Introductie Een bijzondere ontmoeting Even voorstellen Mijn behanger
Introductie : Een bijzondere ontmoeting. . . Even voorstellen: Mijn behanger Ruud van de Berg (geb. 27 -12 -1942) Rudy bennett The Motions (1965) 2
3 Introductie : Oud worden, het geheim? Very successful 'Agers' (1941) (1942) Other 'Non Agers' How they would have looked like today What's the secret ? The average Rock Star age of death: 42 years (USA), 35 years (Europe)
4 Kernvragen Wat is vergrijzing? Op welke maatschappelijke ontwikkelingen heeft Vergrijzing invloed? Is Vergrijzing eigenlijk wel een probleem? Blijven AOW en Zorg betaalbaar? Kunnen we de Vergrijzing beheersen en sturen?
Agenda Vergrijzing : Wat is dat ? De weersverwachting: collectieve financiën Arbeidsmarkt, Arbeidsmobiliteit, Arbeidsparticipatie Langer leven, Raakvlakken, Levensverwachting, AOW Vergrijzing en Zorg Internationaal toekomstperspectief Conclusies, Maatregelen ter overweging Stellingen & Discussie 5
6 Vergrijzing: Wat is dat? Gangbaar: Demografische ontwikkeling waarbij het aantal oude mensen naar verhouding toeneemt. Dynamische definitie; Wat is oud? ; In verhouding tot wat? Wanneer is men echt oud? Onderzoek Veldkamp (2004) (X mln. )
Vergrijzing : Wereldwijd 7 Minder geboorten Langer leven Familiestructuur
Vergrijzing: Bevolkingsontwikkeling Wereldwijd Europa verschrompelt op wereldschaal! Niet Azië (China). . . maar Afrika is demografisch kampioen 'groeien' Wat is oud? - EU(27): Oud = 65+ of 75+ (bij werkeloosheid) - NL: 65+ - UN: 60+ = 10%bevolking: Oud = 60+ 8
Vergrijzing: Leeftijdsopbouw & Grijze druk Wereldwijd Met 60 met pensioen gaan. . Wie zal dat betalen? 9
Vergrijzing: Leeftijdsopbouw en Grijze druk Europa Old Age dependency ratio = Grijze (65+) druk Europa 10
Vergrijzing : Hoe vergrijst Nederland? Vergrijzing 1900 – 2007 NL 11
Vergrijzing : Quo Vadis? Relatieve leeftijdsverdeling & Absolute aantallen (x 1000) 12
Vergrijzing : Grijze druk verdubbelt! Groep > 65 jr Groep 20 -65 jr 13
Vergrijzing : Toenemende demografische druk Groep 0 -20 jr Groep 20 -65 jr Groep > 65 jr Groep 20 -65 jr Groep 0 -20 + > 65 jr Groep 20 -65 jr 14
15 De weersverwachting. . Prognose collectieve financiën Hoofdoorzaken Uitgavenstijging % BBP Sociale Zekerheid Stijging AOW uitgaven van 4, 7% in 2008 naar 8, 8% in 2040 Zorg Uitgaven Zorg stijgen van 8, 7% in 2008 tot 13, 1% in 2040 Zorg = AWBZ, ZVW, WMO SZ = AOW, ANW, WW, Bijstand, AO Diversen = Bestuur, Veiligheid, Defensie, rente, etc. Bron: Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances (2006) & CEP 2008
Arbeidsmarkt: Wie Werkt, Wie Niet? 16 Aantallen x 1 mln Bron: CBS & Enquête beroepsbevolking (EBB) onderzoek (2006)
Arbeidsmarkt: Arbeidspotentieel Overig Potentieel Nederlanders die minder dan 12 uur per week werken : ca. 1 mln Van de arbeidsongeschikten werkt 14% (81. 000); waarom geen 30%? Mantelzorg - ca. 4, 5 mln vrijwilligers, waarvan ca. 1 Mln Mantelzorgers (> 3 maanden en > 8 uur per week zorg aan een naaste) - ca. 1/3 mantelzorgers is 45+ Realisatie van dit potentieel vraagt ander beleid dan tot nog toe Hoe kunnen we dit potentieel realiseren? 17
Arbeidsmarkt: Het Seniorenpotentieel 18
Arbeidsmarkt: Vergrijzing en werkloosheid 45+ toenemend meer en langer werkloos 19
Arbeidsmarkt: Opleidingsniveau naar leeftijd Jongere generaties hoger opgeleid! 20
21 Arbeidsmarkt: Personen, Banen, Productiviteit CPB: loonkosten stijgen dit jaar 4% , terwijl arbeidsproductiviteit slechts 1% toeneemt. AWVN: 'Dat is gevaarlijk' ( Van der Steen) 88% 97%
