IT M I H X A N E

IT M I H X A N E I H O T S A I R E M

ÇESHTJET E LEKSIONIT Ø Shkolla (qasja) klasike e menaxhimit; Ø Shkolla (qasja) e marredhenieve njerezore; Ø Shkolla (qasja) sasiore Ø Shkolla (qasja) e sistemeve; Ø Shkolla (qasja) situacionale Ø Menaxhimi Total i Cilesise Ø etj

TEORITE E MENAXHIMIT § Të kuptosh historinë e një disipline do të thotë të kuptosh ku është dhe ku është duke shkuar ajo. § Evolucioni i teorive të menaxhimit mund të evidentohet nëpërmjet ekzaminimit të shkollave, doktrinave që karakterizojnë tendencat dominuese të disa metodave. § Ekzistojnë në këtë drejtim kontribute origjinale dhe të natyrave të ndryshme. § Ka studjues që kërkojnë të kuptojnë si menaxhohet një organizatë, si merren vendimet në të dhe si mund të kërkohen modele të funksionimit. Këto studime janë të karakterit teorik dhe analitik dhe kanë për objekt shpjegimin e realitetit, më tepër se kërkimin e rregullave. Ato ndeshen si në teoritë moderne ashtu dhe në studjuesit më të vjetër. § Nga ana tjetër gjejmë studjues që kërkojnë të përcaktojnë rregullat e menaxhimit më të mirë. Idetë e tyre vlerësohen në doktrinat e menaxhimit, por ato ndryshojnë nga njëra - tjetra si nga objektivat që kërkojnë të arrijnë, ashtu dhe nga mjetet e përdorura.

SHKOLLAT E MENAXHIMIT Historia e zhvillimit te menaxhimit Menaxhimi ne antikitet Shkolla klasike Menaxhimi shkencor Menaxhimi administrativ Shkolla e burimeve njerezore Marredheniet njerezore Sjellja moderne Shkolla sasiore Teorite moderne Shkenca e menaxhimit Teoria e sistemeve Menaxhimi i operacioneve Teoria situacionale MIS MCT

MENAXHIMI SI SHKENCE Ø Revolucioni Industrial 1750– 1900; shfaqen fabrikat, prodhimi masiv i mallrave; Ø Perparimi i teknologjise (makinat me avull dhe elektrike) Ø Rritja ekonomike, rritja e numrit te bizneseve Ø Specializimi i bizneseve Ø Shfaqja e bizneseve dhe fabrikave te medha Ø Metoda te reja te prodhimit • Rrallim i artizaneve, shtim i makinave dhe punonjesve me pak te kualifikuar • Prodhimi zinxhir e ndarja e punes, rritja e produktivitetit: • Ford 12, 5 ore/makine – 93 minuta/makine Ø Numer shume i madh punetoresh nen nje çati • Ford 1913, me 12, 000 punetore vetem ne Highland Park, Michigan

KONTRIBUTET KLASIKE Qasja klasike – ndahet ne: 1. Teorite e menaxhimit shkencor – perqendrohen ne perpjekje per te permiresuar produktivitetin e personelit te operacioneve 2. Teorite e administrimit te pergjithshem – merren me organizaten si nje te tere dhe si ta bejne ate me efektive. Synimi i menaxhimit shkencor gjetja e metodes me eficente per kryerjen e puneve, me qellim maksimizimin e prodhimit dhe trajnimi i punetoreve sipas te njejtes metode.

