Jak pracowa z dzieckiem dyslektycznym w domu Karolina

Jak pracować z dzieckiem dyslektycznym w domu? Karolina Matejko Justyna Skupień

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu Terminem najczęściej stosowanym w odniesieniu do specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu jest „dysleksja rozwojowa” (często w skrócie określana jako „dysleksja”). Określenie „rozwojowa” oznacza, że jej symptomy występują na każdym etapie rozwojowym, a opisane trudności nie pojawiają się nagle i występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej. Trudności w czytaniu i pisaniu objęte tą nazwą mają postać trzech form, które mogą się pojawić w postaci izolowanej, na przykład tylko trudności z nauczeniem się poprawnej pisowni, lub łącznie, kiedy występują jednocześnie dwie lub nawet trzy formy tych zaburzeń, Są to: • Dysleksja (w wąskim rozumieniu) – oznacza specyficzne trudności w czytaniu. • Dysortografia – specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne). • Dysgrafia – trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma.

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu Innym rodzajem specyficznych trudności w uczeniu jest dyskalkulia, obejmująca trudności w uczeniu się matematyki, szczególnie arytmetyki, pomimo dobrej sprawności intelektualnej i właściwego trybu uczenia się. Niejednokrotnie występuje z dysleksją rozwojową. Do tej grupy można też zaliczyć dyspraksję, czyli trudności z wykonywaniem precyzyjnych czynności ruchowych, w tym z opanowaniem kaligraficznego pisma (dysgrafię).

Poradnia psychologicznopedagogiczna Diagnozę dysleksji rozwojowej stawia, gdy stwierdzi: • Prawidłowy rozwój umysłowy; • Obecność istotnych opóźnień rozwoju funkcji (słuchowojęzykowych, wzrokowo-przestrzennych, ruchowych i integracji tych funkcji), które stanowią podstawę do wykształcenia się umiejętności czytania i pisania; • Wczesne występowanie trudności w czytaniu i pisaniu (od początku nauki szkolnej, w klasach 0 i I); • Że trudności te są nasilone i długotrwałe oraz nie ustępują natychmiast po podjęciu terapii.

Jakie wsparcie i dodatkową pomoc może zaproponować szkoła? W niektórych szkołach organizuje się tylko zajęcia wyrównawcze, ale nie są one potrzebne uczniom z dysleksją, ponieważ ograniczają się tylko do powtórzenia lekcji i utrwalenia treści nauczania. Takie zajęcia są potrzebne dzieciom mniej zdolnym, o słabej pamięci, wolnym tempie uczenia się, zaniedbanym środowiskowo. Uczeń z dysleksją powinien uczęszczać na zajęcia korekcyjno kompesacyjne, często też na zajęcia logopedyczne. Bardzo wskazane są zajęcia sportowe, basen, taniec. Ruch pozwala dziecku odreagować napięcia, a nawet uzyskać sukces. Niektóre z zajęć ruchowych, jak ćwiczenia równoważne, mają dodatkowo charakter terapeutyczny. Zajęcia artystyczne (plastyka, muzyka, teatr, taniec) stwarzają możliwości rozwijania uzdolnień dziecka i odnoszenia sukcesów.

Cechy zachowania charakterystyczne dla wzrokowego stylu uczenia się: Wzrokowiec: - lubi patrzeć, przyglądać się, oglądać różne rzeczy; - lubi posługiwać się tabletami, wykresami, schematami; - preferuje pokazy, prezentacje; - interesuje się sztuką wizualna; - lubi pisać, notować, rysować; - lubi kolorowe otoczenie, rekwizyty; - dobrze zapamiętuje twarze, kolory, wygląd i szczegóły otoczenia; - potrzebuje wielu przykładów na tablicy; - zapamiętuje informacje w postaci obrazów; - ma dobre wyczucie koloru.

Dla ucznia preferującego wzrokowy styl uczenia się korzystne jest, gdy: Korzysta z rysunków, ilustracji, obrazów, filmów. Naukę rozpoczyna od patrzenia w dal, na zieleń. W widocznych miejscach wiesza plansze, arkusze z rysunkami i z informacjami. Podkreśla na kolorowo ważne elementy do zapamiętania. Rysuje wokół nich pętle, kółka, ramki. Powtarza i utrwala materiał przez rysowanie map myśli, zestawów skojarzeń, schematów, wykresów. Czytając, robi notatki, na marginesach zapisuje ołówkiem hasła informujące o treści. W przerwach na relaks lub na początku nauki wykonuje ćwiczenia kinezjologii edukacyjnej Dennisona.