Arbeidsmarkt: Uurloon naar leeftijd Relatie arbeidsproductiviteit en leeftijd? We werken door tot het niet meer gaat? Relatie loon - arbeidsproductiviteit? Arbeidsproductiviteitsgroei neemt af 22
Arbeidsmobiliteit : Arbeidsparticipatie, Introductie 23 Doelstellingen Lissabon-strategie 2010: 70% Bruto arbeidsparticipatie (2007: 66%) Versterkte aandacht: 60% participatie van vrouwen Onderwijs en training, (2007: 57%) Geïntegreerde benadering 50% participatie oudere werknemers Flexicurity-concept (2007: 43%) (Flexibility-Security) NL voldoet aan Lissabon targets Doelstelling 2016: Achtergestelde groepen
Arbeidsmobiliteit : Netto arbeidsparticipatie 24 Miljoenennota m. b. t. arbeidsparticipatie Targets 2012 (geen 2009 targets!): - Netto arbeidsparticipatie 15 -65 jr : 70% (7, 6 mln) - Netto arbeidsparticipatie ouderen (55 -65 jr): 45% - Netto arbeidsparticipatie vrouwen: 65% Stimulering arbeidsparticipatie, versterking arbeidsmarktbeleid (Budget: € 11 -15 Mln. ) Gericht op: langer doorwerken, ouderen, Taskforce deeltijd+ (=meer uren werken), etc. Tijdelijke subsidieregeling stimuleren leeftijdsbewust beleid Actieplan terugdringen werkloosheid 45 -plussers
25 Arbeidsmobiliteit : Dalende mobiliteit ouderen Arbeidsmarktmobiliteit (2006) Acties Bind jongeren langer aan bedrijf Stimuleer mobiliteit 45+ Flexibiliseer arbeidscontracten Investeer in opleiding & ontwikkeling Interne/externe job-rotation (20% mobiliteitsnorm? ) Overigens Mobiliteitskans 35– 44 -jarigen > 4 x 55– 64 -jarigen Als een 45– 64 -jarige minder dan 24 uur werkt, is de kans op mobiliteit 65% hoger dan als hij/zij meer dan 36 uur werkt Bij een flexibel dienstverband is de kans op mobiliteit veel groter dan bij een vast dienstverband Rol dienstverlening Arbo & Reïntegratie ? Bron: CBS
26 Arbeidsmobiliteit : De zaak zit op slot ! En verder. . . Gemiddelde leeftijd van stoppen met werken = 62 jaar 65+ werkt ook : - Leeftijdsgroep 65 -70 jr: 9% - Leeftijdsgroep 70 -74 jr: 5% Slechts 3% werkeloze 50+'ers vindt binnen 1 jaar een baan ('zelfstandig ondernemer')
Arbeidsmobiliteit: De klant spreekt. . . 27 De werknemers: 75% wil maximaal tot zijn 65 e werken Bijna 40% wil voor 65 stoppen Slechts 20% vindt doorwerken van Nederlanders na 65 noodzakelijk Ruim 80% geeft aan niet meer uren te willen werken. Krap 4% wil doorwerken na 65 Met doorwerkbonussen en belastingvoordelen wil 14% wel doorwerken na 65 De werkgevers: Pensioenleeftijd 66 jaar 91% : langer werken moet mogelijk zijn Werknemer is zelf verantwoordelijk voor langer werken Bron: Onderzoek Towers Perrin en Marketresponse (2008), 660 werknemers en 75 bedrijven
Arbeidsmobiliteit : Onderzoek NEA (2007) Doorwerken tot 65 jaar? Toenemend aantal mensen wil en kan werken Verschil tussen 'willen' en 'kunnen' wordt kleiner Bron: Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (ca. 23000 werknemers) 28
29 Arbeidsmobiliteit : Gedrags. Onderzoek (AGO). Belangrijkste redenen om voor een werkgever te kiezen in 2005 (2003) (Bron: Arbeidsmarktonderzoek AGO) 1. Salaris 61% (55%) 2. Werksfeer 59% (58%) 3. Vast contract 45% (38%) 4. Inhoud van het werk 42% (39%) 5. Uitdaging van het werk 37% (36%) 6. Goede sec. arbeidsvoorwaarden 28% (34%) 7. Doorgroeimogelijkheden 26% (29%) 8. Flexibele werktijden 25% (27%) 9. Makkelijk te bereiken 23% (23%) 10. Mogelijkheid om parttime te werken 19% (21%)
Arbeidsmobiliteit : De gepensioneerden spreken. . . . Bron: TNO Kwaliteit van Leven (2008) 30
