IV QARKULLIMI I PARAS DHE MASA MONETARE 1

IV. QARKULLIMI I PARASË DHE MASA MONETARE *1. Qarkullimi i parasë, instrumentet financiare dhe sektorët *2. Agregatët monetar, koncepti teorik dhe operativ i masës monetare në disa shtete *3. Formimi i masës monetare *4. Mekanizmi i transakcionit në mes sektorit jobankar dhe të sektorit të bankave *5. Masa monetare optimale, faktorët që ndikojnë në vëllimin e transakcioneve monetare dhe në shpejtësinë e qarkullimit të parasë.

• Paratë, funksion primarë përveq tjerash kanë funkcionin e blerjes së mallrave dhe si të tilla kanë fuqinë blerëse dhe qarkulluese dhe shërbejnë edhe si rezervë e fuqisë blerëse. Për të funkcionuar në mënyrë të rregullt ekonomia e një vendi, duhet të ekzistojë furnizimi i sajë normal me mjete monetare (para). Qarkullimi i parave është i domosdoshëm për zhvillimin e mekanizmit ekonomik. Prandaj është me rëndësi furnizimi i ekonomisë me sasi monetare përkatëse, si edhe kryerja e funkcioneve të parave në një nivel të lartë. Gjatë kryerjes së funkcioneve të veta, paraja nuk duhet të ketë devijime dhe probleme, sepse e vështirëson funkcionimin e mekanizmit normal të ekonomisë.

• Ecuritë ekonomike varen nga qarkullimi i i parave dhe nga kryerja e funkcionit të sajë të drejtë. Sasia monetare është element kryesorë i likuiditetit të ekonomisë përkatëse të procesit dhe riprodhimit të zgjëruar. Po që se shkalla e rritjes së sasisë së parave është më e ngadalshme se sa rritja e produktit shoqëror nominal, ajo është shenjë se politika monetare bën ndikim restriktiv dhe deflacionist në proceset ekonomike. E kundërta e sajë nëse është shkalla rritjes së sasisë monetare më tepër se e produktit shoqërorë, atëherë kemi nflacion dhe ndikim ekspansionist në proceset ekonomike.

• Instrumentet financiare; Janë mjete të cilat shërbejnë për transakcione ose pagesa. Ato janë: paraja e gatëshme (cash) depozitat në të parë, ato të kursimit, investive dhe kreditë. Instrumentet financiare kanë rrjedhën në mes të sektorëve dhe kryesisht atyre bankarë dhe subjekteve tjera të personave juridik dhe fizik. Veqanërisht të atyre që kan tepër dhe atyre që kërkojnë mjete monetare për nevoja të ndryshme.

• Banka Qëndrore, sektorët i ndanë në sektor bankarë, jobankarë dhe të tjerë. Sektorët jobankarë financiarë janë sot shumë me rëndësi dhe posedojnë shumicën e parave në qarkullim, si çë janë: Kompanitë e sigurimeve, trustet pensionale , sigurimet shëndetsore, populli etj. ü Ndërsa sektoret jobankare i përbëjnë edhe Organizatat ekonomike (kompanitë, korporatat ü Firmat etj) ü Shteti ü Institucionet tjera të shoqërisë, ü Fondet e ndryshme ü Populli dhe ü Bota e jashtme.

Agregatët monetar Me qenë se instrumentet financiare, nuk e kryejnë të gjithë njëjtë funkcionin e tyre dhe nuk kan rëndësi të njëjtë për organet monetare, atëherë për rregullimin monetaro-kreditorë duhet të bëhet agregimi i tyre, ose grumbullimi imjeteve monetare të ndryshme sipas kritereve dhe metodave analitike. Në ekonomitë e tregut është me rëndësi të kontrollohet rritja e masës monetare, e nëse nuk kontrollohet , shkaktohen; pasoja inflatore, të cilat dobësojnë efikasitetin ekonomik, afarizmin, rënien e prodhimit, punësimit dhe zvoglimin e akumulimit e të kapitalit.

