IMF ULUSLARARASI PARA FONU INTERNATIONAL MONETARY FUND Burak
IMF ULUSLARARASI PARA FONU ( INTERNATIONAL MONETARY FUND ) Burak KARAASLAN Andaç TOKSOY Kerem GÜNAY 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
INDEX 1. ULUSLAR ARASI PARA SİSTEMİ 2. ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) ( Burak Karaaslan ) 3. IMF’ İN DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ ROLÜ ( Andaç Toksoy ) ( Kerem Günay ) 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 2
ULUSLAR ARASI PARA SİSTEMİ • Uluslar arası para sistemi, ülkeler arasında mevcut döviz kurları ve ödeme ilişkilerini düzenleyen kural, anlaşma ve kurumların oluşturduğu bir bütündür. • Uluslar arası ticari ve mali ilişkilerin düzenli biçimde yürüyebilmesi, her şeyden önce etkin bir uluslararası para sisteminin varlığına bağlıdır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 3
ULUSLAR ARASI PARA SİSTEMİ • Altın standardı olarak bilinen ilk para sistemi 1870’lerden 1914’deki Birinci Dünya Savaşına kadar uygulanmıştır. Bu sistemde tüm ülkeler parasını belirli bir fiyattan altına bağlıyor ve bu fiyattan talep edene altın satıp, arz edenden de altın satın alıyorlardı. • Ancak altın standardı sistemi, Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında gelen 1929 Dünya Ekonomik Buhranı sonucu 1933’lere gelindiğinde tümüyle terk edildi. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 4
Bretton Woods Sisteminin Kurulması • Altın standardı sistemi yerine uzun bir süre yeni sistem kurulamadı. Bunun zorluklarını yaşayan gelişmiş ülkeler ABD öncülüğünde 1944 yılında ABD’nin Bretton Woods kentinde toplanarak yeni bir sistemin kurulmasına karar verdiler. (Bretton Woods Sistemi) • Bu toplantılarda alınan en önemli kararlardan biride iki yeni örgütün kurulması oldu. Bunlardan biri IMF (Uluslar arası Para Fonu) , bir diğeri ise Dünya Bankası (Uluslar arası İmar ve Kalkınma Bankası-IBRD). • Bu kuruluşlardan IMF yeni kurulan uluslar arası para sisteminin uygulanmasından sorumlu olmak ve bu sayede uluslar arası mali ilişkileri düzenlemek misyonu ile fiilen 1947 yılında faaliyete geçmiştir 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 5
Bretton Woods Sisteminin Yıkılışı • 1960’ların başlarında spekülatörler ABD dışındaki dolar rezervlerinin ABD altın stoklarını aştığını düşünerek altına hücum ettiler ve ABD’nin altın stokları hızla eriyeme başladı. Bunun üzerine altın konusunda ikili bir fiyat sistemi benimsendi. • Ancak bu durum ABD dolarının aşırı değerlenmesine neden oldu. ABD develüasyon yapamayacağı için başkan Nixon, Almanya ve Japonya’ya dış ticaret fazlaları olduğunu bu yüzden revelüasyon yapmaları gerektiğini söyledi ve aynı zamanda altın konvertibilitesini de durdurdu. • Alınan bu önlemlere rağmen spekülasyon hareketi yine durmayınca 1946 yılında başlayan Bretton Woods sistemi 1973 yılında terk edilerek, IMF’in 1976 yılında belirlediği ilkelere uymak koşulu ile, dileyen ülke dilediği sistemi benimsemekte serbest bırakıldı. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 6
ULUSLAR ARASI PARA SİSTEMİ ve IMF UEFA - FIFA ( IMF ) T. F. F ( TBMM – BAKANLAR KURULU ) YÜKSEK HAKEM KUR. ( HAZİNE - MB ) 1. GÖZLEMCİ ( DANIŞTAY ) 2. GÖZLEMCİ ( ANAYASA MAHKEMESİ ) A TAKIMI 4 Nisan 2007 HA KEM ( BDDK - TMSF ) B TAKIMI Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 7
