INSTYTUT ZAGBIA DBROWSKIEGO Drogi do odzyskania niepodlegoci w
INSTYTUT ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO Drogi do odzyskania niepodległości w listopadzie 1918 roku w Zagłębiu Dąbrowskim
Wyjaśnienie tematu Zagłębie Dąbrowskie to region geograficzno-historyczny w zachodniej Małopolsce, na pograniczu z Górnym Śląskiem. Zaczął się on wyodrębniać po. IIIrozbiorze Rzeczypospolitej w 1795 rokui początkowo znalazł się wgranicach Prus, potem w Księstwie Warszawskim i w Królestwie Polskim pod władzą Rosji.
Wyjaśnienie tematu Zagłębie Dąbrowskie to tereny miast Sosnowca i Dąbrowy Górniczej, powiatów Będzińskiego, Zawierciańskiego, Myszkowskiego i Olkuskiego oraz gmina Ożarowice w powiecie Tarnogórskim.
Jakie czynniki wpłynęły na odzyskanie niepodległości w Zagłębiu Dąbrowskim? - Diagram Ishikawy kategoria przyczyn problem podprzyczyny główne przyczyny
Powstanie styczniowe 22 stycznia 1863 r. wybuch powstania 1 lutego dowództwo w województwie krakowskim przejmuje naczelnik wojskowy i cywilny Apolinary Kurowski
Powstanie styczniowe W nocy z 6/7 lutego Kurowski zdobywa dworzec oraz komorę celną w Sosnowcu i wyzwala na trzy tygodnie obszar Zagłębia Dąbrowskiego
ROK 1905 Rewolucję 1905 r. rozpoczynają styczniowe krwawe wydarzenia w Petersburgu. Ofiary przynoszą też strajki w Zagłębiu Dąbrowskim. Wojsko strzela do manifestantów pod hutą „Katarzyna” („Buczek”) 9 lutego 1905 roku.
Rok 1905 Kolejna jesienna fala strajków przynosi 10 dni wolność dla regionu, bowiem wojsko i urzędnicy carscy wycofują się do koszar. Komitety Obywatelskie przejmują władzę w Republice Zagłębiowskiej 1 -10 XI 1905 r. Wydarzenia rewolucyjne poza ulgami socjalnymi przyniosły aktywizację społeczeństwa i wzrost działalności partyjnej.
Zagłębie Dąbrowskie w 1914 roku Wybuch I wojny światowej 28 lipca 1914 roku. Zaborcy w przeciwstawnych obozach: - Niemcy i Austro-Węgry w Trójprzymierzu - Rosja w Trójporozumieniu Rosjanie już 1 sierpnia 1914 roku opuścili Zagłębie bez walki, wysadzając za sobą mosty na Brynicy. W ciągu paru dni na teren Zagłębia wkroczyli Niemcy.
Zagłębie Dąbrowskie w 1914 roku Na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego Józef Piłsudski planował rozpoczęcie powstania przeciw Rosji. Zajęcie regionu przez Niemcy spowodowało, że pierwsza kompania kadrowa ruszyła na Kielce. Jednak z terenów Zagłębia na przełomie sierpnia i września 1914 r. wyruszyły trzy oddziały ochotników do legionów w sile 160 osób pod komendą Jana Zientarskiego z Sosnowca, Bergera z Dąbrowy Górniczej oraz Józefa Zmorzysko. Na początku października 1914 r. z dowódcami kolejnych kompanii Leonem Berbeckim i Stanisławem Paderewskim spotkał się w Zagórzu (dziś dzielnica Sosnowca) Józef Piłsudski, gdzie wygłosił do nich patriotyczną mowę: „Mam nadzieję, że chłop polski i robotnik masowo zacznie wstępować w szeregi wojska polskiego. Będziemy walczyć z największym naszym wrogiem – Rosją. Jeżeli w wyniku wojny potrafimy dobyć trójzaborową niepodległość, tj. samodzielny byt ekonomiczny i polityczny, to gruntowna reforma rolna, konfiskata zakładów przemysłu będą pierwszą czynnością rządu niepodległej Polski”
Akcja legionowa przyniosła z regionu Zagłębia Dąbrowskiego do 1916 r. imponującą liczbę blisko 2500 ochotników. Z czasem miejsce idei legionowej zajęła w Zagłębiu Dąbrowskim utworzona przez Piłsudskiego Polska Organizacja Wojskowa, której V Okręg powstał w tym regionie w końcu 1915 roku.
