Integrale veiligheid in de haven van Antwerpen 26

Integrale veiligheid in de haven van Antwerpen 26 -10 -2020 Delft University of Technology Challenge the future

Onderzoeksequipe • Onderzoekers: • Dr. Evelien Van den Herrewegen • M. Sc. Arne De Boeck • Promotoren: • Prof. Dr. Marc Cools • Prof. Dr. Genserik Reniers • Prof. Dr. Marleen Easton Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 2 | 14

Inhoud 1. Context 2. Onderzoeksdoel en onderzoeksvragen 3. Analyseschema 4. Methodologie 5. Resultaten en aanbevelingen • Evenementen en incidenten • Noodsituaties • Havengerelateerde criminaliteit • Bedreigingen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 3 | 14

Context – Haven Antwerpen (I) • Een v/d meest uitgestrekte havengebieden ter wereld (+ 20. 000 voetbalvelden) • Een v/d grootste logistieke toegangspoorten tot Europese vasteland (samen met Rotterdam & Hamburg) • Kapitaal belang voor nationale economie: • + 150. 000 jobs • + 900 private bedrijven Veiligheid = noodzakelijke voorwaarde voor goede werking van de haven Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 4 | 14

Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 5 | 14

Context – Haven Antwerpen (II) • Veiligheid = afwezigheid van gevaar • Veiligheid = tijdelijke toestand • Veiligheid = diverse risico’s in de haven • Door technische of menselijk falen (‘Safety’) • Door moedwillig toedoen van mensen (‘Security’) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 6 | 14

Context – Haven Antwerpen (III) Havengebied = socio-economisch geheel, maar: • Bestuurlijke grenzen: • 2 provincies (Antwerpen en Oost-Vlaanderen) • 3 gemeenten (Stad Antwerpen, Beveren en Zwijndrecht) • Gerechtelijke grenzen: • 2 gerechtelijke arrondissementen (Antwerpen en Dendermonde) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 7 | 14

Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 8 | 14

Context – Haven Antwerpen (III) Grote hoeveelheid actoren direct/indirect betrokken in veiligheidszorg • Overheden en openbare besturen • Geïntegreerde politie • Veiligheids- en inspectiediensten • Private actoren Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 9 | 14

Context – Haven Antwerpen (IV) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 10 | 14

Context – Haven Antwerpen (V) 1. Grote diversiteit aan risico’s 2. Complexe territoriale situatie 3. Veelheid aan actoren = nood aan integrale en geïntegreerde aanpak Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 11 | 14

INTEGRAAL Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 12 | 14

GEÏNTEGREERD = Impliceert dat alle actoren op diverse beleidsniveaus, maar ook uit andere sectoren en diensten, hun visie op en aanpak van problemen zoveel mogelijk op mekaar afstemmen. Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 13 | 14

Onderzoeksdoel Identificeren van: verbeterpistes om te komen tot (meer) integrale en geïntegreerde benadering van veiligheid en beveiliging in de Antwerpse haven struikelpunten die er momenteel nog zijn Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 14 | 14

Onderzoeksvragen • Hoe wordt de veiligheidszorg in het havengebied op dit moment (2012) georganiseerd ? (I) (III) (IV) • Criminaliteit Bedreigingen Noodsituaties Incidenten & evenementen Hoe kunnen de diverse processen, stromen, systemen en personen in de veiligheidszorg beter op mekaar afstemd worden ? Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 15 | 14

Analyseschema Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 16 | 14

Methodologie (I) • Case study design • Fase 1: studie van documenten (wetgeving, beleidsdocumenten, jaarraporten etc. ) • Fase 2: 32 diepte-interviews met experts uit 17 verschillende diensten op basis van algemene en specifieke topiclijst Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 17 | 14

Methodologie (II) • Bevraagde diensten: - Provincie Antwerpen Parket Antwerpen FGP Antwerpen / CSD Antwerpen Scheepvaartpolitie Antwerpen Lokale politie Antwerpen - Provincie Oost-Vlaanderen Parket Dendermonde FGP Dendermonde / CSD Dendermonde Lokale politie Beveren Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 18 | 14