Cechy zachowania charakterystyczne dla słuchowego stylu uczenia się: Słuchowiec: - lubi rozmawiać, dyskutować; - lubi słuchać muzyki, muzyka go pobudza; - zwraca uwagę na jakość słuchanej muzyki; - lubi słuchać, gdy ktoś mówi; - lubi opowiadać o czymś, jego wypowiedzi ustne są często długie; - dobrze zapamiętuje imiona, nazwy własne; - szybko uczy się ze słuchu wierszyków i rymowanek, melodii; - potrzebuje wyjaśnień słownych; - szybko się uczy, przysłuchując się innym lub głośno „przepowiadając” sobie materiał do nauczenia.

Dla ucznia preferującego słuchowy styl uczenia się korzystne jest gdy: Materiał do nauczenia nagrywa na kasetę i odtwarza wielokrotnie. Naukę rozpoczyna od wysłuchania relaksującego utworu muzycznego (np. Mozarta) i ćwiczeń kinezjologii edukacyjnej Dennisona. Na głos opowiada to, czego się nauczył, opanował pamięciowo. Relaksuje się przy muzyce. Powtarza materiał śpiewając piosenki, rapując. Rozwija zainteresowania związane z muzyką i piosenką, wymyśla własne utwory.

Cechy zachowania charakterystyczne dla kinestetycznego stylu uczenia się: Kinestetyk: - jego nauce zwykle towarzyszy jakiś ruch (pstrykanie długopisem, machanie nogami, huśtanie na krześle, częsta zmiana pozycji ciała, trzymanie czegoś w dłoniach); - lubi, gdy czynnościom towarzyszą emocje i ruch; - dobrze pamięta to, co sam zrobił; - żywo gestykuluje; - potrzebuje sposobności do poruszania się; - szybko się uczy, mówiąc i chodząc lub wykonując czynności; - ruch na początku zajęć wywołuje jego zainteresowanie i gotowość do nauki; - potrzebuje większej liczby bodźców dotykowych, lubi dotykać, poruszać przedmioty; - ma zdolności manualne.

Dla ucznia preferującego kinestetyczny styl uczenia się korzystne jest gdy: Naukę rozpoczyna od ćwiczeń ruchowych. Łatwiej zapamiętuje materiał z nauk ścisłych, jeśli dotknie modeli i urządzeń lub wykona doświadczenie. Odgrywa scenki, w których używa tekstu do nauczenia. Podczas uczenia się wykonuje jakiś ruch, na przykład chodzi po pokoju, gestykuluje, dyryguje, klaszcze, a nawet rapuje lub tańczy. Czytając robi notatki, na marginesach zapisuje ołówkiem hasła informujące o treści. Powtarza sobie materiał do nauczenia podczas jazdy na rowerze lub spaceru. W czasie przerw relaksacyjnych stosuje ćwiczenia gimnastyczne. Rozwija zainteresowania związane ze sportem i ruchem, na przykład taniec, pływanie.

Dzień powszedni dyslektycznego dziecka PORANEK Mycie, ubieranie, jedzenie • Dziecko często interesuje się zupełnie innymi sprawami, niż zlecone zadania, na przykład zamiast się myć, przygląda się spadającym z kranu kroplom wody. • Ty: nie złość się, poproś, aby dziecko przypomniało na glos, co teraz ma zrobić. Powiedz, że czeka na nie ulubiona kanapka lub że idąc do szkoły będziecie mieli czas zajrzeć do kiosku z kolekcjonowaną gazetą. Wychodzenie do szkoły • Dziecko często rozstaje się z nami niechętnie, martwiąc się tym, co trudnego i nieprzyjemnego czeka je w szkole. • Ty: zapewnij je o swojej miłości bez względu na ocenę, którą przyniesie ze szkoły. Rozstanie zawsze zakończ „buziaczkiem”. • Dziecko nie chce iść do szkoły, symuluje chorobę. • Ty: sprawdź, czy ma temperaturę, obejrzyj gardło i jeśli masz podejrzenie, że jest to „ucieczka w chorobę” powiedz, że nie widzisz niepokojących symptomów. Dowiedz się, jakie są przyczyny lęku dziecka przed szkołą. Często jest to świadomość braku zadania domowego i nieprzygotowania się do klasówki. Spowoduj obniżenie lęku, zaproponuj racjonalne rozwiązanie, na przykład telefon do nauczyciela, że brakującą lekcję dziecko odrobi i odda następnego dnia. Dziecko musi pójść do szkoły.