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Kontributi e Frederik Taylor (1856 -1915) (One best way) 1911 – botohet “Parimet e menaxhimit shkencor” Metoda e Taylor i dha industrise amerikane avantazh krahasues ndaj industrive te tjera cka e beri kete industri eficente dhe endren e gjithe botes – te pakten dhe 50 vite pas tij; Katër parimet e menaxhimit sipas Taylor-it 1. Zhvilloni një shkencë për çdo element të punës së secilit individ e cila të zëvendësojë metodën e vjetër të së shkuarës. 2. Përzgjidheni dhe më pas trajnojeni, mësojeni dhe zhvillojeni punonjësin në mënyrë shkencore. 3. Bashkëpunoni me gjithë zemër me punëtorët që të siguroheni se puna po bëhet në përputhje me parimet shkencore që janë zhvilluar për këtë detyrë. 4. Ndajeni punën dhe përgjegjësinë pothuajse në mënyrë të barabartë mes menaxherëve dhe punëtorëve. Menaxherët marrin përsipër të gjitha ato detyra që ata mund t’i kryejnë më mirë se punëtorët. Bethlehem Steel Company: Prodhimi nga 12. 5 ne 47. 5 t/dite, paga u rrit me 60% Perdori sistemin e pages me cope dhe pakesim te shperblimit ne masen e mosrealizimit

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Frank dhe Lillian Gilbreth studjuan grupimin e puneve me qellim eleminimin e levizjeve te teperta te duarve dhe te trupit; eksperimentuan dizenjimin dhe perdorimin e pajisjeve dhe mjeteve te pershtashme per te optimizuar performancen e punes; Gantt (1861 -1919) ü Ideoi nje sistem nxitjeje qe u jepte punonjesve shperblim perfundimin e punes ne me pak kohe se standardi i lejuar; ü Idene e shperblimit te supervizorit per cdo punonjes qe kalon standardin + shperblimin ne se te gjithe punonjesit e mbikqyrur nga ai arrijne standardin; ü Teknika Gantt si nje teknike programimi per punet planifikuese dhe kontrolluese.

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Henri Fayol - menaxhimit administrativ (1841 -1925) ‘‘Suksesi i nje kompanie varet me shume nga aftesite menaxhuese te drejtuesve te tij, sesa nga aftesite teknike. . . ‘‘ ü Perkufizoi menaxhimin si nje teresi aktivitetesh: planifikim, organizim, komandim, koordinim dhe kontroll; ü U bazua ne ekperiencen e vet personale dhe te menaxhereve te tjere ishte nje prakticien; ü menaxhimi sipas tij ishte nje aktivitet i perbashket per te gjitha punet e marra per siper nga njerezit ne biznes, qeveri dhe madje dhe ne shtepi; ü 14 parimet e menaxhimit

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Katërmbëdhjetë parimet e menaxhimit nga Fayol-i. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ndarja e punëve. Parimi është i njëjtë me “ndarjen e detyrave” të Adam Smith-it. Specializimi rrit produktivitetin duke i bërë punonjësit më eficentë. Autoriteti. Menaxherët duhet të jenë të aftë për të dhënë urdhra. Kjo e drejtë lind nga autoriteti i tyre. Megjithatë, bashkë me autoritetin vjen edhe përgjegjësia. Kurdoherë që ushtrohet autoritet, merret përsipër përgjegjësi. Disiplina. Punonjësit duhet të binden dhe të respektojnë rregullat që qeverisin një organizatë. Disiplina e mirë është rezultat i udhëheqjes efektive, një mirëkuptimi të qartë mes menaxherëve dhe punonjësve për sa i përket rregullave të organizatës dhe përdorimin e mençur të ndëshkimeve për shkeljen e rregullave. Uniteti i komandave. Çdo punonjës duhet të marrë urdhra vetëm një mbikëqyrës. Uniteti i drejtimit. Çdo grup aktivitetesh organizative që kanë të njëjtin objektiv duhet të udhëhiqet nga i njëjti menaxher, duke përdorur një plan të vetëm. Nënshtrimi i interesave personale ndaj interesave të përgjithshme. Interesi i çdo punonjësi ose grup punonjësish nuk duhet të vihet para interesit të organizatës. Shpërblimi. Punonjësve duhet t’u jepet haku i drejtë i punës për shërbimet që kryejnë.