Kuptimi i masës monetare Sistemi bankarë problem kryesorë e ka rregullimin e agregatit të parë monetar ose masës monetare. Sipas bankës qëndrore masa monetare përfshinë paratë e gatëshme dhe paratë depozitare në llogaritë bankare. Paratë e gatëshme janë në kushtet aktuale paratë letër, ose kartëmonedhat dhe monedhat metalike të qarkullimit. Paratë depozitare janë paratë e llogarive bankare të cilat janë edhe para kredie. Sot pjesa më e madhe e qarkullimit bëhet pa para në dorë, prej një llogarie në tjetrën e që quhet ndryshe, mënyrë e qarkullimit pa para në dorë.

Pra kjo formë e parave depozitare është e rëndësishme sepse paraja gjithnjë gjëndet në llogaritë bankare dhe kryen funkcionim zingjirorë dhe të pandalshëm, e nga ana tjetër ato lloogariten në masën monetare e cila mund të jetë e kontrolluar. Në botë, është pranuar si kriter, se në masën monetare duhet të përfshihen të gjitha mjetet financiare, të cilat gjenden në dispozicion të sektorit jobankarë , e të cilat mund të përdoren si mjet pagese dhe qarkullimi pa pengesë dhe kufizim. Në kushtet institucionale të ekonomisë sasia monetare përkufizohet si agregat monetar , e që e përbëjnë mjetet financiare të sistemit jobankarë.

Koncepcioni teorik dhe operativ i masës monetare në disa shtete. Ekzistojnë dy koncepte teorike të masës monetare. I pari, se paraja është mjet pagese dhe gjendet në sektorin jobankarë dhe kryen transakcione (pagesa), dhe koncepti i dytë është se në përbërjen e masës së parasë përfshihen të gjitha mjetet monetare dhe të letrave me vlerë, por edhe të kuazi parasë, e të cilat shumë lehtë mund të transformohen në para të cilat mund të përdoren për transakcione. Masa monetare ka vlerë analitike si tregues i likuiditetit të makroekonomisë, me çka duhet të ekzistojë një shkallë e lartë ndërlidhëse në mes të masës monetare dhe prodhimit nacional.

Në vazhdim po i përmendim agregatët monetarë në disa shtete. -Në republikën e Gjermanisë ekzistojnë tri koncepte. 1. Paratë e gatshme, depozitat në të parë, 2. Depozitat e kursimit dhe 3. Depozitat e kursimit, gjer në afat 4 vjet. Në Francë koncepti i masës monetare është ky: 1. Paratë e gatëshme dhe depozitat në të parë 2. Depozitat e kursimit 3. Depozitat në valuta të huaja, depozitat e afatizuara dhe certifikatat depozitare 4. Bonot e arkës, letrat me vlerë të shtetit dhe kursimet e tjera.

• Formimi i masës monetare Në formimin e masës monetare ndikojnë dy faktorë; -Faktorët e brëndshëm, me elementet e ekonomisë nacionale dhe Faktorët e jashtëm, ku proceset dhe zhvillimet në ekonominë e jashtme ndikojnë në këmbimin dhe kërkesën për para. Kështu emisioni i parasë dhe krijimi i masës monetare bëhet kryesisht nëpërmes të dy mekanizmave ; 1. Mekanizmi i transakcioneve, në mes të sektorit jobankar dhe të sektorit të bankave dhe 2. Mekanizmi i transakcioneve, në mes të sektorëve, të atyre jobankare dhe të sektorit të botës së jashtme.

Mekanizmi i transakcioneve në mes të sektorit jobankar dhe të sektorit të bankave. Masa monetare rritet dhe zvogëlohet, varësisht prej transakcioneve në mes të sektorit bankarë dhe jobankar. Me qenë se masa monetare paraqet mjetet financiare likuide të sektorit jobankar, atëherë çdo ndryshim i tij mund të ndryshojë sasinë e parave që gjënden te sektorët jobankar. Rritja e masës bëhet me bartjen e parave nga bankat tek sektorët jobankar, kurse zvoglimi bëhet me mënyrën e kundërt.

• Procesi kryesorë i emisionit të parasë dhe të krijimit të masës monetare, është kredia të cilën sektori bankar i lejon sektorit jobankar, ekonomisë, popullsisë, shtetit dhe institucioneve, ose subjekteve tjera kërkuese të mjeteve kredi). Aktivitetet e bankave me rastin e lejimit të kredive, bëjnë emisionin e masës monetare (shtimin e masës), respektivisht me kthimin e kredive banka e bën zvoglimin e masës monetare në qarkullim. Këtu banka kryen aktivitetin e dyfishtë: 1. Kreditimin e sektorit jobankar nga ana e sektorit të bankave që d. m. th. Aktiviteti kreditor i bankave, dhe 2. Bartja (derdhja) e depozitave të sektorit jobankar prej sasisë monetare në agregate tjera jomonetare, të cilat nuk paraqesin masën monetare.

