Instrumenty finansowe ROBERT MERTON Istot teorii finansw jest

Instrumenty finansowe

ROBERT MERTON: Istotą teorii finansów jest analiza zachowania się podmiotów przy alokacji i wykorzystaniu swoich zasobów, zarówno w przestrzeni jak i w czasie, w niepewnym otoczeniu

Teoria rynku finansowego (financial market theory) Komponenty: § Matematyka finansowa § Ekonometria finansowa § Wycena instrumentów finansowych § Analiza ryzyka § Analiza finansowych szeregów czasowych § Teoria inwestycji finansowych § Finanse behawioralne

Matematyka finansowa § Konstrukcja abstrakcyjnych modeli, posiadających interpretację na gruncie finansów

Wycena instrumentów finansowych - Ustalenie sprawiedliwej wartości (fair value) instrumentu finansowego, która może być ceną kupna i sprzedaży instrumentu dla uczestników rynku, dysponujących pełną informacją, w warunkach rynku zrównoważonego (na ogół - bez możliwości arbitrażu)

Analiza ryzyka § § § Charakteryzacja źródeł ryzyka Subiektywne ujęcie w analizie ryzyka Konstrukcja miar ryzyka, miar wrażliwości Modele abstrakcyjne, modele empiryczne Ewaluacja ryzyka Zarządzanie ryzykiem, strategie osłonowe (hedgingowe)

Analiza finansowych szeregów czasowych / cele § wykrywanie natury zjawiska (np. zmiany cen surowców) reprezentowanego przez sekwencję obserwacji § formalny opis, identyfikacja elementów szeregu czasowego § prognozowanie przyszłych wartości szeregu czasowego (ASC opiera się na założeniu, że kolejne wartości w zbiorze danych reprezentują kolejne pomiary wykonane w równych odstępach czasu)

Teoria inwestycji finansowych § Inwestycje w aktywa pozbawione ryzyka § Inwestycje w aktywa obarczone ryzykiem § akcje § instrumenty pochodne § Teorie portfelowe § Strategie zabezpieczające

Instrumenty finansowe (financial instruments) Instrument finansowy - pewna forma pieniądza lub kontraktu między stronami, regulującego wzajemne zobowiązania oraz płatności

Literatura § Jajuga K. , Jajuga T. „Inwestycje” § Luenberger D. G. „Teoria inwestycji finansowych” § Hull J. „Kontrakty terminowe i opcje” § Sopoćko A. „Instrumenty finansowe” § Ferlak „Instrumenty pochodne. Wprowadzenie”

Instrument finansowy § Wartość instrumentu finansowego wynika z obietnic jakie są zawarte między umawiającymi się stronami § (Instrumenty finansowe mają formę umowy sporządzonej na papierze lub są zapisami komputerowymi w odpowiednich bazach danych)

Cele wprowadzenia instrumentów finansowych § łatwiejsze i sprawniejsze zarządzanie finansami § szybsze rozliczenia § pozbawienie transakcji charakteru gotówkowego

Papier wartościowy § Przykłady IF: bony skarbowe, obligacje, depozyty, renty, kontrakty terminowe. § Jeżeli dla danego IF istnieje rozwinięty rynek, na którym może być swobodnie wymieniany, to taki instrument staje się papierem wartościowym (security)

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / instrumenty dłużne § § § § depozyty bankowe obligacje bony skarbowe renty finansowe kredyty hipoteczne listy zastawne weksle, czeki

Instrumenty o charakterze własnościowym (udziału w majątku) § § akcje prawa do akcji certyfikaty inwestycyjne świadectwa udziałowe

Instrumenty pochodne § § § kontrakty forwards kontrakty futures kontrakty wymiany - swapy opcje warranty

Instrumenty o charakterze wierzycielskim / depozyty bankowe § § § Rachunek a vista (DEMAND DEPOSIT) Lokaty terminowe (TIME DEPOSIT ACCOUNT) Certyfikat depozytowy (CERTIFICATE OF DEPOSIT) - jeżeli mogą być wymieniane na rynku, mają charakter papierów wartościowych

Instrumenty o charakterze wierzycielskim Obligacja (treasury bond) – papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Obligacje możemy podzielić ze względu na: § Rodzaj emitenta § Okres do wykupu § Wartość nominalna i oprocentowanie obligacji § Opcje dodatkowe § Poziom ryzyka inwestycyjnego

Obligacje/ rodzaj emitenta § Obligacje emitowane przez Skarb Państwa, korporacje (mogą być wtedy dopuszczane do obrotu giełdowego) § Obligacje emitowane gminy lub miasta (obligacje komunalne lub obligacje municypalne). Obligacje skarbowe to dłużne papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa, reprezentowany przez Ministra Finansów. Skarb Państwa - emitent obligacji - pożycza od nabywcy obligacji określoną sumę pieniędzy i zobowiązuje się ją zwrócić (wykupić obligacje) - w określonym czasie wraz z należnymi odsetkami.