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Katërmbëdhjetë parimet e menaxhimit nga Fayol-i…. vazhd 8. Centralizimi i referohet nivelit në të cilin vartësit janë të përfshirë në procesin e vendimmarrjes. Për çdo situatë duhet gjetur shkalla optimale e centralizimit dhe kjo varion nga centralizim i plotë (menaxherët marrin vendimet) në decentralizim (vartësit marrin pjesë në vendimmarrje). 9. Zinxhiri i përshkallëzuar. Ky zinxhir përfaqëson linjën e autoritetit që nga menaxherët e lartë te nivelet më të ulëta. Komunikimi duhet të ndjekë këtë zinxhir. Megjithatë, nëse ndjekja e këtij zinxhiri shkakton vonesa, mund të lejohet ndërkomunikimi me kushtin që të gjitha palët të bien dakord dhe të informohen eprorët. 10. Rregulli. Individët dhe materialet duhet të jenë në kohën e duhur dhe në vendin e duhur. 11. Paanësia. Menaxherët duhet të jenë të sjellshëm dhe të drejtë me vartësit e tyre. 12. Qëndrueshmëria e mbajtjes së personelit. Qarkullimi i lartë i punonjësve është jo eficent. Menaxherët duhet të sigurojnë planifikim të rregullt të personelit dhe të sigurohen se vendet bosh zëvendësohen në kohë optimale. 13. Iniciativa. Punonjësit do të përpiqen më shumë nëse atyre u lejohet të krijojnë dhe zbatojnë planet e tyre. 14. Shpirti i grupit “esprit de corps”. Përkrahja e frymës së skuadrës ndërton harmoni dhe unitet brenda organizatës.

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Max Weber ü ü Pershkroi organizaten ideale qe e quajti burokraci; Teoria e tij i sherben si prototip per te dizenjuar organizatat e medha te se sotme; Burokracia ideale e Weber-it ü Ndarja e punës. Detyrat copëzohen në procese të thjeshta, rutinë dhe të mirëpërcaktuara. ü Hierarkia e autoritetit. Zyrat dhe pozicionet organizohen në një hierarki ku çdo nivel më i ulët kontrollohet dhe mbikëqyret nga një nivel më i lartë. ü Përzgjedhja formale. Të gjithë anëtarët e organizatës duhet të zgjidhen në bazë të kualifikimeve teknike që tregojnë gjatë trajnimit, arsimimit ose provimeve formale. ü Rregulla dhe norma formale. Për të siguruar njëtrajtshmëri dhe për të rregulluar veprimet e punonjësve, menaxherët duhet të demonstrojnë varësi ndaj rregullave formale të organizatës. ü Objektivizmi. Rregullat dhe kontrollet duhet të aplikohen në mënyrë të barabartë për të shmangur përzierjen me personalitetin ose me preferencat personale të punonjësve. ü Orientimi ndaj karrierës. Menaxherët nuk janë pronarët e njësisë të cilën e drejtojnë, por vetëm administrues profesionalë të saj. Ata punojnë për paga fikse dhe ndjekin një linjë karriere brenda organizatës

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Si aplikohen sot disa prej studimeve klasike mbi menaxhimin? ü Bashkerendimi i punonjesve ne punet e tyre dhe trajnimi per te qene me efektive eshte vetem nje nga menyrat si aplikohet “menyra me e mire” ü Pershtatja e vendit te punes per punonjesin per te krijuar nje mjedis pune qe rrit produktivitetin – i ka rrenjet ne menaxhimin shkencor; ü Funksionet e Fayol dhe disa prej parimeve te tij mbeten nje pike referimi per shume koncepte aktuale; ü Burokracia e Weber-it ishte nje perpjekje per modelin ideal te strukturimit te organizatave te medha, ü Parimet e teorise se administrimit te pergjithshem vihen re sa here qe organizatat strukturohen, pezullojne punonjesit nga puna ose ndryshojne qellimet ne afatgjate; ü Puna ne grup misheron elementet e “esprit de corps”

KONTRIBUTET KLASIKE…VAZHD Kufizimet kryesore: Ø Supozon qe çdo punonjes eshte njesi ekonomike, dmth qe duhet te punoje shume per te bere me shume para, Ø Eshte me i pershtatshem per organizata te thjeshta dhe relativisht te qendrueshme, kurse organizatat sot jane komplekse dhe agresive, Ø Nuk merret me lidhjet ndermjet organizates dhe ambjentit, Ø Shume teoriciene klasike, i shohin punonjesit si mjete per t‘u perdorur per te arritur qellimet organizative se sa si burime me vlere.