31 Arbeidsmobiliteit: Invloed Werkdruk? Onderzoek Blauw / Randstad (2007) Toenemende werkdruk 52% werknemers, bijna 3 mln werknemers, werkt structureel over (7 uur per week). _________ ter vergelijking NEA onderzoek 2003/2006 Ca. 29% werkt over
Arbeidsmobiliteit: Een kwestie van HR visie? 32 % Salaris Ontwikkeling In-, Door- en Uit-stroomkosten personeel Werkgever I Geen actief IDU beleid Totale kosten 75% Salaris Werkgever II Wel actief IDU beleid Totale kosten 48% Salaris IDU-Beleid > Leeftijdsbewust Personeelsbeleid Het rendement van 1% p/j meer investeren in je personeel
Langer Leven : Vergrijzing en Raakvlakken Financieel Pensioen, Levensverzekeringen (Lang Leven risico) Zorg, Arbeidsongeschiktheid, Verzuim AOW, ANW, AWBZ, WIA, WW, etc. Sociaal Vrijwilligerswerk, Mantelzorg Wonen, Verkeer, Zieken-, Bejaardenhuizen, Verzorgingshuizen Bedrijfsleven / HR Opleiding, Training, Mobiliteit Arbo, Verzuim, Herplaatsing, Management, etc. 33
Langer Leven: Ontwikkeling levensverwachting 34
35 Langer Leven : 'Gezonde' Levensverwachting Mannen Sterven Eerder En Vrouwen Zijn Meer Ziek De jaren die we langer leven, zijn we ziek! Bron: Perenboom, R. J. M. (2002). Trends in gezonde levensverwachting: Nederland 1983 -2000. Leiden: TNO
36 Langer Leven : Levensverwachting naar opleiding Hoger Opgeleid = Langer (Gezond) Leven Bron: CBS e. o. (2002)
AOW : Ontwikkeling 37 1947 Noodwet Ouderdomsvoorziening (Drees): Sociale Voorziening - Nederlandse mannen en ongehuwde vrouwen van 65 jaar of ouder - Max. Fl. 1375 p/j. Overige inkomsten: Korten op de uitkering 1957: Invoering AOW : Verzekering - Verplichte volksverzekering - Omslagsysteem; Alle werkenden betalen premie; - De uitkering is niet afhankelijk van de betaalde premie - Mannen en ongehuwde vrouwen van 65 jaar of ouder - Bodempensioen: als aanvulling op andere inkomsten 1962: Verhoging basispensioen met 15 procent 1965: Bodempensioen-principe wordt verlaten; AOW naar Sociaal Minimum 1974: AOW Welvaartsvast: Koppeling aan minimumloon 1985: Mannen en vrouwen krijgen zelfstandig recht op AOW 1987: Gelijke behandeling van gehuwden en ongehuwd samenwonenden 1998: Aanpassing financieringsstructuur AOW - Invoering maximum premie AOW: 18, 25%, (in 1999 e. v. op 17, 9% gesteld) - Invoering Spaarfonds AOW: financiering vanuit de algemene middelen (fiscalisering AOW: Verzekeringskarakter onder druk: Staatspensioen? )
AOW : Financiering, uitgangspunten 38 1. Lopende AOW Uitkeringen: Jaarlijkse financiering (omslag) d. m. v. A. Premieheffing AOW (maximaal 18, 25%, voorlopig bepaald op 17, 9%) B. Bijdrage in de Kosten van de Kortingen (BIKK) door SZW ter grootte van de gederfde premie over de heffingskortingen (voortvloeiend uit belastingherziening 2001) C. Eventuele aanvullende financiering door het Rijk Jaarlijks aanvulling van een eventueel begroot tekort ( C = Uitkeringen – A – B ) uit de algemene middelen (belastingen) t. l. v. SZW 2. Reserveren voor toekomstige vergrijzing d. m. v. Spaarfonds AOW (sinds 1998) A. Doelstelling : € 3, 2 mlrd (HFL 7 mlrd) fonds in 2020 t. b. v. Vergrijzingspiek daarna B. Dotatie SZW: Jaarlijks € 0, 68 mln + minimaal € 113 mln. p/j stijging C. Jaarlijkse rentetoevoeging over het saldo van het Spaarfonds AOW (Mv. F) 3. Doelstellingen Spaarfonds AOW Over een langere periode gelden reserveren om de AOW financiering in de toekomst, in het licht van de toenemende vergrijzing zeker te stellen Pas vanaf 2020 kan het Ouderdomsfonds een beroep doen op het Spaarfonds. Vanaf dat jaar zullen opnamen ten laste van Spaarfonds, ceteris paribus, leiden tot een navenante stijging van de overheidsschuld.
