gminy bądź powiatu albo, przeciwnie, stanowić dowód przezornego zarządzania oświatą. Ważnym zadaniem diagnostycznym jest monitorowanie redukcji liczby nauczycieli w związku ze zmniejszaniem się liczby uczniów. Jak wiadomo, subwencja oświatowa naliczana jest zgodnie z liczbą uczniów, ale uczeń nie jest nośnikiem kosztów - jest nim nauczyciel. Utrzymująca się sytuacja, w której liczba nauczycieli spada znacznie wolniej niż liczba uczniów, jest więc niebezpieczna dla efektywności szkół. Jan Herczyński

W jakim charakterze? Diagnozowanie i monitorowanie problemów społecznych W jakim charakterze? interesariusze Partnerzy Za pomocą mamy mentalnej spróbujmy określić, interesariuszy i partnerów kto powinien uczestniczyć w procesie diagnozowania i monitorowania i w jakim charakterze.

Partnerzy: • członkowie zespołu • grupy kierującej przeprowadzeniem diagnozy, • jako realizatorów diagnozy (na przykład organizacje pozarządowe mogą pozyskiwać dane wśród swoich podopiecznych czy wolontariuszy) • oraz jako udzielających informacji. Interesariusze: Przedstawiciele: • władz samorządowych, urzędu gminy/powiatu/urzędu marszałkowskiego, • ośrodków pomocy społecznej, • powiatowych centrów pomocy rodzinie, regionalnych ośrodków polityki społecznej, • ośrodków kultury, • szkół, • instytucji administracji rządowej i specjalnej działających na terenie objętym diagnozą, na przykład powiatowych czy wojewódzkich urzędów pracy, wojewody, policji, prokuratury • organizacji pozarządowych, • podmiotów ekonomii społecznej, • kościołów i związków wyznaniowych, • mediów lokalnych, • przedsiębiorców.

Główne metody pozyskiwania danych • Metody ilościowe służą pozyskaniu danych liczbowych - pozwalają nam zmierzyć skalę i zakres występowania obserwowanych zjawisk. • W przypadku pozyskiwania informacji czy opinii od ludzi zastosowanie metod ilościowych wymaga odpowiedniego doboru próby osób, bowiem w przypadku większych liczebnie grup nie będzie możliwe dotarcie z pytaniami do wszystkich członków. • Pozwalają nam pozyskać informacje o charakterze badanych zjawisk i ich uczestników. • Dzięki temu możemy na przykład zbierać informacje i analizować przyczyny zjawisk społecznych i zrozumieć ich mechanizmy.

Narzędzia • w szczególności kwestionariusze ankiet, wymagają dobrego sformułowania pytań, • które powinny być jednoznaczne, napisane prostym językiem, zrozumiałym dla udzielającego odpowiedzi i w taki sposób, aby jej nie sugerowały. • nie można także formułować dwóch pytań w jednym, bo nie wiadomo, do którego odnosi się odpowiedź. • ankieta może zawierać zarówno pytania zamknięte, w przypadku, kiedy pytany wybiera jedną lub więcej wskazanych w ankiecie odpowiedzi, oraz pytania otwarte – w tym przypadku pytany sam formułuje odpowiedź.

Analiza danych • statystycznych, proste lub złożone, na przykład porównujące dane statystyczne w różnych okresach lub pomiędzy różnymi jednostkami terytorialnymi, • analizy innych danych zastanych, o ile odnoszą się one do większej liczby badanych zjawisk czy też osób, których dotyczą problemy Sondaż • zbieranie opinii w jakichś kwestiach od większych grup ludzi, na przykład mieszkańców czy urzędników publicznych albo działaczy organizacji pozarządowych; • podstawowym narzędziem pozyskiwania opinii jest ankieta przeprowadzana bezpośrednio z osobami, których opinie chcemy poznać, telefoniczne, pocztowo lub za pośrednictwem e-maila albo też w formie ankiety wypełnianej on-line,

Ankiety zbierając informacje na przykład od mieszkańców czy pracowników podmiotów zaspokajających potrzeby społeczne; ankiety mogą być wypełniane przez osoby udzielające informacji w wersji papierowej lub elektronicznej (za po- średnictwem e-maila lub on-line), powinna być krótka (jej wypełnienie powinno zajmować więcej niż 15 minut). Ankieta • nie powinna zawierać wyłącznie pytań otwartych, bo to zniechęca pytanego. • Na początku ankiety dobrze jest zawrzeć zwięzłe wyjaśnienie, kto ją przeprowadza i po co, oraz instrukcję wypełniania. • Ankieta powinna być anonimowa, ponieważ to zachęca do szczerych odpowiedzi. Ale, żeby wiedzieć, do jakiej grupy klientów należy odpowiadający, trzeba w ankiecie na końcu umieścić tak zwaną metryczkę, a więc poprosić o podanie danych dotyczących odpowiadającego, takich, które będą miały znaczenie dla analizy, na przykład płeć, wiek (przedziały), posiadanie dzieci itp.

Wywiad: • czyli rozmowa z osobami udzielającymi informacji, w przeciwieństwie do ankiety, którą wypełniają osoby pytane; informacje uzyskane w wywiadzie są zapisywane przez osobę go przeprowadzającą. Analiza danych zastanych: • nie mających charakteru liczbowego, na przykład artykułów prasowych, wypowiedzi medialnych czy badań lub analiz jakościowych,

• Wywiad indywidualny z osobą, która ma nam udzielić informacji i wyrazić opinię, na przykład z mieszkańcem, urzędnikiem czy liderem opinii; w przeciwieństwie do wywiadów ilościowych, wywiady jakościowe pozwalają na większą swobodę wypowiedzi osoby udzielającej wywiadu, stąd też wymagają z reguły dłuższego czasu na ich przeprowadzenie. • Obserwacja różnego rodzaju zjawisk społecznych, na przykład obserwacja świadczenia usług społecznych; obserwacja może mieć charakter zewnętrzny lub uczestniczący, kiedy obserwator jest jednocześnie uczestnikiem obserwowanych zjawisk.