Przygotowując grunt pod odzyskanie niepodległości organizowano uroczyste obchody rocznic narodowych np. uchwalenia Konstytucji 3 Maja
Tablica upamiętniająca uroczystości na elewacji kościoła Św. Tomasza Ap. w Sosnowcu
W 1917 roku w miastach zagłębiowskich odbyły się wybory komunalne, a wyrazem nadziei na szybkie odzyskanie ojczyzny były w całym regionie huczne obchody setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki.
Powstanie Tymczasowej Rady Stanu (Provisorische Staatsrat im Koenigreich Polen) jako konsekwencja aktu 5 listopada, w którym władze Niemiec i Austro-Węgier chciały pozyskać przychylność Polaków, by wstępowali do ich armii. Tymczasowa Rada Stanu miała charakter prowizorycznego rządu Polski. W składzie jej Wydziału Wykonawczego znalazł się między innymi Józef Piłsudski.
Korzystna sytuacja militarna i polityczna w 1918 roku czyli pokój brzeski i wycofanie się z działań wojennych Rosji oraz późniejsza kapitulacja Niemiec przed Ententą i rozpad Austro-Węgier były powodem tworzenia przez społeczeństwo polskie własnych ośrodków władzy.
7 października 1918 roku Rada Regencyjna (Kakowski, Lubomirski, Ostrowski) w orędziu do narodu polskiego zapowiedziała utworzenie niezawisłego państwa, obejmującego wszystkie ziemie polskie, z dostępem do morza, a 23 października powołała rząd Józefa Świerzyńskiego.
Jesień 1918 roku w Zagłębiu W październiku Zagłębie objął strajk powszechny. Powodem był sprzeciw wobec narastającemu w galopującym tempie bezrobociu, spadającym zarobkom, katastrofalnym brakom w zaopatrzeniu oraz niechęć do rządów okupantów: Niemiec i Austro-Węgier. W Zagłębiu działały trzy najważniejsze sił polityczne: Polska Partia Socjalistyczna Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy oraz PPS Lewica Narodowa Demokracja
Po rozkazie generała Tadeusza Rozwadowskiego (mianowanego przez Radę Regencyjną szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego), by żołnierze i oficerowie Polacy na terenach okupowanych i w Galicji złożyli przysięgę na wierność państwu polskiemu, 1 listopada 1918 roku grupa złożona z robotników kopalń węgla kamiennego „Kazimierz” oraz „Niemce”, legionistów, członków POW, a także młodzieży pod dowództwem ppor. Władysława Wąsika zajęła koszary austriackiego 13. Batalionu Strzelców Polnych, które znajdowały się w dąbrowskiej „Sztygarce”. Żołnierze narodowości czeskiej bez walki złożyli broń.
3 listopada powołano do życia dwie kompanie. Jednocześnie powstał batalion „Dąbrowa Górnicza” pod dowództwem Witolda Filimowskiego, który objął z ramienia Rady Regencyjnej dowództwo wojskowe na obszarze okupacji austrowęgierskiej w Zagłębiu. Następne oddziały organizowały się w pobliskim Będzinie i jego obecnej dzielnicy – Grodźcu (wówczas samodzielnej gminie). Z czasem tworzące się oddziały przekształcono w 11. Pułk Piechoty im. Ziemi Będzińskiej.
2 listopada 1918 roku austrowęgierskie władze okupacyjne w Zagłębiu Dąbrowskim przekazały władzę administracyjną przedstawicielowi Rady Regencyjnej. Jednak nowe władze nie zyskały poparcia społeczeństwa. W tym samym dniu Okręgowy Komitet Robotniczy PPS z Kazimierzem Kuczewskim na czele podjął uchwałę o przejęciu w najbliższych dniach władzy w okręgu i kontynuowaniu rozbrajania wojsk okupacyjnych. 4 listopada rozbrojono żołnierzy austriackich w Sławkowie. Natomiast w Dąbrowie, opierając się na Pogotowiu Bojowym PPS, zaczęto tworzyć Milicję Ludową PPS. Powołano do tej formacji 830 ludzi w tym mieście na ogólną liczbę 6000, co było trzecią liczbą w Polsce po Warszawie i Radomiu.