AOW : Financiering lopen de AOW uitkeringen Let's keep things simple! Belastingherziening 2001 Verhoging premieplichtig inkomen (van 17. 695 naar 27. 009 euro) Invoering heffingskortingen (achteraf) i. p. v. belastingvrije sommen (vooraf) Schommelende rijksbijdragen a. g. v. begrotingsfouten (foute inschattingen) De Belastingdienst kan inkomensheffing pas na vier jaar definitief vaststellen 39
AOW : Premieheffing, Voorbeeld jaar 2007 (1) Heffingsperikelen Heffingstekorten = Σ Gederfde Heffingsbijdrage + Overige naverrekeningen (2) Premiemisverstand Werknemers betalen dus geen 17, 9% AOW premie maar slechts 9, 5% van het premieplichtig inkomen (netto heffing) (3) I Fiscalisering AOW 4, 4%, ofwel 32% van de 13, 9% AOW financiering komt uit belastingheffing II Koekje van eigen AOW deeg Gepensioneerden met extra pensioen betalen dus al mee aan eigen AOW (4) AOW Financieringsmisverstand De 'echte' AOW financiering bedraagt geen 17, 9%, maar 13, 9% van het premieplichtig inkomen (5) EMU Hocus Pocus Overschot wordt gebruikt voor vermindering EMU schuld 40
AOW : Spaarfonds, De Opzet (1997/1998) Doelstelling Spaarfonds omvang Jaar 2010: HFL 4, 5 Mlrd Jaar 2020: HFL 7 Mlrd 41
AOW : Spaarfonds AOW, Identiteit onthuld 42 Mv. F 2006: Misverstanden rond het AOW spaarfonds Het aflossen van de nationale schuld is één van de mogelijke antwoorden op de uitdaging die de vergrijzing stelt voor de overheidsfinanciën. De aflossing van de schuld leidt immers tot vrijvallende rentelasten, die gebruikt kunnen worden voor de opvang van de vergrijzingkosten. Vanuit deze gedachte is in de jaren negentig het zogenoemde AOW-spaarfonds ingesteld. Economisch gezien is er geen verschil tussen het aanhouden van vermogen in de vorm van overheidsobligaties in een fonds of het aflossen van de overheidsschuld met hetzelfde bedrag. Om onnodige administratieve rompslomp te voorkomen, is er indertijd voor gekozen om de aflossing van de overheidsschuld ten behoeve van de toekomstige betaalbaarheid van de AOW te boeken op het AOW-spaarfonds. Het AOW-spaarfonds bevat dus geen vermogenstitels, maar is een registratie van een op specifieke titel afgeloste schuld. Sinds de oprichting van het fonds is 23 miljard euro staatsschuld afgelost uit naam van het AOW-spaarfonds. In de huidige situatie kan ten onrechte het beeld ontstaan dat het vergrijzingsprobleem is opgelost, als er maar voldoende wordt afgedragen aan het AOW-spaarfonds. Dit is echter niet het geval. Voor de houdbaarheid van de overheidsfinanciën is namelijk de totale ontwikkeling van de uitgaven en ontvangsten van belang. Zonder extra bezuinigingen betekent een hogere afdracht aan het AOW-spaarfonds simpelweg een hoger tekort op de rijksbegroting. Op de totale houdbaarheid heeft deze storting geen effect. Het AOW spaarfonds biedt geen extra ruimte naast of bovenop normale schuldaflossing
AOW : Spaarfonds AOW, Fata Morgana Conclusie: Het Spaarfonds AOW. . , is een Fata Morgana (Wim Boonstra) is een papieren fonds (Flip de Kam) is een Italiaanse overheidsboekhouding (Rob ten Wolde) fictief opzij gelegde miljarden is een boekhoudtruc (ANBO) geeft een belangrijk psychologische effect (Jan van Zijl) Internationaal Geen papieren begrotingsfondsen maar 'echte' fondsen Belgie: Zilverfonds, ca. 15, 5 mlrd Ierland: Irish National Pensions Reserve Fund, ca. 15, 5 mlrd, (negatief rendement 17, 3% eerste negen maanden 2008) Frankrijk: Fond de Réserve pour les Retraites 2007, 34, 5 mlrd 43
44 AOW : Spaarfonds Quotes De Toekomst van de AOW Van Den Bosch, Van Eekelen, Petersen Wil fondsvorming overigens zinvol zijn, dan is een minimale eis dat structureel gezien het rentepeil het inflatietempo overtreft, m. a. w. dat er sprake is van een positieve reële rente Source Aan het slot van deze beschouwingen van financiering met behulp van fondsvorming wordt opgemerkt dat ten aanzien van het al dan niet veiligstellen" van de pensioenuitkeringen bedacht moet worden dat - ongeacht via welk stelsel de ouderdomspensioenen worden gefinancierd - te allen tijde deze pensioenen ten laste komen van de lopende productie. Dit geldt niet alleen voor het omslagstelsel, maar evenzo voor stelsels die op fondsvorming zijn gebaseerd. Een en ander betekenis derhalve dal hel “veiligstellen" van pensioenuitkeringen, overigens niet alleen om deze reden, een relatief begrip blijft. Ongelukkigerwijze is de afgelopen jaren de staatsschuld niet gedaald en wordt de doelstelling van het AOW-fonds niet waargemaakt.
