IQTISODIY XAVFSIZLIK OMILLARI Reja 1 Iqtisodiy xavfsizlikni tahlil

IQTISODIY XAVFSIZLIK OMILLARI

Reja: 1. Iqtisodiy xavfsizlikni tahlil qilishning zarurligi va mamlakat iqtisodiy xavfsizligiga ta'sir etuvchi omillarni asosiylarini tanlab olish. 2. Iqtisodiy xavfsizlikni omilli taxlil usulining mazmuni. 3. Iqtisodiy xavfsizlikka ta'sir etuvchi sub'ektiv va ob'ektiv omillar. 4. Xavfsizlikka ta'sir ko'rsatuvchi iqtisodiy omillar.

Iqtisodiy xavfsizlik tadqiqodlarida mavjud axborotlarni yig'ish, kontseptsiyalash orqali ichki va tashqi xavf belgilarini aniqlash va xarakteristika berishga qaratiladi. Bunda tadqiqodchilar eng e'tiborli iqtisodiy xavfsizlikka ta'sir etuvchi omillarni tanlab oladilar.

Shaxs, jamiyat va davlat xavfsizligiga oid axborotlarni topish va jamlashda iqtisodiy xavfsizlik nazariyasida biror bir tabiiy yoki ijtimoiy hodisani keltirib chiqaruvchi voqea sababini aniqlaydigan omilli analiz matodidan foydalaniladi. Omil tushunchasi adabiyotlarda, sabab, biror bir voqeaning harakatlantiruvchi kuchi, hodisalarning xarakterini ko'rsatuvchi jihatlar deb ta'riflanadi.

Iqtisodiy xavfsizlikni o'rganish omillari omilli matritsa deb nomlanuvchi indiqatorlar (ko'rsatkichlar) bilan bog'liqdir. Omilli matritsa analiz davomida aniqlangan omil va indiqatorlarning o'zaro bog'liqlik darajasini harakterlaydi.

Respublikamizda makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash, to'lov intizomini yaxshilash, respublikada iqtisodiy xavfsizlikni asosiy omillarini hisobga olish yo'lida ijobiy natijalarga erishildi.

2013 yilning birinchi yarim yilligida yalpi ichki mahsulot (Ya. IM) hajmi 8, 0 foizga o'sdi. Iqtisodiyotni deyarli barcha soha va tarmoqlari jadal va izchil rivojlandi. Sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 8. 8 foizga, iste'mol mollari 9. 5%ga, qishloq xo'jalik mahsulotlari 6, 8%ga, investitsiyalar hajmi esa 11. 3%ga o'sdi. Aholi bandligi o'sish sur'atlarining barqarorligi saqlab qolindi, bu ko'rsatkich 102, 8% foizni tashkil etdi.

O'zbekiston Respublikasida 2013 yildan boshlab foydadan olinadigan soliq stavkasi 9%dan 8%ga, yuridik shaxslar uchun ish haqi fondidan ijtimoiy sug'urta ajratmalari 37, 3%dan 35%ga pasaytirildi. Shuningdek, ayrim soliq turlari umuman bekor qilindi.

Iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlovchi omil bu – bank tizimini isloh qilish borasida amalga oshirilgan ishlar hamda tijorat banklari tendentsiyalari oqibatida O'zbekistonning oltin valyuta zahiralari sezilarli darajada o'sdi.

Iqtisodiy xavfsizlik tizimi bir qator ma'lum omillar ta'sirida amal qiladi. Ushbu omillar xususiyatlari, manba'lari va tizimga ta'sir darajasiga ko'ra ob'ektiv, sub'ektiv, tashqi va ichki bo'lishi mumkin. Iqtisodiy xavfsizlik omillari tizimi bu davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ekologik, ilmiy, texnik, informatsion shartsharoitlar. Milliy iqtisodiy xavfsizlik omillari tizimi xalqaro iqtisodiy xavfsizlik tizimi bilan uzviy bog'liqdir.

Rivojlanishning hozirgi davrida ilmiy tahlil va tekshirishlar (tadqiqodlar) asosida quyidagi omillar tizimining klassifikatsiyasini ajratib ko'rsatish mumkin:

Iqtisodiy omillar, mehnat resurslari, mehnat vositalari; ishlab chiqarish asosiy fondlari; ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma, aholi turmush darajasi; strategik zaxira va boshqalarni o'z ichiga oladi.

Tabiiy-iqlim omillari yoqilg'i energetika resurslari va mahsulotlari, mineral xom ashyo; o'rmon; suv; er; biologik resurslar; iqlim sharoitlari; relef grunt tarkibi va boshqalar kiradi.

Iqtisodiy va tabiiy sharoitlar ta'sirini sintezlovchi omil: bunga davlatning tuzilishi; turli mulk shakllari; qo'llab quvvatlovchi siyosati; ishlab chiqarishning jamoaviy shakli; tabiiy resurslarni saqlashga qaratilgan tadbirlar; atrov-muhitni himoyalash; tabiiy resurslarni ishlab chiqarish va ulardan oqilona foydalanish.

Ijtimoiy-siyosiy omillar: O'zbekistonda xududlarini bir tekisda rivojlanishni ta'minlash; milliy va madaniy masalalarni hal qilish; sog'liqni saqlash va boshqalar. Ilmiy texnologik omil barcha omillarga ta'sir ko'rsatib ularni iqtisodiy xavfsizlikka ta'sirini kuchaytirish yoki aksincha sustlashtirish.

Informatsion va informatsion-psixologik omillar: axborot aylanishi; aylanish davri, yo'nalishi; informatsion oqimlar; axborotlardagi milliy o'ziga xosliklar; axborotni qayta ishlash tizimi; sirning oshkor bo'lmaslik darajasi yoki himoyalangani.

E’tiboringiz uchun raxmat!