Dlaczego warto kupować obligacje skarbowe? § pewność lokaty w przypadku obligacji skarbowych § możliwość wycofania się z inwestycji w dowolnym momencie (sprzedaż na giełdzie bez utraty oprocentowania) § możliwość stałego śledzenia wartości swoich inwestycji § możliwość uzyskiwania kredytów pod zastaw obligacji

Obligacje/ okres do wykupu § Okres do wykupu to liczba lat, w których emitent zobowiązuje się wywiązywać z obowiązków, jakie nakłada na niego obligacja. Data wykupu oznacza termin, kiedy dług przestanie istnieć, gdyż emitent wykupi obligację. § Obligacje z terminem spłaty: § od 1 -5 lat - nazywa się obligacjami krótkoterminowymi, § od 5 -12 - nazywa się obligacjami średnioterminowymi, § powyżej 12 lat - nazywa się obligacjami długoterminowymi.

Obligacje/ wartość nominalna i oprocentowanie Obligacje można dzielić na kuponowe (coupon bonds) i zerokuponowe (zero-coupon bonds). Obligacje zerokuponowe są zwykle emitowane z dyskontem. Obligacje kuponowe wiążą się z okresową płatnością kuponu, którego wysokość jest zwykle zależna od ratingu emitenta. Oprocentowanie obligacji może być stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość kuponu obligacji o zmiennym oprocentowaniu przedstawiana jest w formie "stopa bazowa + x%", Możliwe jest także oprocentowanie uzależnione od stopy inflacji (takie obligacje emituje polski Skarb Państwa).

Obligacje / Opcje dodatkowe § Wiele emisji obligacji zawiera klauzulę, która daje inwestorowi i/lub emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Najczęściej stosowana jest opcja przedterminowego wykupu na żądanie emitenta (call feature), która daje emitentowi prawo do wcześniejszej spłaty całości lub części zobowiązań. § Obligacje zamienne (convertible bond) Obligacje zamienne - rodzaj obligacji dające jej posiadaczowi możliwość do zamiany ich na akcje firmy emitującej. § Obligacja wymienna (exchangable bonds) Obligacja wymienna - papier wartościowy umożliwiający posiadaczowi obligacji ich wymianę na określoną liczbę akcji zwykłych przedsiębiorstwa innego niż emitent.

Obligacje / poziom ryzyka inwestycyjnego § Poziom ryzyka inwestycyjnego mierzony jest jakością kredytową (rating) § Rating - niezależna ocena ryzyka kredytowego dokonywana przez wyspecjalizowane agencje ratingowe takie jak Moody's, Standard&Poor's oraz Fitch Ratings w stosunku do podmiotu zaciągającego dług. § Rating ocenia jakość dłużnych papierów wartościowych pod kątem wiarygodności finansowej emitenta oraz warunków panujących na rynku. § Badaniu wiarygodności finansowej podlegają emisje obligacji, krótkoterminowe papiery dłużne, podmioty zaciągające zobowiązania na rynku finansowym oraz rządy państw.

Bony skarbowe (treasury bills) - są krótkoterminowymi papierami na okaziciela emitowanymi przez Skarb Państwa. Zazwyczaj emitowane są bony o terminach wykupu 13, 26 i 52 tygodnie i sprzedawane na przetargach. Nominał jednego bonu wynosi 10 000 zł. Nabywcami bonów są przede wszystkim firmy - krajowe i zagraniczne, często banki. Bony skarbowe są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, gdyż są nieoprocentowane. Pełną kwotę nominalną otrzymuje się w momencie wykupu bonu skarbowego. Ceny bonów są odzwierciedleniem przewidywanego przez rynek pieniężny poziomu inflacji, dlatego mogą być one miarodajnym odniesieniem dla określania oprocentowania innych instrumentów finansowych, np. obligacji.

Renty finansowe § Renta finansowa jest umową, na mocy której jej posiadacz otrzymuje okresowe świadczenie pieniężne, zgodnie z przyjętym harmonogramem § RF – na ogół – nie są papierami wartościowymi, ze względu na brak możliwości wymiany na rynku § RF mogą być traktowane jak instrumenty przynoszące stały dochód np. obligacje

Kredyty hipoteczne (mortgages) § Przyszły właściciel nieruchomości sprzedaje hipotekę swego domu aby uzyskać gotówkę niezbędną do nabycia nieruchomości, zobowiązując się do dokonywania okresowych płatności na rzecz posiadacza hipoteki § Sytuacja przyszłego właściciela nieruchomości zaciągającego KH przypomina pozycję emitenta obligacji (przyjmuje pewną kwotę, później wypłaca regularnie kupony i na koniec nominał)

Kredyty hipoteczne (mortgages) § Kredyty hipoteczne nie są papierami wartościowymi, jednakże hipoteki są łączone w pakiety, pod które instytucje finansowe emitują nowe instrumenty, tzw. instrumenty zabezpieczone hipoteką (mortgage-backed securities)

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe § Wartość obecna przyszłych przepływów pieniężnych (PV – present value) § Wartość przyszła regularnych płatności (FV – future value) § Pojęcia związane ze stopą zwrotu § Mierniki efektywności inwestycji finansowych (NPV, IRR, ERR) § Wartość obecna renty § Równanie bankierów

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe § § Wycena bonów skarbowych Stopa rentowności bonu skarbowego Wycena obligacji Stopa dochodu z obligacji (YTM – Yield To Maturity) § Wypukłość obligacji (wpływ stopy dochodu na cenę obligacji) § Pomiar ryzyka stopy procentowej (duration)

Instrumenty o charakterze własnościowym Akcje - najważniejszy element rynku kapitałowego. Akcja jest papierem wartościowym potwierdzającym udział w kapitale akcyjnym spółki, stanowiącym jednocześnie uosobienie praw i obowiązków jej posiadacza akcjonariusza.