QASJA E BURIMEVE NJEREZORE Perkrahesit e pare te qasjes se burimeve njerezore Munstenberg Follet Barnard Mayo Kontributi Munsterberg Munstenberg krijoi fushen e psikologjise industriale – studimin shkencor te individeve gjate punes per te maksimizuar produktivitetin dhe pershtatjen e tyre; Ai sugjeroi perdorimin e testeve psikologjike per te permiresuar procesin e zgjedhjes se punonjesve, studimin e teknikave me efektive te motivimit te punonjesve; Munstenberg nxori ne pah lidhjen midis menaxhimit shkencor dhe psikologjise industriale: ato rrisin eficencen nepermjet analizes shkencore te punes dhe permes lidhjes me te mire

QASJA E BURIMEVE NJEREZORE…VAZHD Kontributi Follet (filozofe) e studjoi organizaten nga perspektiva e sjelljes ne grup dhe asaj individuale. ü organizatat duhet te bazoheshin ne etiken e grupit dhe jo mbi individualizmin; ü Ideja “fuqi me “ dhe jo “fuqi mbi” punonjesit; ü Menaxheret duhet te mbeshteten me shume mbi ekspertizen dhe njohurite e tyre, se sa mbi autoritetin zyrtar te pozicionit Kontributi i Barnard, prakticien i menaxhimit, e shihte organizaten si nje sistem social qe kerkon bashkepunimin e individeve; ü Suksesi organizativ varet mjaft nga bashkeveprimi i punonjesve te saj dhe nga “pranimi i autoritetit; ü Suksesi varet mjaft nga marredheniet e mira me personat dhe institucionet me te cilat organizata ndervepron rregullisht;

QASJA E BURIMEVE NJEREZORE…VAZHD Studimet e Hawthorne Elton Mayo dhe Fritz Roethlisberger (Western Electric) zbuluan qe lidhjet ndermjet mbikqyresve, vartesve dhe kolegeve kishin nje efekt me te forte ne produktivitet, perfitime ekonomike dhe ambientin fizik te organizates. Ø Maslow - ne 1943, krijoi hierarkine e nevojave. Ø Hertzberg krijoi teorine motivim-higjiene. Ø Mc. Gregor – fundi i viteve 1950, krijoi teorite X dhe Y. Ø Mc. Clelland theksoi nevojat: per arritje, per pushtet, perkatesi. Ø Adams zhvilloi teorine e barazise - ouput/input, ku çdo punonjes e krahason veten me te tjeret.

QASJA E BURIMEVE NJEREZORE…VAZHD Kontributet kryesore Kufizimet kryesore Ø Prodhoi kuptimin e interesit ndaj motivimit, dinamikave te grupit, udheheqjes dhe proceseve te Ø Veshtiresi ne parashikimin e sjelljes njerezore; tjera nderpersonale ne organizate, Ø Drejton vemendjen e menaxhimit ndaj proceseve; Ø Shume menaxhere hezitojne te adoptojne koncepte komplekse te sjelljes per shkak te veshtiresise ne zbatimin e tyre; Ø Diskuton konceptin qe punonjesit jane burim me vlere per Ø Kerkimet e shkencetareve te kesaj fushe shpesh nuk organizaten. transmetohen ne menyre efektive ne fushen e menaxhimit.

QASJA SASIORE § Levizja sasiore e menaxhimit perqendrohet ne adaptimin e modeleve dhe proceseve matematikore ndaj situatave te menaxhimit. § Perdor teknika si: programimi linear, teoria e rradhes, simulimi, analiza e rrjetave etj, per te rritur cilesine e vendimeve per probleme komplekse. Jane 3 fusha: Ø Shkenca e menaxhimit - merret ne menyre specifike me zhvillimin e modeleve matematikore per te asistuar ne vendimarrje dhe zgjidhjen e problemeve; Ø Menaxhimi i operacioneve - fokusohet me shume ne zbatimin e shkences se menaxhimit ne organizata; Ø Sistemet e informacionit te menaxhimit - sisteme komplekse komunikimi qe sigurojne informacion per menaxheret. .

