Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygine en verpleegkundige praktijken Handhygine

Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken “Handhygiëne in de les: tips & tricks” door David De Wandel 8 september 2016

Inhoud • Inleiding: handhygiëne anno 2016? • Handhygiëne als complex gedrag • Studenten verpleegkunde en handhygiëne: “Een goede start is het halve werk” • Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden • Aanbevelingen en conclusies Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Bevraging docenten handhygiëne: poster • n=49 • Meer dan de helft van alle scholen in België

Bevraging docenten handhygiëne: resultaten Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Bevraging docenten handhygiëne: resultaten Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Inleiding: waar staan we anno 2016? • Resultaten bevraging docenten – Kennis en voorbeeldfunctie van de collega’s op school: 2. 5 op schaal van 0 – 4 – Kennis, vaardigheden en attitudes komen vooral in 1 e jaar aan bod – Zeer ‘klassieke’ toetsing (theoretisch examen) – Beperkt didactische diversiteit – Slechts 29% verwerkt wetenschappelijke artikels, 16% gebruikt de FOD‐websites als informatiebron – Gemiddeld aantal uren besteed aan Handhygiëne doorheen de volledige opleiding = 7 u – Weinig of geen HH‐promotiemateriaal aanwezig Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Inleiding: waar staan we anno 2016? • Literatuur: handhygiene compliance studenten? – directe observatie = gouden standaard – verpleegkundigen: kennis, overtuigingen én compliance beter dan artsen in opleiding – steeds meer onderzoek naar studentengedrag en ‐determinanten Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Inhoud • Inleiding: waar staan we anno 2016? • Handhygiëne als complex gedrag • Studenten verpleegkunde en handhygiëne: “Een goede start is het halve werk” • Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden • Aanbevelingen voor de docent Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Gedragsvoorspelling: het ASE‐model (Kennis) Attitude Externe variabelen of achtergrondvariabelen Barrières Sociale invloed Gedragsintentie Eigen‐effectiviteit Gedrag Vaardigheden (Waargenomen gedragscontrole) Feedback het Attitude ‐ Sociale Invloed ‐ Eigen Effectiviteit model (De Vries et al. , 1995) Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Handhygiëne als complex gedragsdeterminant Externe variabelen Demografische (persoonlijkheid, leeftijd, geslacht) en situationele variabelen Kennis Theoretisch of praktisch, toegepast door mens of maatschappij Attitude De houding die men heeft ten aanzien van bepaald gedrag. Attitudes worden gevormd op basis van kennis, overwegingen en waarderingen. Mensen hebben bepaalde overwegingen om zich op een bepaalde manier te gedragen, het zijn redenen die mensen voor bepaald gedrag hebben. Aan overwegingen worden waarderingen gekoppeld, beoordelingen in positieve of negatieve zin. Een waardering voor het gevolg dat het gedrag in kwestie zal hebben speelt een belangrijke rol bij de vorming van attitudes en vooral de kennis die een persoon heeft over de consequenties van bepaald gedrag heeft een belangrijke plaats in de uiteindelijke attitude. Naast de attitude beïnvloedt de gedragsdeterminant sociale invloed de intentie van een persoon. De sociale invloed betreft de mate waarin een persoon al of niet instemt met de opvattingen van personen uit zijn sociale omgeving. De sociale invloed wordt onder andere bepaald door de motivatie om te conformeren en door referentieopvattingen. Dat zijn opvattingen van de persoon over wat anderen denken. Bij referentieopvattingen gaat het om wat iemand denkt dat anderen denken. Opmerking: de sociale norm betreft de opvattingen van anderen over het gestelde of gewenste gedrag. Sociale invloed