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym klasyczne dokumenty akcyjne (papiery) zawierały § nazwę firmy i siedzibę spółki § nazwę sądu, w którym spółka jest zarejestrowana § datę zarejestrowania spółki i emisji akcji § wartości nominalnej akcji § liczby akcji, numeru serii, rodzaju danej akcji oraz uprawnień szczególnych akcji § przy akcjach imiennych - wysokości dokonanej wpłaty § ograniczeń co do przeniesienia własności akcji § oznaczenia przepisów statutu o związanych z akcją obowiązkach co do świadczeń na rzecz spółki

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym charakterystyki akcji § wartość nominalna - wartość kapitału akcyjnego spółki przypadająca na jedną akcję § wartość emisyjna - cena po jakiej akcja jest sprzedana przez emitenta jej pierwszemu właścicielowi § wartość księgowa - wartość aktywów netto spółki przypadająca na jedną akcję § wartość rynkowa - cena akcji na rynku (powstaje w wyniku spotkania się popytu z podażą)

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym PRAWA AKCJONARIUSZA § Prawo do udziału w zyskach spółki, czyli prawo do dywidendy. Zysk netto spółki dzieli się na zysk zatrzymany (przeznaczony na dalszy rozwój) i zysk do podziału czyli dywidendę. Wszyscy akcjonariusze, którzy w dniu ustalenia prawa do dywidendy posiadają akcje uzyskują prawo do dywidendy. § Prawo do zakupu akcji nowej emisji, czyli prawo poboru. Z prawa poboru może skorzystać akcjonariusz, który w dniu ustalenia prawa poboru posiada akcje spółki emitującej nowe akcje. Posiadacz prawa poboru może je sprzedać lub skorzystać z nich i dokonać zakupu akcji nowej emisji. § Prawo do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Zapewnia ono akcjonariuszowi możliwość wpływania na losy spółki w drodze kształtowania liczebności, składu i kompetencji jej władz, a także poprzez wyznaczanie struktury podziału zysku przedsiębiorstwa. § Prawo do udziału w masie upadłościowej spółki (w razie bankructwa)

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym TYPY AKCJI § akcje uprzywilejowane § akcje zwykłe Uprzywilejowanie może dotyczyć § liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy § wielkości lub kolejności wypłacania dywidendy § podziału majątku spółki w przypadku likwidacji

Akcje / Instrumenty o charakterze własnościowym Etapy wprowadzenia do obrotu giełdowego akcji spółki w publicznej ofercie § § sporządzenie prospektu emisyjnego uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na wprowadzenie do publicznego obrotu § zawarcie umowy z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych o rejestrację tych papierów wartościowych § upowszechnienie wymaganych informacji dotyczących emitenta i oferty

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe / wycena akcji § Wycena akcji metodą zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF – discounted cash flow) § Analiza podstawowych wskaźników (EPS, BV) § Wycena metodami analizy fundamentalnej

Zagadnienia teoretyczne i obliczeniowe § § § § Podstawowe parametry akcji Modele zmienności akcji Miary ryzyka inwestowania w akcje Pojęcie portfela akcji Parametry portfela akcji Portfel akcji z możliwością krótkiej sprzedaży Zagadnienia optymalizacyjne portfela akcji Charakterystyka portfela mieszanego (akcji oraz aktywów pozbawionych ryzyka)

Twórca metody DCF § 1938 – John B. Williams „The theory of investment value” § Metoda zdyskontowanych przepływów pieniężnych w wycenie akcji

Analiza portfelowa § Badanie parametrów portfelowych, określanie kryteriów doboru akcji, optymalizacja portfela § H. Markowitz, „Portfolio selection” 1952 § J. Tobin – „Liquidity preference as behavior towards risk” 1958 § F. Modigliani, M. Miller „The cost of capital, corporation finance and theory of investment” 1958 § W. Sharpe „Capital asset pricing model” 1964 § J. Lintner „Security prices, risk and maximal gains from diversifications” 1965

Analiza portfelowa § Harry Markowitz, Merton Miller, William Sharpe - nagroda Nobla (1990) za pionierskie prace w dziedzinie ekonomii finansowej

Nagrody Nobla – analiza rynków finansowych § 1981 James Tobin § Relacje między rynkami finansowymi a decyzjami w zakresie wydatków, bezrobociem, produkcją i cenami § 1985 Franco Modigliani § Pionierska analiza oszczędności i rynków finansowych