Dzień powszedni dyslektycznego dziecka POŁUDNIE I POPOŁUDNIE Powrót ze szkoły • Dziecko ma ogromną potrzebę opowiedzenia tego, co zdarzyło się w szkole. Szczególnie gdy mu się nie powiodło, gdy czuje się pokrzywdzone czy niesprawiedliwie potraktowane. • TY: wysłuchaj je cierpliwie i uważnie, stwórz warunki do tego, aby mogło wszystko opowiedzieć i pozbyć się przy tej okazji negatywnych emocji, odreagować napięcie. To jest ważniejsze niż zjedzenie obiadu. Jeśli powiesz mu „najpierw zjesz zupę, a potem mi opowiesz”, nie dziw, że po jej zjedzeniu nic już nie będzie miało Ci do zakomunikowania. Pamiętaj, że proponowane przez nas racjonalne rozwiązania nie muszą być najlepsze dla naszego dziecka, bo ma ono inną hierarchię wartości. • Dziecko jest przygnębione, nic nie mówi, lecz domyślamy się, że mu się w szkole nie powiodło. • TY: zapewnij go o swojej akceptacji, miłości. Powiedz, że martwi Cię jego smutna mina i że łatwiej będzie coś poradzić na te kłopoty, gdy się nad nimi razem zastanowicie.

Dzień powszedni dyslektycznego dziecka POŁUDNIE I POPOŁUDNIE Odrabianie zadań domowych • Dziecko nie chce odrabiać lekcji zaraz po powrocie ze szkoły, bo jest zmęczone. Wie, że czeka je powrót do trudnych i nieprzyjemnych zadań. • Ty: pozwól dziecku odpocząć, niech wyjdzie na godzinę (nie dłużej) do ogrodu, na podwórko lub do kolegi. • Dziecko bardzo długo odrabia lekcje, bo nie skupia uwagi na zadaniu, robi inne rzeczy niezwiązane z zadaniami. • Ty: wspólnie z dzieckiem podziel zadania na małe „porcje” i wyznacz krótkie odcinki czasowe do wykonania (nastaw timer). Ustal nagrodę po wykonaniu kilku „porcji”. • Dziecko nie chce odrabiać lekcji, twierdząc że nie potrafi. • Ty: sprawdź, co dziecko potrafi, a czego nie umie. Udziel mu pomocy w taki sposób, aby wykonało wszystko to, na co je stać. Zbyt trudne fragmenty wyjaśnij, wykonaj wspólnie z dzieckiem, natychmiast wyłącz się z pomocy, gdy dziecko zaczyna sobie radzić.

Dzień powszedni dyslektycznego dziecka POŁUDNIE I POPOŁUDNIE Czytanie lektur • Dziecko nie chce czytać lektury wyznaczonej przez nauczyciela jako zadanie domowe. • Ty czytaj razem z dzieckiem z wykorzystaniem techniki „czytanie na raty” (na zmianę) lub „czytanie chórem”. Przerywaj czytanie, rozmawiając z dzieckiem o tym, co przeczytało, co widzi na ilustracji i co usłyszało. Sprawdzanie zeszytu • Dziecko zapomina uzupełnić zadanie z lekcji, wykonać zadanie domowe, popełnia błędy w rozwiązaniach zadania, podczas pisania. • Ty codziennie sprawdzaj zeszyty dziecka i pilnuj, aby poprawiło błędy. Na marginesie zaznaczasz ołówkiem, ile błędów znajduje się w danym wierszu (linijce). Dziecko dzięki tej wskazówce sprawdza tylko wskazaną linijkę tekstu, samo powinno wykryć błędy i poprawić (poprawa czasem musi się odbyć z Twoją pomocą, lecz nie może być wykonana przez Ciebie). • Dziecko popełniło błędy podczas pisania. • Ty pracuj z dzieckiem nad utrwaleniem poprawnej pisowni metodami, które należy dostosować do słabych i mocnych stron dziecka, uwzględniając jego specjalne potrzeby edukacyjne, na przykład za pomocą techniki „Dyktando w 10 punktach” Zadania w domu i dla domu • Dziecko: stale zapomina o wykonaniu zadania dla domu, jakim jest na przykład wyniesienie śmieci. • Ty jeśli nie pomaga przypomnienie ustne, bez słowa wstawiasz dziecku pojemnik ze śmieciami do jego pokoju.

Dzień powszedni dyslektycznego dziecka WIECZÓR Czytanie „na dobranoc” • Dziecko nie interesuje się książką, słuchaniem czytanego tekstu, a także ma trudności ze skupieniem uwagi na czytanym przez siebie tekście i ze zrozumieniem go. • Ty codziennie 20 minut przed zaśnięciem czytaj dziecku wybraną przez niego książkę. Ma to być „czytanie dla przyjemności”, ma wyrobić potrzebę kontaktu z książką, nawyk „czytania do poduszki”. Ma też być okazją do bycia ze sobą, wspólnego popłakania i refleksji nad losem bohaterów książki, pośmiania się i przeżywania radości z dobrego zakończenia.