*Masa monetare optimale • Masa monetare optimale, është sasia e novojshme e parasë, e cila gjëndet në qarkullim dhe sipas teorisë monetare ajo është masa monetare. Politika monetare është ajo e cila kujdeset për rregullimin e sasisë monetare dhe politika kreditore-monetare, e cila ndikon në zhvillimin e mirëfilltë dhe stabilizimin e ekonomisë. Andaj çështje me rëndësi është edhe rregullimi i masës monetare optimale. Definicioni i masës monetare në konceptin empirik në një mënyrë është i kufizuar, sepse janë të mundura ndryshime në strukturën financiare të ekonomisë.

• Kjo veçanërisht ka qenë rast në ekonomitë e tregut dhe të zhvilluara në vitet e 80 të shekullit të kaluar. Ku ka ardhur deri te proceset e shpejta të inovacioneve financiare që kishin pasur implikim në ndërrimin e proporcioneve në mes të definicioneve të ndryshme , agregateve monetare dhe të produktit nacional nominal.

• Sasia monetare optimale do të jetë ajo sasi e parave e cila siguron kushtet monetare për funkcionimin e riprodhimit të zgjeruar. Pra masa monetare optimale në një periudhë të caktuar, gjatë shpejtësisë mesatare të qarkullimit të parasë, duhet të jetë e majftueshme që të siguroj realizimin e prodhimit material , përkatësisht shkallë të caktuar të zhvillimit ekonomik dhe stabilizimin e ekonomisë nacionale.

Faktorët të cilët ndikojnë në vëllimin e transakcioneve monetare. -Në transakcionet monetare ndikojnë faktorët si çë janë: vëllimi i prodhimit material, niveli dhe ecuria e çmimeve dhe kompensimi. -Vëllimi i prodhimit material , i cili shprehet në formën e një bruto prodhimi nacional është faktor shumë me rëndësi i cili ndikon në masën monetare. Kjo ndikon në vëllimin e qarkullimit të produkteve dhe të transakcioneve monetare.

*Niveli dhe ecuria e çmimeve Është faktor i cili ndikon në vëllimin e transakcioneve monetare dhe nëpërmes të kësaj edhe në sasinë monetare optimale. Çdo ndryshim i çmimeve nuk mund të ketë për pasojë shtimin e masës monetare edhe pse në mes veti janë ngusht të lidhura. Këtu duhet shikuar se çmimet a janë ngritur nga faktorët monetarë apo faktorët jomonetar.

*Faktorët të cilët ndikojnë në shpejtësinë e qarkullimit të parasë. Kjo paraqet shpejtësinë mesatare të qarkullimit të parasë, duke llogaritur (ruajtjen, qëndrimin dhe rezervimin në një vend ) të parasë. Pra në sektorët jobankarërespektivisht në masën e popullit. Kjo shpejtësi varet kryesisht nga sjellja e sektorit jobankar.

Niveli i të ardhurave të transaktorëve (subjekteve ekonomike) Ky proces ndikon në shpejtësinë e qarkullimit të parasë, sepse me rritjen ose me zvoglimin e të ardhurave, në të njëjtën kohë rritet ose zvoglohet masa monetare. Lartësia e të ardhurave ndikon si faktor në shpejtësinë e qarkullimit të parasë, kështu që transaktorët e ndryshëm i mbajnë në llogaritë e tyre mjetet në formë të rezervave dhe me këte bëhet zvoglimi i shfrytëzimit të mjeteve monetare.

Faktorë të tjerë që ndikojnë në shpejtësinë e qarkullimit të parasë. • Faktorë të tjerë që ndikojnë në shpejtësinë e qarkullimit të parasë janë edhe : 1. Të ardhurat e paqëndrueshme të cilat oscilojnë, 2. Stabiliteti i çmimit dhe ecuria e vlerës së parasë, 3. Mundësia e marrjes së kredisë, 4. Frekuenca e pagesave 5. Sankcionet 6. Organizimi dhe teknika e qarkullimit të pagesave. Vazhdimi në orën e ardhshme. . . !