QASJA SASIORE…VAZHD Kontributet kryesore ne sistemet vendimeve. mbeshtetese te Kufizimet kryesore Ø Zhvillimi i teknikave komplekse sasiore per te asistuar ne marrjen e vendimeve dhe Ø Nuk mund te parashikoje ose zgjidhjen e problemeve, shpjegoje sjelljen njerezore ne organizata, Ø Perdor modelet matematikore per te rritur njohurite dhe kuptimin ne Ø Mund te sakrifikoje aftesi te tjera lidhje me proceset dhe situatat menaxheriale per te fituar komplekse organizative; sofistikim matematik, Ø Eshte mjet per zbatimin e Ø Disa modele mund te kerkojne proceseve te planifikimit dhe supozime jo praktike dhe jo kontrollit organizativ; thelbesore. Ø E vendos theksin tek kompjuterat

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT Qasja e proceseve (KOONTZ -1961) § perfshin dhe sintetizon “xhunglen e teorive menaxheriale – qasja e proceseve e prezantuar nga Fayol dhe qe bazohet ne funksionet – planifikim, organizim, udheheqje dhe kontroll – eshte e vazhdueshme dhe perseritese; § e sheh menaxhimin si nje proces per arritjen e gjerave, dhe me individe qe operojne ne grupe te organizuara. § procesi i menaxhimit eshte aktivitet vendimmarres dhe informativ

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD Qasja e sistemeve Sistemet perkufizohen si nje teresi pjesesh te nderlidhura dhe te ndervarura, te vendosura ne menyre te tille qe te japin nje teresi te unifikuar; Von Bertalanffy – me i miri i teorise se sistemeve. ü Sistemet e mbyllura - nuk ndikohen dhe nuk nderveprojne me mjedisin qe i rrethon; ü Sistem i hapur – sistem qe ndervepron ne menyre dinamike me mjedisin rrethues. (Banard)

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD QASJES E SISTEMEVE…VAZHD Inputet Proceset transformu ese Outputet Feedback Njerezore Fizike Financiare Informative Kalim informacioni nga nje pike ne tjetren me qellim modifikimin e sjelljes Produkte Sherbime

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD Ø Sistemet e hapura sipas Barnard marrin e japin me mjedisin; perfshijne shkollen e marredhenieve njerezore, zhvillimin organizativ, dhe organizatat si njesi ne ambientin perkates. Ø Keto sisteme karakterizohen nga: - detyra jo rutine; - konflikti zgjidhet ndermjet kolegeve; - struktura eshte organike dhe informale; - pergjegjesia bie mbi te gjithe organizaten; - qellimi eshte persosmeria; - operojne ne kushte te paqendrushme; - mbeshteten tek ambienti per inputet dhe outputet. Ø Te dy sistemet kerkojne prodhimin dhe eficencen.

Ekonomia Faktore te mjedisit te larget Furnitoret Faktore te mjedisit te afert ORGANIZATA Inpute nga mjedisi i afert e i larget Tendencat politiko ligjore Konkurentet Produkte • Njohuri menaxheriale • Teknika te prodhimit e sherbimit Feed – back nga mjedisi Rregullat e industrise Teknologjia Grupet e interesit Outpute Sherbime Klientet Tendencat social-kulturore

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD Ø Qasja e sistemeve – pranon gjithashtu se mbijetesa e organizatave varet dhe nga bashkeveprimi me mjedisin e jashtem; Ø Qasja e sistemeve - mgjs nuk jep pershkrime specifike te asaj qe menaxheret bejne, eshte me e plote se qasja e proceseve sepse merr ne konsiderate mikro dhe makromjedisin ku organizata vepron.