Handhygiëne als complex gedragsdeterminant Eigen-effectiviteit (of waargenomen gedragscontrole) Barrières Vaardigheden Gedragsintentie Gedrag De derde gedragsdeterminant, naast attitudes en sociale invloeden, die de intentie van een persoon bepaalt is de eigen‐effectiviteit. De eigen effectiviteit is de inschatting over de haalbaarheid van het gedrag die een persoon maakt, de mate waarin men verwacht de noodzakelijke opdracht tot een goed eind te kunnen brengen. Barrières kunnen de relatie tussen de intentie en het gedrag beïnvloeden. Een drietal factoren kan daarbij een rol spelen. Een eerste barrière is dat een positieve intentie in de loop van de tijd in een negatieve intentie kan veranderen. Ten tweede kan de omzetting van een positieve intentie in gedrag worden beïnvloed door allerlei voorwaarden die de patiënt aan de intentie koppelt. Als derde kunnen er zich externe omstandigheden voordoen waarop een persoon geen invloed heeft. Deze omstandigheden kunnen een barrière vormen die de gedragsverandering in de weg staat. Om handhygiëne correct toe te passen, is een correcte handontsmettingstechniek onontbeerlijk. Deze praktische vaardigheid is echter geen logisch gevolg van kennis en dient dus afzonderlijk te worden aangeleerd/getraind. Het ontbreken van een correcte techniek kan in het slechtste geval leiden tot gedrag dat alsnog een gezondheidsrisico voor de patiënt of bewoner inhoudt (bv. in geval van onvoldoende effectieve handontsmetting). Het uiteindelijke gedrag van mensen is volgens het ASE‐model het beste te voorspellen uit de intentie. De intentie is de bedoeling van mensen om uiteindelijk gedrag te vertonen. Deze bedoeling wordt omgezet in gedrag. Hieronder verstaan we de handhygiëne compliance of opvolging van de gekende aanbevelingen.

Handhygiëne als complex gedrag • Handhygiëne • • “Simpel en alledaags” Niet alleen van toepassing in de gezondheidszorg Cultureel beïnvloed Belang van opvoeding (persoonlijke hygiëne) Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Handhygiëne als complex gedrag • Compliance is algemeen (te) laag • Vrijblijvendheid (adviezen/richtlijnen) • Controle en toezicht • Probleem van causaliteit (oorzaak‐gevolgschade) • Plaats op de menselijke prioriteitenlijst? DUS… • Belang van persisterende en multimodale gedragsbeïnvloeding • Belang van ‘vroegtijdig ingrijpen’? Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Handhygiëne als complex gedrag • Gedragsverandering: de ‘Stages of change’ Figuur: het transtheoretisch model (Prochaska en Diclemente, 2002), aangepast door De Wandel, 2016

Inhoud • Inleiding: waar staan we anno 2016? • Handhygiëne als complex gedrag • Studenten verpleegkunde en handhygiëne: “Een goede start is het halve werk” • Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden • Aanbevelingen voor de docent Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

“Een goede start is het halve werk” • Persoonlijke hygiëne vs beroepshygiëne Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

“Een goede start is het halve werk” • ‘Handhygiënegedrag’ vóór de leeftijd van 10 j. – gedragspatroon, ritueel – gericht op bescherming tegen infectie – enkel bij zichtbaar bevuilde handen MAAR – onvoldoende motivatie voor bv. ontsmetting en bijkomende beschermingsmaatregelen – ‘bevuiling’ (en bewijs) is niet altijd zichtbaar – 1001 redenen om het alsnog onvoldoende te doen Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