Methodologie (III) - Havenbedrijf - Crisiscentrum - Douane en Accijnzen - Vlaamse Overheid – Departement Mobiliteit en Openbare Werken (Afdeling Haven- en Waterbeleid en DAB Loodswezen) - Federale Politie – Nationaal Invalspunt – DAO/Directie Operaties inzake bestuurlijke politie Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 19 | 14

Methodologie (IV) • Analyse in twee fases 1. Individueel per expert d. m. v. feedbackverslag 2. Thematische analyse per veiligheidsfenomeen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 20 | 14

Resultaten per veiligheidsfenomeen • Noodsituaties • Evenementen en incidenten • Havengerelateerde criminaliteit • Bedreigingen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 21 | 14

Veiligheidsfenomeen: Noodsituaties • Ondubbelzinnige wettelijke definitie van ‘noodsituatie’ • Veelheid van betrokken private en publieke actoren • Linkeroever versus rechteroever • Overlegstructuren: provinciale veiligheidscellen, gemeentelijke veiligheidscellen, interprovinciaal overleg • Noodplannen: 3 types: Nood- en interventieplannen (NIP: ANIP en BNIP); Monodisciplinaire noodplannen (per discipline, 5 disciplines); interne noodplannen (bedrijven) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 22 | 14

Uitdagingen voor Noodsituaties • Samenstelling Veiligheidscellen – wettelijk vastgelegd, maar best aan te vullen met gerechtelijke overheden en experts (reeds heel wat aanvullingen werden doorgevoerd, maar afh van provincie en veiligheidscel) • Investeren in preventieve aanpak belangrijk: voldoende identificatie van infrastructuur-risico’s en voldoende controles op de transport- en opslagrisico’s • Meer aandacht voor curatieve fase (om terug te keren naar een normale situatie) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 23 | 14

Uitdagingen voor Noodsituaties • Betere afstemming gewenst tussen het interne noodplan van het bedrijf en de externe noodplannen van de overheid (evolutie gewenst naar wettelijk geregeld uniform canvas voor opstellen van noodplannen voor alle bedrijven) • Vastleggen principes van niet-lokaliseerbare noodsituaties (naast bestaande ANIP en BNIPs) ; overleg over, en oefenen van, grensoverschrijdende noodsituaties (bv. transporten van gevaarlijke stoffen – Belintra in prov. Antwerpen; echter meer preventieve regels en oefeningen gewenst) • Verdere afstemming van verkeerscirculatieplannen van linkeren rechteroever; overleg met diensten bevoegd voor verbindingswegen (weg, spoor en water); (naleving borden, soms onduidelijke communicatie, verouderde signalisaties, etc. ) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 24 | 14

Uitdagingen voor Noodsituaties • Verschillende niveaus van het beheer van de reactieve fase: gem. , prov. , en fed. ; opschaling is verbonden aantal criteria, die voor interpretatie vatbaar zijn; op zich geen probleem, maar criteria moeten voor iedereen duidelijk zijn (zelfde interpretatie) en er moet voldoende communicatie zijn tijdens noodsituatie • Coördinatie en leiding van politie-operaties tijdens noodsituaties verloopt anders op linkeroever dan op rechteroever: SPN heeft resp. leidinggevende en uitvoerende functie instellen van één politionele dienst voor hele havengebied? Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 25 | 14

Uitdagingen voor Noodsituaties • Verhouding tussen strafonderzoek (gerechtelijke overheid) en het beheer van de noodsituatie (bestuurlijke overheden) dient ondubbelzinnig te worden geregeld; dit is/wordt ondertussen geregeld in beide provincies • Nood aan gestructureerde samenwerking en informatieuitwisseling bij grensoverschrijdende noodsituaties; idealiter worden zoveel mogelijk dezelfde procedures en middelen gebruikt; uiteindelijk uitwerken van gemeenschappelijke noodplannen? • Reactief beheer van provincie-overschrijdende noodsituaties: - idee van een “piloot-gouverneur”? (inschakelen van één gouverneur in de coördinatie van een andere gouverneur) - idee van “één havengebied, één verantwoordelijke overheid”? Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 26 | 14