KAPİTALİST SİSTEM ve IMF YAPIMCI ( ABD ve İNGİLTERE ) SENARİST ( ABD – İNGİLTERE ve G 7 ) YÖNETMEN ( IMF ) BAŞROL OYUNCUSU ( ABD ve İNGİLTERE ) OYUNCULAR ( G 7’ ler ) FİGÜRANLAR 4 Nisan 2007 ( Gelişmekte Olan Ülkeler ) Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 8
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • IMF, ABD öncülüğünde Amerika’nın Bretton Woods kentinde 1 -22 Temmuz 1944 tarihleri arasında düzenlenen Birleşmiş Milletler Para ve Finans konferansında bir araya gelen 45 ülke temsilcisinin ( Türkiye bunlar arasında yoktu. 1947 yılında IMF’in ilk finansal operasyonlara başladığı yıl üye olduk. ) uluslar arası finansal sistemin istikrarlı işleyebilmesini sağlamak ve geçici ödeme sıkıntıları çeken ülkelerin bu sıkıntıyı gidermek için ithalat kısıtlamalarına gitmemelerinin sağlanması amacıyla bu ülkelere destek vermek üzere kurulmuştur. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 9
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • Fona isteyen her ülke üye olabilir. Bunun için IMF ana sözleşmesini kendi parlamentosunda onaylayarak uluslararası anlaşma haline getirmesi ve kendisine düşen kotayı IMF’ye ödemesi gerekmektedir. • Keynes kuruluş aşamasında IMF’in merkezinin New York’ta olması gerektiğini ısrarla söyledi. Zira eğer Washington’da kurulursa ABD yönetimi ve Hazinesi’nin etkisi altında kalacağından endişe ediyordu. Ancak tüm uyarılarına rağmen IMF Washington’da kuruldu. ( IMF ana sözleşmesine göre merkez, en yüksek kotaya sahip ülkenin başkentinde olacak. ) • Keynes’in bu konudaki çekincelerinde ne kadar haklı olduğu ortaya çıktı. Bütün dünyadaki Merkez Bankalarının bağımsız olması gerektiğini savunan IMF, ne yazık ki artık kendisi bağımsız değildi. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 10
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • IMF üyeliğinin iki statüsü vardır. Birincisi, ülkeler sermaye hareketlerine kısıtlama getirmişlerse ana sözleşme madde 4 statüsünde kabul edilirler. İkincisi, eğer ülkeler sermaye hareketlerini serbest bırakmışlarsa o zaman ana sözleşme madde 8 statüsünde üye konumundadırlar. Türkiye ilk üyeliğe kabul edildiğinde kambiyo kısıtlamaları dolayısıyla madde 4 statüsünde üye idi. Daha sonra Türk parası kıymetini koruma hakkında 32 sayılı karar ile 8. madde statüsüne geçmiştir. IMF’in amacıda tüm ülkeleri madde 8 statüsüne getirebilmektir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 11
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • RESMİ ORGANLAR ; Guvernörler Kurulu : Her üye ülkenin ekonomi ve/veya maliye bakanı ya da üst düzey bir bürokratı (çoğunlukla Merkez Bankası başkanı) bu kurulda guvernör olarak görev yapar ve ülkesi adına oy kullanır. Guvernörler Kurulu genellikle yılda bir kez Eylül yada Ekim ayında, Dünya Bankası Guvernörler Kurulu ile birlikte toplanır. Guvernörler Kurulu yetkilerinin büyük bir kısmını Yönetim Kuruluna devredebilir. Devredilemeyen başlıca yetkiler ise şunlardır; Fon’a üye kabulü, kotaların belirlenmesi, SDR dağıtımları, Fon’un net gelirlerinin dağıtımı, Yönetim Kurulunun Fon Ana Sözleşmesi ile ilgili yorumlarına itirazların karara bağlanması. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 12