W nocy z 10 na 11 listopada również w Sosnowcu rozpoczęła się akcja rozbrajania Niemców, a brali w niej udział członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, członkowie POW, strażacy, byli legioniści i robotnicy. W Sosnowcu oddziały POW otoczyły Niemców, którzy zabarykadowali się w komendzie przy ulicy Sadowej. Jednak większość żołnierzy niemieckich składała broń bez walki. Na ulicy Szopienickiej od strony Sosnowca ustawiono posterunki graniczne z Górnym Śląskiem. Rozkręcono tory by uniemożliwić wywożenie mienia, węgla i drewna z terenów okupowanych. Władzę nad obszarem pozostającym dotąd pod okupacja niemiecką 11 listopada przejął Komisariat Rządu, a na jego czele - po ostatecznych porannych uzgodnieniach z przywódcą piłsudczyków Emilem Mecnarowskim – stanął Stefan Falkowski związany z ruchem narodowym
Na podstawie fragmentu pracy prof. dr hab. Dariusza Nawrota Listopad 1918 roku w Zagłębiu Dąbrowskim oraz tekstów źródłowych odpowiedz na pytania: 1. Wymień siły polityczne jakie występowały we wspomnianym okresie na terenie Zagłębia Dąbrowskiego 2. Wskaż, które z nich dążyły do odzyskania przez Polskę niepodległości. 3. Jakie partie reprezentowali Falkowski i Kuczewski i w jakich aspektach współpracowali między sobą? 4. Co to była Czerwona Gwardia i dlaczego została rozbrojona?
Fragment pracy prof. dr hab. Dariusza Nawrota „Listopad 1918 roku w Zagłębiu Dąbrowskim” PPS wierna swojej dotychczasowej drodze na pierwszym miejscu stawiała kwestię odzyskania niepodległości, która otworzy możliwość przeprowadzenia reform społecznych. Natomiast PPS-Lewica razem z SDKPi. L wezwała do przejęcia władzy w regionie przez proletariat. 2 listopada wezwano robotników do przeciwstawienia się rządom przedstawicieli Rady Regencyjnej. Do Dąbrowy przybyli wówczas najważniejsi działacze tych partii, między innymi Henryk Bittner. W dniach 5 -7 listopada odbyły się w Dąbrowie wybory do Rad Delegatów Robotniczych. Wzięli w nich udział członkowie SDKPi. L, PPS-Lewicy, Polskich Związków Zawodowych oraz PPS, która zyskała największe poparcie robotników. Działacze radykalni proklamowali wówczas strajk powszechny, który ułatwić im miał przejęcie kontroli nad Radami Delegatów Robotniczych i regionem. Postulowano reformy: wprowadzenia 8 -godzinnego dnia pracy (na kopalniach 6 -godzinnego), płac minimalnych itp. By przejąć kontrolę nad wydarzeniami, działacze PPS z Kazimierzem Kuczewskim na czele postanowili objąć władzę nad całym powiatem tworząc tymczasowy organ: Radę Komisarzy Ludowych z Kuczewskim na czele. Wiadomość o tym zamierzano ogłosić 8 listopada, w dniu inauguracji działania Rady Delegatów Robotniczych Okręgu Dąbrowskiego. W tym dniu zorganizowano wielki wiec robotniczy pod „Sztygarką”, po którym radykałowie zamierzali zająć budynek Resursy Obywatelskiej, w którym miały się toczyć obrady Rady. Towarzyszył im oddział Czerwonej Gwardii. Jednak oddziały wojskowe oddając strzały ostrzegawcze uniemożliwiły opanowanie obiektu. Z konieczności inauguracyjne obrady odbyły się w Sali zbornej kopalni „Paryż”. Byli na nich obecni tylko delegaci z list PPS-Lewicy i SDKPi. L, a przewodniczącym Rady wybrani Henryka Bitnera. Działacze PPS realizowali już wówczas swój