AOW : De werkelijke kostenontwikkeling Doelstelling: AOW financieren t. l. v. Staatsschuld, wordt niet gehaald! Staatsschuld zal nog zelfs verder oplopen (Krediet Crisis) AOW-Uitkeringslast (% BBP) daalt zelfs van 5% naar 4%, dus. . . Het valt allemaal wel mee als we het BBP maar kunnen laten groeien 45
AOW : Helaas. . Het valt allemaal niet mee. . bij ongewijzigd beleid De Nederlandse overheidsfinanciën zijn – bij ongewijzigd beleid- op de langere termijn niet “houdbaar”. Structureel geven we met elkaar meer uit dan we binnenkrijgen. De Nederlandse EMU Schuld loopt op 46
47 AOW : Statische koopkracht ontwikkeling Statische koopkracht is sinds 1965 verdubbeld Statische koopkracht De verandering van het nominaal beschikbaar inkomen van een huishouden in een jaar vergeleken met een identiek huishouden in een ander jaar, gecorrigeerd voor de prijsontwikkeling Dynamische koopkracht (incl. periodieken, promoties e. d. ) Dynamische koopkrachtverbetering periode 1990 -2005 - Werkenden 2, 4% p/j - Gepensioneerde 0, 6% p/j Bron: Paul de Beer
AOW : Inkomensontwikkeling t. o. v. Modaal AOW Welvaartsvast? AOW-pensioen en de netto Anw-uitkering zijn gekoppeld aan het netto minimumloon Sinds 2004 wordt het minimumloon (onder condities) geïndexeerd met de gewogen gemiddelde stijging van de regelingslonen “Grote CAO’s” 48
49 AOW : De toekomst. . . Uitstel AOW leeftijd - Donner: 70 jaar? ; Bakker: 65 -> 67 geleidelijk; Wientjes: 65 -> 67 direct Financiering AOW & Welvaartsvastheidsgarantie 2011: premieheffing AOW bij 65 -plussers met extra pensioen die eerder stoppen met werken ( Coalitieakkoord 2007) Flexibilisering AOW - Individualisering AOW > 2015 AOW Toeslag 'jongere partner' vervalt ( AOW-gat) > Hoogleraar later met pensioen dan bouwvakker? - Bonus: 5% extra per jaar uitstel tot 70 jaar Sigaren uit eigen doos, klappen Beter 1 vogel in de hand. . Hoog/Laag behoefte
50 AOW : Scenario's & Keuzes I In principe : Vier AOW basis scenario's 1. Beperken 2. Uitstellen 3. Financieren 4. Dynamiseren AOW wordt bijstandsvoorziening op termijn Einde AOW Doet pijn, maar dwingt tot handelen/nadenken AOW blijft & niet duurder Lost niets op, legt onnodige belastingdruk AOW duurder (Donner 65 -70 Plan), Lost niets op, Complexer AOW duurder Kies één duidelijk AOW toekomstscenario, geen vier ! AOW moet simpele basisvoorziening blijven - Complexiteit en kosten uitvoering laag houden - Als pijler 1, 2 èn 3 flexibel worden, raakt de consument het overzicht kwijt Individuele dynamisering of flexibilisering AOW is onnodig duur en lost het vergrijzingsprobleem niet op Stop extra AOW financiering (Bos-Belasting van 'AOW-ers met extra pensioen')
51 AOW : Scenario's & Keuzes II AOW Wettekst 'Verplichte verzekering tegen geldelijke gevolgen van ouderdom' Ouderdom is in de tijd gezien een relatief begrip In 1957 was iemand van 65 oud, anno 2008 is iemand van 75 pas oud 1. Langer leven betekent dus op latere leeftijd pas 'oud' zijn 2. 'Op later leeftijd pas oud zijn' betekent dus volgens de huidige wettekst 'op latere leeftijd met pensioen gaan' Oplossing Koppel de Pensioenleeftijd AOW aan de maatschappelijke ontwikkeling en het financieel (demografisch) draagvermogen: - Vast % aandeel ouderen in de maatschappij is 'oud' en heeft recht op AOW Alleen de X% oudsten krijgt AOW. - Trek AOW Pensioenleeftijd in fases op naar ca. 70 jaar Hoeveel % van - Schaf 'pensioenleeftijd 65' in CAO's af de bevolking - Maak deeltijdpensioen vanaf leeftijd 55 werken mogelijk kreeg AOW in - Stimuleer en faciliteer werken tot 70 jaar 1957?
52 AOW : Nieuw scenario, Pensioenleeftijd koppelen? Koppelen aan wat? Conclusies Huidige scenario's kabinet beteugelen vergrijzing niet AOW is verworden tot ASW (Algemene Senioren Wet) Pensioenleeftijd moet fors en snel omhoog ( 74 jaar) !