“Een goede start is het halve werk” • Opleiding als basis voor de latere praktijk • Rechtstreekse invloed op gedrag van startende gezondheidswerkers • Bewezen positieve effecten: • Leeromgeving • Aanwezigheid mentor of rolmodellen • Aantal uren stage Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Inhoud • Inleiding: waar staan we anno 2016? • Handhygiëne als complex gedrag • Studenten verpleegkunde en handhygiëne: “Een goede start is het halve werk” • Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden • Aanbevelingen voor de docent Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Gedrag als ‘mix’ van kennis, attitudes en vaardigheden • Focus op verschillende gedragsdeterminanten • Op zoveel mogelijk verschillende manieren – didactische variatie • Op zoveel mogelijk verschillende momenten en plaatsen – van jong tot oud = levenslang? – les – simulatie onder toezicht – praktijk Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Belang van Kennis • Conditionele voorwaarde voor garantie op langere termijn • Gedragsgeoriënteerd onderzoek kon geen relatie aantonen tussen kennis en compliance in handhygiëne • “It is well documented indeed that knowledge does not guarantee adherence. It is much more important, though, to realize that a lack of knowledge, per definition, impedes adherence. ” (Labeau S, et al. Intensive Care Med 2010 ) • Eye opener: wat meet je eigenlijk in het geval van een aangekondigde compliance‐controle? Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Belang van Kennis • Verder… • Eenvoudige (= vereenvoudigde) richtlijnen versus complexe praktijk DUS • Aanbieden van kennis tijdens de opleiding • Klassieke handhygiëne theorie (cf. presentatie FOD) • Kennis over misverstanden, barrières, lage compliance, kloof theorie‐praktijk op stage, … • Kennis steeds als vereiste voor een ‘correcte’ attitudevorming Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Belang van Kennis

Belang van Kennis Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Resultaten kennistest handschoenen • • • Vragenlijst over handschoengebruik Gebaseerd op WHO ‘pyramide’ n=100 Maximum score 94%, minimum 22% Mediaan 81% (IQR 75‐ 86) • acute care wards: 81% (IQR 78‐ 85) • chronic or extramural care: 75% (IQR 71‐ 83, p<0. 001) Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Resultaten kennistest handschoenen No gloves Non-sterile Sterile 1% 5% 6% 0% 0% 0% 2% 0% 10% 0% 0% 1% 0% 2% 2% 0% 0% 2% 1% 0% 0% 1% 6% 1% 1% 0% 18% 3% 18% 30% 16% 26% 5% 1% 61% 99% 96% 96% 95% 94% 90% 79% 78% 63% 50% 29% 21% 1% 18% 58% 97% 96% 94% 93% 92% 90% 80% 76% 69% 68% 62% 53% 48% 36% 1% 1% 2% 1% 4% 4% 5% 4% 6% 9% 20% 13% 37% 48% 45% 51% 98% 74% 33% 3% 4% 3% 0% 5% 6% 8% 0% 2% 18% 5% 0% 14% 1% 42% 50% 1% 0% 0% 0% 1% 8% 0% 0% 24% 28% OV ER SH OO TIN G Don’t know NG ER Invasive medical procedures Port‐a‐Cath® puncturing Cytostatics preparation Manipulation or cleaning of infected material Body fluids / secreta removal Emptying the stoma pouch Removing and cleaning dental prosthesis Aspiration through nose or mouth Removal of dirty wound material Blood contact Waste manipulation or disposition Genital care (as part of hygienic care) Non‐intact skin or mucous membranes contact Venal puncture Maintenance product contact Placement or removal of a catheter Contact precautions Septic wound care (infected) Anal or vaginal examination / contact Barehanded administration of oral medication Making a phone call Patient transportation Measuring vital patient parameters Noting data in the patient record Dressing the patient/client Serving / removing dishes Administration of oral medication Making up of hospital bed Furniture contact (in patient room) Admission of oxygen or aerosols Injections (IM‐SC‐ID) Admission of IV‐drugs (infusion) Basic hygienic care (e. g. washing) Eye and ear care (without secretions) Vascular catheter manipulation (no blood contact) ‘No touch' technique wound care (aseptic wound care) DA Item / situation 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Belang van Attitude • Waardering van het ‘gevolg van het gedrag’ • Attitudevorming doorheen opleiding – – – sensibilisatie (cfr. video FOD) testimonials (getuigenissen van ‘slachtoffers’) UV‐lamp, kweekbodems, … cases uitwisselen van ervaringen –. . . Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Het Health Belief model Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Belang van Vaardigheden • Belangrijk MAAR • Aanvaardbare compliance en… een foutieve ‘techniek’? – volgens critici: focus op technische vaardigheid ten koste van kennis en inzicht / begrip – een goede techniek biedt geen garantie op een hoge(re) compliance Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Resultaten vaardigheidstest • Gemiddelde score 4. 55 voor alle deelnemers (SD 1. 40, min 2 / max 8, n=158) op 9 stappen – Score studenten 4. 70 (SD 1. 46, min 2 / max 8, n=92) – Score zorgverleners 4. 29 (SD 1. 24, min 2 / max 7, n=66) – Niet‐significant verschillend • De gemiddelde duur van de handontsmetting bedroeg 15 seconden (SD 7 s. , min 4 s. /max 41 s. , n=158). 21% Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Handhygiëne vaardigheden Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Foto: kweek van huidcommensalen / transiënte flora. LINKS = na, rechts = vóór handontsmetting (alcohol)