Studium przypadku • czyli pogłębiona analiza przykładu jakiegoś zjawiska, na przykład analiza konkretnej placówki oświatowej lub placówek - pozwalająca lepiej zrozumieć mechanizmy jego/ich działania i świadczenia przez nie usług; studium przypadku z reguły łączy w sobie różne inne metody, na przykład analizę dokumentów zastanych i wywiady indywidualne i grupowe czy też obserwację. Warsztat • polegający na wspólnym wypracowaniu przez uczestników odpowiedzi na postawione pytania; w przeciwieństwie do wywiadu grupowego Inną odmianą warsztatu jest analiza SWOT, czyli wspólne określenie przez uczestników spotkania mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dotyczących określonych zjawisk.

Dobór źródeł informacji oraz sposobów ich pozyskiwania Na podstawie własnych doświadczeń proszę wskazać 3 problemy badawcze w dotychczasowych diagnozach oraz źródła informacji i danych, z których dotychczas korzystaliście przy opracowywaniu diagnozy stanu lokalnej oświaty ( ocena tych źródeł pod kątem ich rzetelności i użyteczności).

Monitoring wskaźników • W przypadku monitoringu, z uwagi na jego cykliczną powtarzalność, wykorzystuje się z reguły zidentyfikowane lub opracowane w diagnozie wskaźniki, które będą miernikami skali, zakresu czy natężenia problemów społecznych. • Użycie wskaźników pozwala na w miarę szybką i prostą ich weryfikację. • Np. jeżeli w diagnozie okazało się, że istotnym problemem społecznym jest niska jakość świadczonych usług opiekuńczych w placówkach oświatowych, w ramach monitoringu powinniśmy co jakiś czas pytać wybrane losowo osoby korzystające z tych usług, czy dostrzegają poprawę ich jakości, wykorzystując do tego ankietę papierową lub telefoniczną. • Ćwiczenie opracowanie planu monitoringu wskaźników.

MONITOROWANIE WSKAŹNIKÓW Samorządy powinny analizować zmiany wskaźników obrazujących personel zatrudniony w szkołach, takich jak: • liczba tablicowych etatów nauczycielskich w przeliczeniu na jeden oddział; • liczba nauczycieli wsparcia (nietablicowych) w przeliczeniu na jeden oddział. Zmiany tych wskaźników z roku na rok mogą pokazać: • czy średnia liczba uczniów w przeliczeniu na jednego nauczyciela zmniejsza się dlatego, że spada średnia wielkość oddziału szkolnego

Próba tworzenia prognoz Nawet prognozy krótkoterminowe, na najbliższe dwa lub trzy lata szkolne, dają samorządowi wiele informacji do przemyślenia. Prognozy mają również wartość edukacyjną i mobilizującą, gdyż pozwalają przedstawić decydentom i samym szkołom możliwe efekty podejmowanych decyzji zarządczych bądź niepodejmowania tych decyzji. Dotyczy to przede wszystkim decyzji o konsolidacji sieci szkolnej, o wprowadzeniu programu naprawczego w jakiejś szkole, o zmianie organizacji dowożenia uczniów do szkół itp.

Określenie przyczyn zidentyfikowanych systematycznych trendów Wymaga to spojrzenia na wiele wskaźników jednocześnie Np. spadek średniej liczby uczniów w oddziale jest przede wszystkim rezultatem corocznych decyzji podejmowanych przy naborze do kolejnych klas pierwszych szkół danego typu. Jednak w pewnych warunkach, na przykład w szkołach jednociągowych, jest on nieunikniony, jeżeli gmina nie podejmuje trudnych decyzji (konsolidacji sieci). Wzrost udziału uczniów w szkołach jednociągowych wśród ogółu uczniów szkół danego typu prowadzonych przez gminę pokazuje na coraz większą „sztywność” lokalnego systemu szkolnego.

SESJA 2

Cel diagnozy stanu lokalnej oświaty ?

Obszary badania problemów społecznych w diagnozie stanu lokalnej oświaty

Pytanie kluczowe Kryterium Wskaźniki Źródła informacji Metody/ techniki/ narzędzia zbierania informacji

• Uporządkowanie i analiza danych zebranych w toku przeprowadzonych prac oraz opracowanie wyników diagnozy. • W zależności od zakresu, skali i metod przeprowadzania diagnozy mogą to zrobić partnerzy zaangażowani w jej realizację bądź podmioty zewnętrzne. • Wyniki diagnozy powinny być opracowane w formie raportu, który w sposób graficzny i opisowy prezentowałby jej koncepcję, metody pozyskiwania danych, przebieg diagnozy i jej wyniki.

Raport • Raport powinien uwzględniać notę mówiącą o metodologii badania oraz kto, kiedy i w jaki sposób udzielił informacji. • Raport powinien być napisany językiem zwięzłym i prostym, zrozumiałym dla szerszej publiczności. • Ważne jest również, aby raporty z diagnozy i monitoringu były przedmiotem dyskusji z mieszkańcami i innymi podmiotami działającymi na ich rzecz.

Dziękuję za uwagę