AOW : Een Nieuw AOW alternatief : 'AOW-Vast' 53 Ontwikkeling AOW Pensioenleeftijd bij vast (X%) aandeel toekomstige AOW-ers Pensioenleeftijd in 2008/2018 X= Bevries huidig relatief aandeel AOW-ers Simpel Rechtvaardig (? ) Advies Verhoog ieder kalenderjaar (KJ) de AOW pensioenleeftijd (PL) met 4 maanden PL(KJ) = 65 + (KJ-2008) x (4/12)
Vergrijzing en Zorg : NL internationaal vergeleken 54 Health expenditure ( % GDP ) selected OECD countries 2006 • Gemiddeld OECD : 8, 9% Zorg uitgaven Nederland : 9, 3% o. b. v. 'System of Health Accounts definitie' (excl. o. a. AWBZ, Verzorgingstehuizen, thuiszorg, etc) Accent ligt in Nederland op Publieke Zorg GDP: Gross Domestic Product = BBP Bron: OECD (2008)
Vergrijzing en Zorg : Ontwikkeling Zorguitgaven 55 Ontwikkeling Zorg uitgaven (%BBP) Toelichting / Aanvulling Periode 1994 -1999: stijging zorguitgaven 5, 1% per jaar Periode: 1999 -2003: 9, 7% (gemiddeld) Oorzaak vnl. prijs- en loonontwikkelingen. Daarnaast volume groei (van 2, 3 naar 4, 0%) Vergrijzing: Beperkte invloed op zorgvolume, ca. 1% Toename levensverwachting leidt tot uitstel van kosten Preventie: Dalende kosten voor gedragsgerelateerde ziekten worden gecompenseerd door hoge kosten voor ouderdomskwalen.
Vergrijzing en Zorg : Zorgkosten Leeftijdsafhankelijk 56 Gemiddelde zorgkosten (€) naar leeftijd (2005; RIVM) Zorgkosten per inwoner nemen fors toe met de leeftijd Kosten worden met name gemaakt in het laatste levensjaar De toenemende levensverwachting leidt tot uitstel van zorgkosten (Bron: Poos et al. , 2008. )
Vergrijzing en Zorg : Samenstelling Zorgkosten 57 Gemiddelde kosten per individu Mannen Vrouwen Met de leeftijd toenemende kosten voor ziekenhuiszorg , thuiszorg en intramurale zorg Kosten vrouwen stijgen harder dan die van mannen (langere levensverwachting, alleenstaand) RIVM: Levensloop en zorgkosten (2008)
Vergrijzing en Zorg : Kosten laatste levensfase 58 Gemiddelde ziekenhuiszorgkosten per individu Toenemende kosten in de laatste levensfase RIVM: Levensloop en zorgkosten (2008)
Vergrijzing en Zorg : Daly's naar Leeftijd 59 Ziektelast (DALY’s per 1. 000 personen) naar leeftijd en aandoening Overige ziekten o. a. diabetes mellitus, astma en COPD, gezichts- en gehoorstoornissen Disability-Adjusted Life-Years (DALY's; spreek uit als 'dallies'). Een DALY staat voor 1 gezond of normaal levensjaar dat iemand als gevolg van een minder goede gezondheid verliest. Bron: RIVM, Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2006
Vergrijzing en Zorg : Veroorzakers & Preventie Roken - Groot aantal overlijdensgevallen a. g. v. een rookgerelateerde aandoening - Is de belangrijkste oorzaak van : Longkanker; - Maar ook van: coronaire hartziekten, COPD en beroerte - En zeker: versterkt door de onder jongeren toenemende 'ongezonde leefstijl' Diabetes - Diabetes mellitus: Ruim ca. 75. 000 geregistreerd; Omvang geschat: 0, 6 mln - Lage sterfte aan diabetes komt door toeschrijven aan andere doodsoorzaken Preventie Slechts ca. 1, 5% van de totale zorguitgaven wordt besteed aan preventie binnen de gezondheidszorg. Acties gericht op: - stoppen met of voorkomen van roken - bevorderen van lichamelijke activiteit - gezonde leefstijl, gezonde voeding 60
Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Diabetes 61 Oorzaken obesitas - Energie-inname hoger dan verbruik - Omgeving, leefstijl Gevolgen obesitas - Afname levensduur: 0, 8 jaar - Hartproblemen, suikerziekte, kanker e. d. (Olshansky et al. , 2005) - 2% van de zorgkosten - 2 x zo veel verzuimen - 10% verlies productiviteit door ziekteverzuim - € 2 miljard verlies (verzuim, arbeidsjaren, uitkeringen) (RVZ, 2002; GBW, 2001; Vischer 200; TNO, 2006) - Arbeidsongeschiktheid: 1, 5 - 2 x hoger Bron: CBS, F. Spikmans: Voeding & Dietetiek
Vergrijzing en Zorg : Diabetes zelfrapportage 62 Ernstig overwicht (BMI>30) 10% mannen 12% vrouwen Overwicht (25<BMI<30) 51% mannen 40% vrouwen Overgewicht tot 75 jaar neemt toe met de leeftijd
Vergrijzing en Zorg : Voorbeeld Roken 63 Het aantal overlijdensgevallen t. g. v roken per jaar bedraagt Ca. 20. 000 Het % Nederlanders ouder dan 12 jaar dat rookt, bedraagt ruim 25%. Target 2010: 20% accijnsverhoging vermindert het aantal rokers met 20. 000 ! De tabaksomzet in Nederland bedraagt € 3, 9 mlrd. Winst NL staat: € 2, 1 mlrd Tabakontmoedigingsbeleid kost Nederland in 2007 € 6, 8 mln. (€ 4, 4 mln. overheid) Bron: DE GEMAKKELIJK | STOPPEN MET ROKEN | METHODE ©.