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • RESMİ ORGANLAR ; İcra Direktörleri Kurulu : IMF başkanına bağlı ve günlük işlemleri yürüten organdır. Fon’da en yüksek kotaya sahip olan 5 ülkenin (ABD, Almanya, Japonya, İngiltere, Fransa) atadıkları birer İcra Direktörü ile Suudi Arabistan, Çin ve Rusya’nın seçtikleri toplam 3 ve diğer ülkelerin meydana getirdikleri 16 ülke grubunun seçtikleri 16 İcra Direktörü üye toplamını oluşturur. IMF Başkanı : IMF Başkanı, Yönetim Kurulu tarafından 5 yıllık dönem için seçilir. Yönetim Kurulunda ve Guvernörler Kurulunda oy hakkına sahip değildir. IMF’de çalışan tüm personelin başıdır. Başkanın 3 yardımcısı vardır. IMF’in merkezi en yüksek kotası olan ülkenin başkentinde bulunur. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 13
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • DANIŞMA ORGANLARI ; Uluslararası Finans ve Para Komitesi : Başlangıçta geçici olarak düşünülüp “Geçici Komite” ismini almış olan komite, zamanla sürekli hale gelmiştir. Yapısı Yönetim Kuruluna benzeyen Uluslararası Para ve Finans Komitesi de 24 üyeden oluşmakta ve bu üyeler Guvernör ya da eşit düzeyde ki görevlilerden seçilmektedir. Komite uluslararası para sisteminin yönetimi ile ilgilidir ve buna ilişkin hazırladığı raporları Yönetim Kuruluna sunar. Ayrıca, IMF Ana Sözleşmesinde yapılacak değişiklikler hakkında da görüş bildirir. Kalkınma Komitesi : Dünya Bankası Guvernörler Kurulları temsilcilerinden oluşur. 24 üyesi vardır ve genelde maliye bakanları yada benzer görev yapanlardan oluşmaktadır. Kalkınma Komitesinin faaliyet alanı az gelişmiş ülkelere yönelik mali kaynak transferleridir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 14
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) • DANIŞMA ORGANLARI ; Bağımsız Değerleme Ofisi : 2001 yılında kurulan ve doğrudan Yönetim Kuruluna bağlı olarak çalışan Bağımsız Değerleme Ofisi, bir yönetici ve 12 personelden oluşur ve IMF ile ilgili her türlü konuda objektif değerlendirmeler yapmakla görevlidir. Böylelikle Fon’un eğitsel anlamda kendini geliştirmesine ve Yönetim Kurulunun Fon’u daha iyi etüt etmesine olanak sağlar. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 15
4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 16
ULUSLAR ARASI PARA FONU ( IMF ) IMF’in amaçları, ana sözleşmesinde şöyle açıklanmaktadır. • Uluslararası parasal işbirliğinin geliştirilmesini sağlamak, • Uluslararası ticaretin dengeli bir şekilde gelişmesine yardımcı olmak, • Döviz kurlarının istikrarını sağlamak için üye ülkeler arasında düzenli ilişkilerini sürdürmek ve rekabetçi döviz kuru değer kayıplarının önlenmesini sağlamak. • Çok taraflı ödemeler sisteminin kurulmasına destek olmak, • Ödemeler dengesi sıkıntısı çeken üye ülkelere gerekli geri dönüş önlemlerini almak kaydıyla yeteri kadar maddi destekte bulunmak, • Üye ülkelerin ödemeler dengesi sorunlarının derecesini ve süresini düşürmek 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 17
IMF’NİN Düzenleyici Rolü l Kaynaklar l Borçlanmalar l Diğer borçlanmalar l Diğer kaynaklar l Kredi mekanizması ve stand-by anlaşmaları 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 18
KAYNAKLAR l IMF’nin üye ülkelere mali ve teknik yardımları sağlayabilmek için yeterli miktarda mali kaynağa ihtiyacı vardır. l IMF temel olarak iki kaynaktan finanse edilmektedir. Bunlar normal kaynaklar ve ödünç alınan kaynaklardan oluşur. Bu kaynaklara ilave olarak, altın satışı, swap anlaşmaları ve net gelir politikası eklenebilir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 19
