Istria no Luta ba Fronteira Maritima iha TimorLeste
Istória no Luta ba Fronteira Maritima iha Timor-Leste Aprezentasaun husi La’o Hamutuk Outubru 2017
Istória tratadu iha Tasi Timor naruk tebes…
Kronolojia ba fronteira maritima • 1972 - ‘Australia-Indonesia Seabed Boundary’ • 1974 – Woodside deskobre Sunrise • 1975 – Indonesia invade Timor-Leste • 1989 – ‘Timor Gap Treaty’ • 2000 – UN asina ‘Timor Sea Arrangement’ ho Australia
Kronolojia ba fronteira maritima • Mar 2002 – Australia retira-an husi artigu ‘konsiliasaun obrigatóriu’ iha UNCLOS • 2002 – TL asina ‘Timor Sea Treaty’ ho Australia • 2003 – TL asina ‘Sunrise IUA’ ho Australia • 2006 – TL asina ‘CMATS’ ho Australia • 2017 – TL-Australia termina CMATS
Konspirasaun ba na'ok Timor nia rekursu 1989: Ministru Negósiu Estranjeiru Aust-Indo Sr. Gareth Evans no Sr. Ali Alatas hemu hamutuk hafoin asina Tratadu Timor Gap iha aviaun.
Esplikasaun kada tratadu 1/1 • ‘Australia-Indonesian Seabed Boundary’ (1972) – kria fronteira entre Indo ho Australia, falta de’it ‘Timor Gap’ • Timor Gap Treaty (1989) – kria ZOCA, fahe rekursu iha ZOCA 50 -50 entre Indo-Aust • Timor Sea Arrangement (2000) – kria JPDA ne’ebé troka ZOCA, fahe rekursu iha JPDA 50 -50 entre TL-Australia • Timor Sea Treaty (2002) – fahe rekursu iha JPDA 90 -10 TL-Australia
Esplikasaun kada tratadu 2/2 • Sunrise International Unitization Agreement (IUA) (2003) – fahe Sunrise 80% tomak ba Australia, 20% restu mak fahe 90%-10% entre TL ho Australia • Certain Maritime Arrangements in the Timor Sea (CMATS) (2006) – fahe reseitas ‘upstream’ husi Sunrise 50 -50 entre Aus-TL • Tratadu Fronteira Maritima 2017 - ? ? ?
TL husu fronteira tuir Lei UNCLOS
Prosesu atu termina CMATS 1/2 • Iha 2013, TL lori kazu ba Tribunal Internasionál Justisa iha Olanda • Kazu ne’e bazeia ba alegasaun katak ASIS (ajénsia intelijénsia Australia) halo espionajen durante prosesu negosiasaun • Prosesu la’o entre 2014 -2016 • Gov TL kria Gabinete Fronteira Maritima iha 2015 hodi kontinua kazu legal no negosiasaun • Gov TL lori asuntu FM ba ONU iha 2015
Prosesu atu termina CMATS 2/2 • Labour Party Australia deklara iha 2016 katak sira sei komesa negosiasaun ho TL karik sira manán iha eleisaun • Liberal Party mak manán – maibé, diskusaun kona-ba FM iha media no públiku iha Australia aumenta durante 2016 • Sept 2016 – Komisaun Konsiliasaun rejeita Australia nia pozisaun, no deklara sira iha duni jurizdisaun hodi rona kazu • Jan 2017 – Nasaun rua konkorda atu termina CMATS iha fulan Abril
Movimentu iha Timor-Leste
Movimentu iha Timor-Leste
Movimentu iha Timor-Leste
Movimentu iha rai li’ur
Movimentu iha Australia
Movimentu iha rai li’ur
Konkluzaun • Kestaun soberania vs. kestaun distribuisaun rekursu mina no gas • Seidauk iha serteza ba TL nia soberania • Juventude, ativista no povu TL nia luta foun mak ezije Governu atu uza rekursu naturais hodi hadi'ak povu tomak nia moris A luta kontinua!
Obrigado! • Bele hetan informasaun liu tan iha: • La’o Hamutuk nia website http: //www. laohamutuk. org • La’o Hamutuk nia blog http: //laohamutuk. blogspot. com/
- Slides: 18