własny plan. 9 listopada Rada Komisarzy ludowych we współpracy z POW zaczęła przejmować władzę w Dąbrowie. Aresztowano przedstawicieli Rady Regencyjnej, a Kuczewski przejął biuro powiatowe. Kiedy do Zagłębia dotarła informacja o utworzeniu w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele, Kuczewski natychmiast uznał jego zwierzchność. Zaaprobował te działania Jędrzej Moraczewski, który przybył 10 listopada do Dąbrowy, jako przedstawiciel rządu z Lublina. Kuczewski stanął oficjalnie na czele Tymczasowego Komisariatu Rządu Ludowego. PPS starała się przy tym podporządkować Rady Delegatów Robotniczych Okręgu Dąbrowskiego komisarzowi Rządu. Natomiast działacze radykalni z SDKPi. L i PPS-Lewicy przeprowadzili ogłoszenie na 11 listopada strajku powszechnego i demonstracyjnego pogrzebu zabitego w wydarzeniach sprzed dwóch dni robotnika. Strajk i pogrzeb jednak miał spokojny przebieg, a 12 listopada komisarz Kuczewski nakazał realizację części postulatów ekonomicznych, co uspokoiło robotników. (…)
Równocześnie, podobnie jak na obszarze okupacji austriackiej, coraz większą popularność wśród robotników zaczęły zyskiwać hasła głoszone przez działaczy PPS-Lewica i SDKPi. L. Jeszcze 10 listopada obie partie wezwały robotników Sosnowca na wiecu w Teatrze Letnim do tworzenia Rad Delegatów Robotniczych oraz oddziałów Czerwonej Gwardii i przeciwstawienia się powstającym władzom. Tworzenie formacji zbrojnych ułatwiała broń zdobyta przy rozbrajaniu Niemców. Wybory do Rad z 11 i 12 listopada przyniosły zwycięstwo SDKPi. L (92) i PPS-Lewicy (54). Zaporą dla ich wpływów nie mogła być PPS, rozbita aresztowaniami na obszarze okupacji niemieckiej w Zagłębiu. Na terenie Sosnowca struktury PPS właściwie nie istniały, a większość działaczy przebywała w więzieniach, albo ukrywała się poza regionem. PPS ze swoim programem niepodległościowym i społecznym mogła stanowić zaporę dla radykałów marzących o światowej rewolucji. Aktywizację działań partii przyniósł dopiero powrót wypuszczonego 11 listopada z niemieckiego więzienia, młodego działacza i jednego z organizatorów czynu legionowego w regionie Aleksego Bienia. Już wkrótce, dzięki energii i talentom organizacyjnym odbudował on pozycję PPS na obszarze Sosnowca i okolic. 13 listopada pod zbrojną osłoną Czerwonej Gwardii odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego i już nazajutrz organ ten wezwał robotników do strajku powszechnego. Na organizacyjnym posiedzeniu 15 listopada Rada Delegatów Robotniczych Okręgu Sosnowieckiego nakazała także stworzenie struktur rad niższego szczebla, którymi miały być komitety fabryczne i kopalniane oraz rady dzielnicowe. Przez te działania chciano objąć kontrolą zarówno działania przedsiębiorstw jak i funkcjonowanie samorządu, nie zamierzając podporządkowywać się legalnemu rządowi polskiemu. W tej sytuacji zasadniczym problemem dla działaczy socjalistycznych z Aleksym Bieniem na czele, było zagrożenie ze strony działaczy komunistycznych dominujących w Radach Delegatów Robotniczych w Okręgu Sosnowieckim i odrzucających uczestnictwo w tworzeniu państwa polskiego oraz rozdwojenie siły powstającego państwa, po przez utworzenie odrębnych ośrodków władzy w Zagłębiu Dąbrowskim.