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD Qasja situacionale – menaxhimi nuk ka nje “best way” qe t’i pershtatet cdo organizate, sepse organizata dhe sjellje njerezore jane komplekse Ø Nje trajtim per zgjidhjen e problemeve qe merr ne konsiderate te gjithe faktoret kryesore ne nje situate perpara se te merret nje vendim. Ø Lawrence, Lorsch dhe Schein zbuluan qe efektiviteti i teknikave te tyre ndryshonte nga nje situate ne tjetren. Ø Organizatat dhe nensistemet e tyre jane unike. Ø Praktika me e mire e menaxhimit eshte ajo qe ekzaminon dhe pershtat cfare dhe si do te behet, kush do e beje ate, impaktin e asaj qe behet per organizaten, dhe impakti i organizates lidhur me ate qe eshte bere. Ø Trajtimi i rastit promovon efektivitetin organizativ.

STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…VAZHD Qasja situacionale …vazhd Katër variabla kushtëzues shumë të përdorur ü Madhësia e organizatës. ü Teknologjia e përsëritshmërisë së detyrave. ü Pasiguria mjedisore. ü Ndryshimet individuale.

. STUDIMI I MENAXHIMIT SOT…vazhd Identifiko Problemin P. Sh Qarkullim i larte Jo Jo Shkak vetem paga e ulet? Shkak vetem marredheniet menaxher punetor? Po Po Permireso shperblimin Permireso marredheniet Jane shkaku tre situatat e mesiperme? Apliko nje zgjidhje qe i merr parasysh te tre faktoret Shkak vetem puna monotone? Po Pasuro permbajtjen e punes Jo

TRAJTIMI I STILIT JAPONEZ TE MENAXHIMIT Ø MCT – perdorimi i metodave statistikore per te analizuar variacionin ne proceset e prodhimit, me qellim permiresimin e vazhdueshem te cilesise. Ø Deming (14 parimet e tij) –produktiviteti permiresohet kur ulet variacioni; dhe menaxhimi eshte pergjegjes per 94% te problemeve te cilesise. Ø Trilogjia e Juranit - planifikim, kontroll, permiresim. Ø Crosby (zero difekte) – cilesia eshte falas. Ø Ouchi - teoria Z, lidhje te ngushta te organizates me punonjesit.

DISA PERFUNDIME Ø Te gjitha shkollat dhe trajtimet menaxheriale nuk e kundershtojne njera-tjetren dhe nuk jane trajtime reciprokisht ekskluzive. Ø Organizatat mund te fitojne duke praktikuar menaxhimin shkencor duke promovuar eficencen dhe prodhimin. Ø Teorite e marredhenieve njerezore i pajisin menaxheret me njohuri per te vleresuar rendesine e nevojave te punonjesve dhe sjelljeve te tyre. Ø Motivimi, udheheqja, komunikimi dhe proceset ne grup luajne nje rol te rendesishem ne zhvillimin e organizatave. Ø Menaxhimi sasior i pajis menaxheret me mjete dhe teknika per te rritur efektivitetin dhe eficencen e tyre. Ø Teoria e sistemeve i tregon menaxhereve qe te konsiderojne influencat ambientale.

DISA PERFUNDIME. . . VAZHD Ø Teoria situacionale i kujton menaxhereve qe mjetet, konceptet, teknikat ose teorite, te cilat funksionojne mire ne nje sistem organizativ, mund te mos jene te pershtatshme ne nje sistem tjeter organizativ. Ø Teoria japoneze e menaxhimit kerkon bashkepunim dhe harmoni ne vendin e punes. Ø Trajtimi i persosmerise i pajis menaxheret me karakteristika te perbashketa pershkruese te zoteruara nga koorporatat e shquara. Ø Menaxhimi eshte nje kombinim i shkences, artit, filozofise, shkencave sociale, psikologjise dhe psikologjise industriale. Ø Pra, studimi i levizjeve te menaxhimit perfshin nje teresi stilesh menaxhimi, teorish dhe procesesh menaxhimi. Ø Keto koncepte jane te rendesishme per rritjen e vazhdueshme dhe zhvillimin e menaxhimit te integruar modern.