Veiligheidsfenomeen: Evenementen en incidenten • Ondubbelzinnige wettelijke definitie van ‘evenement’ en ‘incident’ • Onmiddellijk en gecoördineerd politioneel beheer op het terrein vereist; diverse actoren zijn betrokken • Steeds meer evenementen in het havengebied op rechteroever • Overlegstructuren: coördinatievergaderingen bijeengeroepen door bestuurlijke overheden • Tijdens coördinatievergaderingen worden de risico’s voor de verschillende disciplines geïdentificeerd, en worden scenario’s uitgewerkt Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 27 | 14

Uitdagingen voor Evenementen en incidenten • Binnen de stad Antwerpen wordt gewerkt met AGEV (Adviesgroep voor Evenementenveiligheid), en leden van AGEV zijn nagenoeg dezelfde als deze van gem. veiligheidscel beginselen van noodplanning worden ook toegepast hier; m. i. v. een integrale aanpak (preventie, deëscalatie, nazorg). Dit kan mss. navolging krijgen in Oost-Vlaanderen? • Voldoende communicatie en overleg tussen verschillende bestuurlijke niveaus is absoluut noodzakelijk, zodat geen tegenstrijdige verordeningen of maatregelen worden uitgevaardigd • Net als bij noodsituaties, varieert de rol van SPN naargelang de oever. Verschillende regelgevingen zijn dus van toepassing binnen hetzelfde havengebied Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 28 | 14

Uitdagingen voor Evenementen en incidenten • Afspraken die worden gemaakt tussen bestuurlijke en gerechtelijke overheden wanneer een gerechtelijk optreden noodzakelijk is, dienen best op voorhand te worden gecommuniceerd naar alle betrokken partijen, incl. organisator, en ingeschreven te worden in het draaiboek evenementen • Evenement of incident dat zich uitstrekt over het hele havengebied (bv. algemene staking, bezoek van VIP) kan probleem geven. Formalisering van de gebruikte werkwijze in dat geval is aangewezen. (doorgaans toekenning aan piloot. Dir. Co, maar evengoed kan korpschef instaan voor coördinatie en leiding) politionele eenheid voor het hele havengebied? Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 29 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (I) • Geen éénduidige definitie van ‘havengerelateerde criminaliteit’ , ook niet als zodanig opgenomen in de bestaande veiligheidsplannen • Grondige fenomeenanalyse als basis voor integrale en geïntegreerde aanpak op basis van 5 elementen: • 1. Daders: onderscheid tussen interne (werknemerscriminaliteit) en externe daders • 2. Daad: onderscheid tussen de haven als middel (vb. Smokkel drugs, wapens, . . . ) en de haven als doel (vb. Inbraken in havenbedrijven) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 30 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (II) 3. Slachtoffers: onderscheid tussen overheden, bedrijven en individuele burgers 4. Etiologie: rationele keuze theorie, relative deprivation, bedrijfscultuur 5. Reactie: politie & justitie, douane en andere inspectiediensten, bewakings- en beveiligingsondernemingen, interne bewakingsdiensten • Aandachtspunten voor de fenomeenanalyse: - gebaseerd op gegevens van zowel rechter- als linkeroever - Niet alleen op basis van politiegegevens - Regelmatig herhalen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 31 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (III) • Bestaande overlegstructuren: - Zonale veiligheidsraad (Antwerpen, Zwijndrecht, Beveren) - Arrondissementeel rechercheoverleg (Antwerpen en Dendermonde) - Provinciaal veiligheidsoverleg (Oost-Vlaanderen en Antwerpen) Maar: - Omvatten telkens maar deel van havengebied - Niet alle controlerende instanties overal vertegenwoordigd (douane, scheepvaartpolitie, . . . ) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 32 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (IV) • specifieke overlegstructuur voor de haven ? - Met participatie van beide parketten (Antwerpen en Dendermonde), beide FGP’s, maar ook scheepvaartpolitie, lokale politie, douane en andere inspectiediensten. - Bestuurlijke overheden betrekken - Strategische visie: uitwerken specifiek veiligheidsplan voor de haven, met prioriteiten en taakverdelingen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 33 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (V) AANPAK 1. Slaagkans verminderen (preventief luik) 2. Pakkans vergroten (reactief/pro-actief luik) 3. Strafkans vergroten (reactief) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 34 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (VI) 1. Preventie • Moeilijk om de haven fysiek volledig af te sluiten: economische belangen, uitgestrekt en open gebied, vele toegangswegen • Virtueel ontoegankelijker maken via situationele en technopreventie door de bedrijven • Bestendigen maatregelen die private bedrijven nemen onder impuls ISPS code Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 35 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (VII) 2. Pro-actief = op basis van beschikbare informatie op meer gerichte manier controleren en criminele feiten opsporen • Haven Informatie Netwerk (tussen politionele actoren en de havenbedrijven) • Haven Informatie Kruispunt (politionele actoren, havenbedrijf, douane) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 36 | 14