Jak pomóc dziecku w nauce czytania? Praca powinna być częsta i krótka (codziennie przez 5, 10 lub 15 minut). Wybór tekstu do czytania powinien zależeć od zainteresowań dziecka. Nie pracujemy z dzieckiem gdy jesteśmy zmęczeni, zirytowani, głodni. Stosowanie wodzenia po tekście palcem (ołówkiem), zakrywanie części wyrazu – przy czytaniu tekstu sylabami. Podział czytania: jeden akapit czyta dziecko, drugi – rodzic; podczas czytania przez rodzica dziecko uważnie śledzi tekst, wodząc po nim palcem. Czytanie chórem w wolny tempie. Jeśli dziecko błędnie przeczyta wyraz, nie przerywamy czytania. Czytanie kontynuujemy do przerwy naturalnej i dopiero wtedy powracamy do błędnie przeczytanego wyrazu. Czytamy go samemu, a następnie zachęcamy do jego przeczytania. Nie zwracamy uwagi na monotonie czytania przez dziecko. Ekspresją głosu można się zająć dopiero po opanowaniu techniki czytania. Krótko rozmawiamy z dzieckiem o przeczytanej treści. Chwalimy dziecko za wykonana pracę.

Jak pomóc dziecku w nauce pisania? Praca powinna być krótka i systematyczna (na przykład 2 -3 razy w tygodniu po 15 minut). Dobór tekstu powinien dotyczyć jednego zakresu zasad ortograficznych (na przykład ó – u). Dziecko czyta tekst (lub jego fragment), następnie wypisuje wyrazy dla niego trudne pod względem ortograficznym. Wspólnie z rodzicem objaśnia pisownię tych wyrazów i analizuje pisownię innych wyrazów w tekście – wskazanych przez rodzica. Po omówieniu, pisze dyktowany mu przez rodzica tekst ołówkiem. W oparciu o tekst samodzielnie sprawdza swoją poprawność ortograficzną; gumuje wyrazy w których zrobił błędy. Rodzic poprawia błędy niezauważone przez dziecko również przez ich wygumowanie. Dziecko poprawnie wpisuje wygumowane wyrazy długopisem – zgodnie z wzorcem w tekście. Ponownie wpisuje je poniżej i objaśnia ich pisownię. Sprawdza, czy wyrazy które wypisał samodzielnie na początku pracy (pkt 1) zostały poprawnie napisane, zakreśla te, których pisownia wymaga powtórzenia.

Ćwiczenia w czytaniu Czytanie "we dwoje" przeprowadzamy wtedy, gdy nasze dziecko ma znaczne trudności, np. czyta po literze, nie potrafi złożyć literek. Czytamy powoli, ale tak, aby nie dzielić wyrazów, lecz starać się odczytać je w całości. Można przy tym wyraz "rozciągnąć" tak, jakby się śpiewało. W miarę poprawy, głos dorosłego będzie stopniowo zanikał, a śpiewne rozciąganie ulegało skróceniu. Czytanie takie nie powinno przekraczać 10 minut, ale ćwiczyć je trzeba codziennie. Czytanie pod kontrolą dorosłego. Czytanie pod kontrolą prowadzimy, gdy dziecko już nie literuje i potrafi czytać samodzielnie, chociaż jeszcze nie całkiem poprawnie. Dziecko czyta powoli, a dorosły poprawia jego błędy (nie poprawione będą się utrwalały). Czytając posługuje się wskazówką zrobioną z twardego pokolorowanego kartonu. Przesuwa ją pod wierszami tekstu. Czytanie sposobem kombinowanym. Dziecko czyta głośno pod kontrolą dorosłego (np. 10 minut). Zmęczone dalszą część czyta po cichu, a następnie opowiada przeczytaną treść. Jeśli opowiada niedokładnie, pomagamy pytaniami. Jeśli z opowiadania wynika, że nie rozumie treści, polecamy ponowne przeczytanie tekstu. Ostatnim etapem może być namalowanie obrazka związanego z treścią. Pamiętajmy o tym, że po każdym czytaniu dziecko ma opowiedzieć to, co przeczytało.

Przytoczone przez nas przykłady pracy z dzieckiem dyslektycznym w domu sygnalizują jedynie, jak można pomóc uczniowi mającemu problemy z opanowaniem poprawnej nauki czytania i pisania w ich przezwyciężeniu. Aby ta pomoc była pełna i dawała pozytywne rezultaty, powinna być skorelowana z działaniami nauczycieli uczących w szkole oraz terapeutów prowadzących specjalistyczną terapię dla uczniów dyslektycznych poprzez systematyczne konsultacje dotyczące podejmowania jednolitych oddziaływań terapeutycznych.

Dziękujemy za uwagę.