64 Vergrijzing en Zorg : AWBZ Zorgkosten stijgen met name door AWBZ (leeftijd, volume) Eigen bijdragen AWBZ zullen stijgen Conclusie Extra pensioen(indexatie) van 65 -plussers zal grotendeels opgaan (AOW)belastingen en AWBZ bijdragen AWBZ Eigen bijdrage Extramurale zorg (verpleging en verzorging) Inkomensafhankelijk tarief bij benadering: € 1200 + (Jaarinkomen-21000)x 15% Intramurale zorg Tarief: 12, 5 procent van het bijdrageplichtige inkomen met een minimum van € 138, 60 en een maximum van € 727, 60 per maand. De maximum eigen bijdrage op jaarbasis bedraagt € 1804, 60 per maand Bron: "Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances"
65 Vergrijzing en Zorg : Conclusies Vergrijzing en Zorg De zorgkosten zijn het hoogst in de laatste levensjaren. We zullen tot een afweging moeten komen m. b. t. de kosten in het laatste levensjaar Alleenstaanden gebruiken aanzienlijk meer zorg dan mensen die (nog) een partner hebben. De meeste ouderenzorg wordt besteed aan vrouwen Oorzaak: hogere levensverwachting Toekomstige stijging van de levensverwachting van mannen en vrouwen betekent een sterke toename van kosten op de lange termijn Er moet nu en meer geïnvesteerd worden in preventie en Health beleid om toekomstige kosten te beteugelen De huidige AWBZ zorg zal steeds meer gefinancierd worden door eigen bijdragen. Extra pensioen(indexatie) van 65 -plussers zullen dus steeds meer opgaan eigen bijdragen en (AOW)belastingen. Bron : RIVM “Levensloop en zorgkosten”(2008)
Internationaal Perspectief : Eurobarometer 66 Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you 1 strongly agree, 2 agree, 3 disagree, 4 strongly disagree with the following statement Overall, in 20 years’ time, would you say that people’s lives in The Netherlands will be better than today? Bron: Flash Eurobarometer april 2008
Internationaal Perspectief : Eurobarometer I 67 Thinking about your country in, let’s say, 20 years’ time, do you strongly agree, disagree orstrongly disagree with the following statements? Bron: Flash Eurobarometer april 2008
Internationaal Perspectief : Eurobarometer II 68 Bron: Flash Eurobarometer april 2008
Internationaal Perspectief : Eurobarometer III 69 Het is andermans probleem Bron: Flash Eurobarometer april 2008
Conclusies 70 Effecten Vergrijzing 2008 -2012: Beperkt, Arbeidsmarktspanning, toenemende 45+ werkloosheid 2008 -2040 - Sterk stijgende kosten Zorg en AOW: Prijs, Volume, beperkt door vergrijzing - Huidig Zorgstelsel leidt tot ongebreidelde vraag en zo tot forse kostenstijgingen - AOW is verworden tot ASW (Algemene Senioren Wet) AOW-leeftijd houdt geen gelijke tred met stijging levensverwachting - Verdubbeling van Grijze Druk bij ongewijzigd beleid: Stijging AOW lasten - Meer vraag dan aanbod op arbeidsmarkt (aantallen, kwaliteit, leeftijd) - Beperkte arbeidsmobiliteit en verhoogde werkloosheid van 45+ werknemers - Verouderd pensioenstelsel, Welvaartsvastheid kan niet meer gegarandeerd worden - Internationale positie van Nederland t. o. v. E 27 redelijk positief Risico's - Uiteindelijke kostenstijging AOW en Zorg is naast demografische factoren (= feit) op termijn, sterk afhankelijk van de toekomstige macro economische ontwikkeling - Belangrijke parameters als Inflatie, Rendement op aandelen & obligaties kunnen niet op lange termijn ingeschat worden en zijn uiteindelijk zeer bepalend - We zullen als samenleving moeten leren leven met risico's Maatregelen - Maatregelen baseren op verwachting middellange termijn (5 – 10 jaar) - Maatregelen moeten wel NU genomen worden. Als we afwachten is het te laat.