KOTALAR l Kota, IMF açısından bir çeşit sermayedir. l Ülkelerin sermayeye katılma payları olan kotalar, üyelerin oy güçlerini belirler. Fon’a katkılarına ve fondan borçlanmalarına etki eder. l Kota’nın dört açıdan önemi vardır: * Üyelik Katkısı : Üye ülkeler, üye olarak kabul edildiklerinde, kotalarının % 25 kadar uluslararası rezerv paralarla yüzde 75’i kadar da kendi ulusal paraları ile IMF’ye ödemede bulunurlar. Rezerv paralarla ödenen % 25’lik bölümüne rezerv dilimi adı verilir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 20
* Oy verme ağırlığı: Her üyenin Fon’daki oy hakkının ağırlığı, onun kotasına bağlıdır. * Fondan sağlanacak kredi miktarı: Fon’dan sağlanabilecek kredi miktarı kotalarla orantılıdır. * Yeni yaratılan SDR’lerin dağıtımı: SDR, mevcut rezervlere ek olarak uluslararası likidite ihtiyaçlarını karşılamak üzere 1970’de Fon tarafından yaratılmış bir kaynaktır. Yeni çıkartılan SDR’ler üyeler arasında o anda Fon’daki kotaları oranında paylaştırılır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 21
v Fon yasasına göre kotalar ilke olarak, üye ülkenin milli gelir, dış ticaret ve sermaye işlemlerinin hacmi gibi ekonomik ve mali göstergelerine göre belirlenir. v Mevcut kotalar beş yılda bir gözden geçirilir ve dünya ekonomisinin likidite ihtiyaçlarına göre gerek görülürse artırılabilir. Fon Güvernörler Kurulu, kotalara genel bir değişiklik önermeye her zaman yetkilidir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 22
* IMF’nin elde etmiş olduğu kota miktarının tamamı finansman kaynağı olarak kullanılamamaktadır. Kullanılabilen kısımlar, kota içindeki konvertibil dövizler ve SDR’den meydana gelmektedir. * Normal kaynaklar, Kredi Dilimi, Genişletilmiş Fon, Ek Finansman ve Tampon Stok kolaylıklarını finanse etmek için kullanılır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 23
BORÇLANMALAR l IMF gerek gördüğü taktirde kotaların dışında ek kaynak olarak borçlanmaya gidebilir. Bu kaynağa genellikle normal kaynakların ülkelerin ihtiyaçları yetmemesi durumunda başvurulur. l Bu kaynaklar geçici niteliktedir ve toplam kotaların yarısını geçemez. IMF ihtiyaç duyulması durumunda borç almak için iki büyük borç anlaşması yapmıştır: 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 24
l Genel Ödünç Alma Anlaşması: Kuruluş amacı 1960’lı yıllarda sterlin ve dolara olan spekülatif hareketleri önlemek için yetersiz kalan IMF kaynaklarına ek kaynaklar yaratmaktır. l Yeni Borç Düzenlemesi: 1994 yılındaki Meksika finans krizi, ileride finansal krizlerde çok daha fazla kaynağa ihtiyaç olabileceğini ortaya koymuştur. 34 milyar SDR’lik ek bir finansman kaynağı oluşturulmuştur. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 25
DİĞER BORÇLANMALAR l IMF gerektiğinde kısa ve orta vadeli borç anlaşmaları yaparak likidite ihtiyacını gidermeye çalışmaktadır. DİĞER KAYNAKLAR l Diğer kaynaklar net gelir politikası, altın satışı ve swap anlaşmalarını kapsamaktadır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 26
FON KREDİ MEKANİZMASININ İŞLEYİŞİ l IMF, sahip olduğu mali kaynakları Fon’un politikalarına uygun olarak talepte bulunan üyelerine tahsis ederek, onların karşılaştıkları ödemeler dengesi açıklarını finanse eder. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 27