Ostatecznie w wyniku wydarzeń z dwóch pierwszych dekad listopada 1918 roku w Zagłębiu Dąbrowskim ukształtowały się dwa komisariaty podlegające Rządowi Lubelskiemu i obejmujące tereny byłej okupacji austrowęgierskiej oraz niemieckiej. W dodatku na ich czele stanęli przedstawiciele dwóch rywalizujących obozów: socjalistów z PPS i obozu narodowego związanego z Zjednoczeniem Narodowym. Za plecami mieli oni powiew rewolucji, którą wzniecić chcieli radykałowie z SDKPi. L i PPS-Lewicy, dominujący w Radach Delegatów Robotniczych i odrzucający budowę niepodległego państwa na rzecz powszechnej proletariackiej rewolucji. Współpraca Falkowskiego i Kuczewskiego mogła trwać tylko w czasie rozbrajania wojsk okupacyjnych i przejmowania administracji oraz w dniach zagrożenia wybuchem niekontrolowanej rewolucji, którą skłonni byli wywołać radykałowie. Tak na prawdę obie strony, zgodne w budowaniu zrębów państwa polskiego, zasadniczo różniły poglądy na kwestie społeczne i gospodarcze, które miały nadać kształt odzyskanej ojczyźnie. (…) W końcu listopada 1918 roku Rady Delegatów Robotniczych i Czerwona Gwardia opanowane przez działaczy SDKPi. L oraz PPS-Lewicy, odrzucających tworzenie państwa polskiego na rzecz proletariackiej rewolucji, stawały się niebezpiecznym przeciwnikiem dla nowych władz w Zagłębiu Dąbrowskim. Po kilku incydentach zbrojnych, w obawie przed bratobójczą walką, 21 grudnia, by zapobiec kolejnym niekontrolowanym wypadkom i zaburzeniom wznieconym przez komunistów, zażądano złożenia przez ludność cywilną broni, a wojsko rozbroiło oddziały Czerwonej Gwardii.
Teksty źródłowe: Odezwa PPS-Lewicy w Dąbrowie z 2 listopada 1918 r. „Zbliża się dzień wyzwolenia! Niech do tej chwili szykuje się świadomy proletariat Polski, niech mobilizuje swe siły, niech tworzy, tak jak to czyniły masy pracujące w Rosji, Austrii i innych krajach, początek swej władzy proletariackiej – Rady Delegatów Robotniczych w mieście i na wsi”. Relacja z wydarzeń w Sosnowcu z 11 listopada „Kurier Zagłębia” nr 254 z 1918 r. „Tłumy ludu podnieconego spacerują po ulicach, a dzień zwykły zamienił się w jakieś święto narodowe. […] Spokój wszędzie wzorowy. Na żołnierzy niemieckich nie napadano, owszem z pewnym zadowoleniem ich żegnano. Gromadki żołnierzy z rzeczami spieszyły w stronę Szopienic lub na dworzec. Spokój nigdzie nie był naruszony, wszędzie ład i porządek panuje”. F. Sławoj Składkowski: Strzępy meldunków. (1988) „Ciężko mi było w Zagłębiu, w końcu listopada 1918 roku, jako komendantowi tworzącego się tam Wojska Polskiego. Broń, odebrana Austriakom i Niemcom, dostała się częściowo w ręce ludności cywilnej. Skorzystali z tego komuniści i stworzyli oddziały Czerwonej Gwardii, zaopatrzone w karabiny ręczne i maszynowe, ćwiczące się na licznych punktach zbornych i wartowniach. Żołnierz, który miał stawić czoło tej lokalnej czerwonej gwardii, był młody, ideowy, ale niedostatecznie wyszkolony, a w wielu wypadkach spokrewniony z komunistami. Trudno było żądać, by strzelał z zimną krwią do swych krewnych spod czerwonego sztandaru. Był wprawdzie batalion kapitana Młota Fijałkowskiego dobrze wyszkolonych żołnierzy, ale trudno było obsadzić nim całe Zagłębie. Jeżeli dodamy konieczność bacznego strzeżenia granicy, często naruszanej przez Niemców, to stanie się jasne, że położenie naszych oddziałów wojskowych w Zagłębiu najłatwiejsze nie było”.
Rekapitulacja pierwotna Metoda kosza i walizki
Praca domowa dla wszystkich: Przygotuj biogram osoby związanej z Twoją miejscowością, która brała aktywny udział w odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Praca domowa dla chętnych uczniów: Znajdź informacje na temat wydarzeń z Twojej miejscowości z pierwszych lat niepodległości państwa polskiego. Stwórz prezentację multimedialną (15 -20 slajdów).
Ocena pracy uczniów oraz ocena lekcji przez uczniów
Dziękujemy za uwagę opracowanie: Zespół do spraw edukacji regionalnej Instytutu Zagłębia Dąbrowskiego w składzie: prof. dr hab. Dariusz Nawrot dr Paweł Duda dr Paweł Matyszkiewicz mgr Dorota Szewczyk
- Slides: 31