Conclusies : Maatregelen ter overweging I 71 AOW (1 e pijler) - Verhoog AOW leeftijd (65) getrapt (4 maanden per kalenderjaar) in 15 jaar naar 70 jaar - Stop flexibilisering AOW Pensioen (2 e Pijler) - Stimuleer en faciliteer deeltijdpensioen vanaf 55 jaar Criterium bijvoorbeeld: minimaal 20 uur p/w tot 65 jaar en 10 uur p/w bij 65+ - Pas pensioen aan op primaire inkomensbehoefte: Hoog deeltijdpensioen tot leeftijd 75, maximaliseren op Loongrens SZ vanaf 75 - Zekerheid en financiering verbeteren: Beperk inflatierisico, bijvoorbeeld: Inflatie garanderen tot maximaal Loongrens SZ Aanvullend Pensioen (3 e pijler) - Faciliteer aanvullend deeltijdpensioensparen (Levensloop) - Subsidie (overheid, werkgevers) op deeltijdpensioensparen (Zilvervlootprincipe) - Koppel deze subsidie aan 'preventief gezond gedrag' Bijv. : Participatie Gezondheidsonderzoeken, Health Checks, RI&E, Mobiliteitsplan
Conclusies : Maatregelen ter overweging II 72 Voltijd '55 -Plus' werknemers: Langer, maar Minder werken Faciliteer (arbeidsvoorwaarden, diensten) waar nodig (belasting versus capaciteit) tijdig (preventief) dat voltijd werknemers vanaf 55 jaar minder en daardoor ook langer kunnen blijven werken Deeltijd '50 -Min' werknemers: Meer werken Stimuleer en faciliteer (o. a. fiscaal), voor deeltijd(<20 uur p/w) medewerkers jonger dan 50 jaar, uitbreiding van werktijd tot 20 uur per week. Stimuleer Mobiliteit - Formuleer eisen (normen) voor Leeftijdsbewust personeelsbeleid - Stimuleer en faciliteer preventief in- en externe mobiliteit van werknemers Bijvoorbeeld d. m. v. externe begeleiding en aanvullende financiering. - Verplichte mobiliteitsscan op leeftijd 40 en 50 of na 10 jaar in dezelfde functie. Innoveren Zorgdiensten - Stimuleer (financieel, fiscaal) arbeidsparticipatie in Mantelzorg, - Kinderopvang en Zorg door inzet van met name 55+ ers
Conclusies : Maatregelen ter overweging III 73 Zorg - Stel (financiële) limieten/condities aan jaarlijkse zorgkosten in basispakket - Beperk basispakket tot absoluut minimum - Leg relatie tussen 'gezond preventief gedrag' en 'recht op vergoeding' Bijvoorbeeld: Bij niet deelname aan een nader gedefinieerd pakket preventie (bevolkings)onderzoeken, wordt het basispakket beperkt tot 'passieve behandeling' - Breidt de aanvullende verzekering uit o. b. v bonus/malus systeem Health diensten leveranciers - Ontwikkeling van branchebrede uniforme preventie-onderzoeken, health checks, etc. - Ontwikkeling van een individuele vitaliteitsscan - Ontwikkeling van mobiliteitsscans o. b. v. Belasting versus Belastbaarheid (meten arbeidsvermogen, inzet Workability Index) - Advies in- en externe mobiliteit, deeltijdpensioen (hoeveel uur, welk werk) - Begeleiding en opvolging advies inclusief plaatsing ( “Mobiliteitsmakelaar” ) - Ontwikkeling kwantitatief Mobiliteits-beslissingsmodel voor wg-ers en wn-ers - Ontwikkeling ziekte vroegsignaleringssystemen
Conclusies : Maatregelen ter overweging IV 74 Werkgevers - Definieer Leefijdsbewust Personeels. Beleid (LBP) in organisatie - Vertaal LPB in een beter rendement en gezonde hogere groei van de onderneming (roep externe hulp in als dit onmogelijkt) - Schaf beloningsbeleid o. b. v. Ancieniteit of leeftijd af - Voer beloningsbeleid o. b. v. Prestatie (toegevoegde waarde) en arbeidsvermogen in - Regel In-, Door- en Uitstroom preventief en actief, o. b. v. een kostenanalyse - Regel Pro-, RE- en DE-motie in arbeidsvoorwaarden en CAO's - Geef Health diensten leveranciers een adviestaak tbv managers en HR. Reken af o. b. v. performance. - Faciliteer, beloon gezond gedrag en actieve opstelling werknemers in benefit pakket - Voer Mantelzorg vriendelijk personeelsbeleid in - Geef de OR en vakbonden een actieve committerende, rol - Voer met OR of bonden afgesproken maatregelen effectief door Overheid - AOW leeftijd fasegewijs optrekken naar leeftijd 70 jaar - Schaf 'Pensioenleeftijd 65' in CAO's af - Marktwerking (vraag/aanbod) Zorg versnellen - Preventie stimuleren, faciliteren; Sociale partners meer betrekken in beleid
Conclusies: Een nieuw verzekeringsmodel 2020? 75
76 Vergrijzing: Visie vertalen in actie. . . 2040 2008 Bron foto robot: Honda
- Slides: 76