l Bir ülkenin Fon’dan borçlanması, o ülkenin kendi ulusal parasının diğer ülke parasıyla değiştirilmesi veya parası karşılığında diğer bir üye ülkenin parasının satın alınması şeklinde olur. l Fon’dan borçlanmak, üye ile IMF’nin bir anlaşmaya varmasını gerektirir. Bu anlaşmada üye ülke, belirlenen süreler içinde fon’a yatırdığı ulusal parasını geri almayı (krediyi ödeme) taahhüt eder. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 28
l Kredi kullanan üye ülkeler, fon’da biriken ulusal para stokları üzerinden belirli oranlarda faiz öderler. l IMF imkanlarından yararlanmak isteyen üye ülke öncelikle bu isteğini açıklamak durumundadır. Bu amaçla üye ülke uygulayacağı programı içeren ve içinde ekonomik ve yasal düzenlemelerin yer aldığı bir metni IMF Başkanına vermektedir. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 29
l Niyet mektubu olarak ifade edilen bu metne esas olarak IMF, bir Stand By veya süresi uzatılmış düzenleme metni yaparak bunu yönetim kuruluna sunar. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 30
KREDİ DİLİMLERİNDEN BORÇLANMA VE STAND BY ANLAŞMALARI l Her IMF üyesi, kendisine tahsis edilen kota çerçevesinde Fon’dan kredi sağlayabilir. Üyelerin kotaları ile sınırlı kalarak kullandıkları fon kaynaklarına normal çekme hakları denir ve % 25’lik beş dilime ayrılır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 31
l IMF üyesi her ülkenin kotasının % 25’lik kısmına Rezerv dilimi denilmektedir. Diğer dört dilim ise kredi dilimleri olarak adlandırılır. Kotanın ilk dilimi dışında kalan son üç bölüm ise üst kredi dilimleri olarak adlandırılır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 32
l Bu krediler normal olarak “destekleme düzenlemeleri” (stand by anlaşması) biçiminde verilir. l Kredi dilimlerinin kullanılması için düzenlenen stand-by anlaşması kısa süreli ödemeler dengesi açıklarının finansmanı için yararlanılan bir kolaylıktır 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 33
l Böylelikle, IMF kaynaklarını kullanan ülkeleri, ekonomilerindeki yapısal sorunları çözerek borçlarını ödeme kapasitelerini artırmalarının temin edilmesi amaçlanmaktadır. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 34
l Stand-by anlaşması çerçevesinde IMF kaynaklarından yararlanmak isteyen ülkenin IMF’ye niyet mektubu vermesi gerekmektedir. l Niyet mektubu, genelde arzı artırıp talebi kısmaya yönelik olarak izlenecek politikalardan oluşur. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 35
l Niyet mektubu IMF tarafından uygun görüldükten sonra, ülkeye verilecek kredi dilimleri bir takvime bağlanır ve dilimlerin sırasıyla serbest bırakılması, ülkenin istikrar programını titizlikle ve kesintisiz uygulaması ile mümkündür. 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 36
IMF’NİN Denetleyici Rolü l Kuruluş sözleşmesinin 4. maddesinin 3. fıkrası – Gözetim (Survelliance) l IMF Mission l Prosedürler l Zorunluluk l Kapsam l İkili – Çok taraflı l Stand-By anlaşmaları ve buna ilişkin toplantılar 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar 37
TEŞEKKÜR EDERİZ. . . 4 Nisan 2007 Mali Piyasaları Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar
- Slides: 38