En wat met de Sociale Invloed? • Sociale druk – identificatie aan gezondheidswerkers (en dus overname ongewenst gedrag) om “erbij te horen” • Sociale steun – ‘senior role models’, medestudenten, stagebegeleider – belang van heersende norm op de afdeling, op school en in een ruimere context (publieke opinie)? – “Samen staan we sterk” – “Yes, we can” Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Patient empowerment Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Inhoud • Inleiding: waar staan we anno 2016? • Handhygiëne als complex gedrag • Studenten verpleegkunde en handhygiëne: “Een goede start is het halve werk” • Een mix van kennis, attitudes en vaardigheden • Aanbevelingen en conclusies Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Aanbevelingen literatuur • Belang van ‘contextualisatie’ van handhygiëne • Evaluatie op het werkveld • Focus op voordelen voor jezelf en anderen (itt het belang van het ‘jezelf beschermen’) • Minder theoretisch en resultaatgericht • Kennis casuïstiek stage Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Aanbevelingen literatuur (2) • ‘grondig’ leren of nastreven van verregaand inzicht door reflectie, debat, toepassing, verklaring en toetsen van hypotheses • Leren door ervaring ! Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Aanbevelingen en conclusies (1) • Pleidooi voor “vak‐” overschrijdende benadering • Infectiepreventieve maatregelen en handhygiëne als rode draad doorheen de ganse opleiding (verankering in o. a. studiefiches, curriculum, leerplan, …) • Vertaling naar de onderwijspraktijk (aangepaste les‐ en toetsingsvormen) • Integratie werkveld / stage • Belang van didactische variatie Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Aanbevelingen en conclusies (2) • Focus op volledige basiskennis (= incl. barrières) in combinatie met ‘gezond verstand’, attitudevorming en vaardigheidstraining • Betrekken collega’s = teamwork • Belang van voorbeeldfunctie (sociale steun) • Aansluiting bij de leefwereld van de doelgroep/studenten: Sociale Media Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Aanbevelingen en conclusies (3) • Rationalisering = minder contactonderwijs creatieve invulling • Zorgvuldige overweging wat is ons doel? Welke determinant hopen we gunstig te beïnvloeden? (ifv outcome) • Wat verwacht het werkveld (en welk soort ‘vorming’ krijgen de studenten daar nog)? Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Toekomstperspectieven? • Mogen of moeten? – Stagecontracten, … – Arbeidsovereenkomsten, … • Toezicht en controle • Online kennistest (cfr. kwis) • ‘Flinke leerlingen’ worden rolmodel op school en stage • Peer‐education? Projecten? Onderzoek? Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Tot slot… “Studenten scoren reeds op het einde van de opleiding ondermaats op nagenoeg alle gedragsdeterminanten mbt handhygiënegedrag” “Mogen/kunnen we verwachten dat ze in een andere omgeving (met een vaak negatief klimaat) het goede voorbeeld zullen geven? ” Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Do you want to wash your hands? • https: //www. youtube. com/watch? v=1 Q 9 RPz. L n. Dl 0 Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck

Bedankt voor uw aandacht … Vragen ? Informatiesessie voor docenten ziekenhuishygiëne en verpleegkundige praktijken: Handhygiëne in de les – tips & tricks door David De Wandel, 8 september 2016 – Auditorium Storck