Havengerelateerde criminaliteit (VIII) • Controlerende instanties zoals scheepvaartpolitie, douane en andere inspectiediensten, havenkapiteindiensten zijn ogen op het terrein • Samenwerking en uitwisseling nog verder stimuleren d. m. v. Gemengde teams • Controlerende diensten samen in één gebouw ? • (expert center harbor Rotterdam) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 37 | 14

Havengerelateerde criminaliteit ( IX) Bevoegdheden - aandachtspunten - Scheepvaartpolitie heeft zeer uitgebreid takenpakket - Meer afstemming tussen lokale politie en scheepvaartpolitie nodig - Samenwerking en taakverdeling tussen de twee FGP’s Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 38 | 14

Havengerelateerde criminaliteit ( X) - Operationele taakverdeling uit nota 2007 nog niet grondig geevalueerd - Aantal alternatieve scenario’s: - A) één politie-eenheid in het havengebied B) havengebied toewijzen aan één van de bestaande FGP’s C) arrondissementsgrenzen hertekenen D) bovenarrondissementeel plan (cfr. Actieplan Afvalfraude) Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 39 | 14

Bedreigingen (I) • Juridisch kader Wet van 30 november 1998 houdende de regeling van inlichtingenen veiligheidsdienst Wet van 19 december 2003 betreffende terroristische misdrijven Wet van 10 juli 2006 betreffende de analyse van de dreiging Wet van 5 februari 2007 op de maritieme beveiliging Wet van 1 juli 2011 betreffende de beveiliging en de bescherming van kritieke infrastructuren Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 40 | 14

Bedreigingen (II) • Afhandeling 1. Proactief: - informatiepositie als verzamelen en analyseren van informatie die een inlichting wordt Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 41 | 14

Bedreigingen (III) 2. Preventief: bewaking en beveiliging - Wet van 10 april 1990 op de private en bijzondere veiligheid International Ship & Port Security code EU-verordening 725/2004 Port Facility Security Plan EU-richtlijn 2005/65 Port Security Plan Richtlijn 2008/114 European Program for Critical Infrastructure Protection Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 42 | 14

Bedreigingen (IV) 3. Reactief: politie en justitie - Integrale veiligheid - Rationele keuzebenadering dader Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 43 | 14

Bedreigingen (V) • Actoren - Gerechtelijke actoren - Federale Politie – Scheepvaartpolitie - Nationale Autoriteit voor Maritieme Beveiliging – Lokaal Comité voor Maritieme Beveiliging - Havenkapiteindienst - Douane en Accijnzen Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 44 | 14

Bedreigingen (V) - Veiligheid van de Staat - Algemene Dienst Inlichtingen en Veiligheid - Orgaan voor de Coördinatie en Analyse van de Dreiging - Algemene Directie Crisiscentrum - Diverse overheden en overlegorganen: federaal, gemeenschappen & gewesten, provincies … Multi-agency approach + Nodale oriëntatie Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 45 | 14

Bedreigingen (VI) • Scenario’s 1. Leiding en coördinatie bij de gerechtelijke overheid 2. Bestuurlijke komt voor het gerechtelijke 3. ‘Supercop’ 4. Task Force en Manager Integrale Veiligheid Haven van Antwerpen 46 | 14