IlHajja filBahar Tethys Blat FidDinja hem 3 tipi
Il-Hajja fil-Bahar Tethys
Blat Fid-Dinja hem 3 tipi ta’ modi kif jsir il-blat Blat Ignijuz – dak li gej mil-lava talvulkani jew mil-magma li tiksaħ filblat. Blat Sedimentarju – Blat li kien hama fil-qiegħ ta’ xi baħar jew għadira u s-solidifika bil-pressa tassaffi fuq xulxin. Blat Metamorfiku – Blat sedimentarju jew Ignijuz li inhema bil-pressa u bis-sħana tal-lava, inbidel kimikament, u sar blat ġdid.
Fossili Malta iffurmat bejn 30 miljun u 6 miljun sena ilu. Fossili – igsma u fdalijiet ta’ pjanti li gew preservati meta ntradmu min-naqal. Partijiet iebsa bhal qxur u snien jigu preservati Partijiet rotob jitmermru u jispiccaw. Fil-Mediterran kien hemm ammont ta’ qarnit u klamari imma ma fadalx wisq fossili taghhom.
Fossili Maltin Whale Fish – Holocentrum Melitensis
Fossili fil-Mediterran Insibu fossili ta’ pjanti u annimali li llum il-gurnata ma ghadhomx jezistu fil-Mediterran. Molluski, arzell, bebbux, tamal tal-bahar, maskri u gajdri. Fossili tal-hut – pixxiserrieq, rajja, u hamiem tal- bahar, kelb il-bahar l-abjad, pixxiplamtu, kurazza, gattarell.
Malta fi Żmien is-Silġ � Ammont kbir ta’ ilma kien migbur bhala silg fuq l-art. � Livel tal-bahar nizel b’madwar 120 metru.
Malta fi żmien is-silġ � Annimali niżlu min Sqallija fuq pont/passaġġ � Annimali li waqfu Malta u mietu go Ghar Dalam � Dawn jinkludu – ippopotami, iljunfanti nani, criev, orsijiet, volpijiet, ilpup. � Meta s-silġ reġa nħall, il-livell tal-bahar rega tela u Malta saret gzira. � L-ikel li kien hawn Malta ma kienx bizzejjed sabiex jghixu l -animali kollha, allura insibu li certi annimali inqerdu b kollox imma ohrajn semplicement ckienu � E. g. Criev nani, iljunfanti nani.
Malta fi Żmien is-silġ
Malta fi Żmien is-Silġ
Blat Sedimentarju Malti �Gzejjer Maltin - 5 saffi blat. �L-eqdem saff qieghed fil-qiegħ. �S-saffi mhux kollha jinstabu flimkien fil postijeit kollha madwar malta. �Insibu każi ta’ saffi neqsin f’ ċerti postijiet. �Kull saff ivarja fl-ebusija, porozita, u kulur. �Blat hu prodott tal-ambjent fejn ifforma. La darba l- blat Malti fforma taht il-bahar, it-tip tal- blat innifsu jurina x kien hemm fil bahar dak iz-zmien.
Saffi Maltin
Rina/Ġebla s-Safra Magħruf wkoll bħala Greensands Gebla ratba, kwazi kolla maghmlula min ramel u fdalijiet ta’ qxur ta’ molluski, u rizzi. Mineral principali huwa l- Glawkonit. Meta l gebla tigi esposta ghal arja tibdel lewna.
Tafal/Tafli Maghruf bl-Ingliz bhala Blue Clay L-unika ġebla impermeabbli li hawn malta – Minghajra ma kienx jkun hawn ilma ghax-xorb filwiċċ. Jipproduċi wkoll nixxighat tal-ilma ġieri. Kien jintuża fil- passat sabiex jaghmlu affarjiet minnu – statwetti, ġarar, platti, anfori.
Il-Franka – Ġebla ratba ghall-Bini. Il-Globigerina tinstab mifruxha fil-wicc ta’ 70% tal- Gzejjer Maltin Blat maghmul minn qxur zghar hafna ta’ hlejjaq talbahar maghrufa bhala Globigerina Foraminifera. Jvarja fil-hxuna bejn 23 u 207 m. Ghandu 3 divizjonijiet – Kwiener Qarghajja Franka
Globigerina Bejn is-saffi tal-Globigerina hemm saff tal- konglomerat fosfatiku. Saffi - Kwiener – jirrezisti n-nar. Kien jintuza biex idawru l- fran b’kisja minn dan il-gebel. - Qarghajja – l-iktar saff artab. Jitfarfar malajr. - Franka – tinhadem facilment, malli tigi esposta ghall - arja tibbies.
Globigerina Mimli fossili ta’ klieb il-bahar, bebbux kbir bil-qoxra disinjata, nautilus, scalaria. Fossili ta’ hut, rizzi, molluski, bumerini, fkieren talbahar, kukkudrilli. Barrieri tal-Franka jinstabu l-aktar l-Imqabba, Qrendi, Zurrieq, Siggiewwi filwaqt li Ghawdex hemm d. Dwejra San Lawrenz u Ta’ Kercem.
Qawwi ta’ Fuq u t’Isfel Zewg tipi ta’ gebel iffurmaw f’ambjent simili – Bahar baxx u shun. Qawwi ta’ Fuq – Insibuh il-Mellieha u Had-Dingli. Ohxon 30 m sa 162 m. Ghandu skorca iebsa hafna. Din hija l-aktar parti mfittixija milkuntratturi ghal-zrar talprima.
Qawwi Fija hafna fossili ta’ bebbux, molluski, rizzi, grancijiet, u grottli. Huwa gebel iebes, kumpatt u kristallizzat u xi drabi jkun ifarfar u artab. Kristallizzat – Meta l-gebel jinxef kompletament u jhalli warajh il-minerali biss. Fil-kas tal-gebel malti, li jhalli huwa Calcite (Ca. Co 3)
Qawwi ta’ Taht – Beda jifforma bejn 25 sa 35 miljun sena ilu. Jinstab Bahar ic-Caghaq u x-Xghajra, u lirdumijiet Ta’ Cenc u Fomm ir-Rih. Ghandu hxuna ta’ 140 metru. Gebla tvarja min gebel semikristallizat, iebes, tqil, b’sahhtu hafna u ma
Qawwi Il blat tal qawwi jvarja hafna – Tal – prima huwa iebes, kumpatt u jiflah sahha kbira Tas-Sekonda huwa bajdani, poruz u jfarfar. Kien jintuza bhala kurduna ghat-truf tal-bankini, ghat -turgien u forsi xi mafkar semplici minghajr hafna lavur.
Il-Barrieri Impatt viziv – surface area ta’ 2. 3 km 2 Pressjoni fuq is-sistema tat-Traffiku Trab fin Splussivi li jintuzaw fil-barrieri tal-qawwi jtajru hafna trab u jhezzu l-art. Jaghmel wkoll hsara lil bini storiku w lil hazna talilma. Qerda tal-ambjent naturali tal-madwar – ikissru lwidien, jfarku x-xaghri Mizbliet (e. g. Maghtab)kienu jkunu iktar gebel milli tipi ohra ta’ skart.
Il-Barrieri
Barrieri.
T-tmermir tal-Blat Il-Blat jista jitmermer b’ 4 modi principali Bis-Shana u l-Kesha B’reazzjonijiet Kimici B’effetti Biologici
Bis –shana u l-kesħa F’postijiet kesħin jew fuq il-muntanji is-silġ huwa l- mezz ewlieni kif il-Blat jitkisser u jaqa ghal isfel. Wara ħalba xita, lilma jidħol u jiskula fix-xquq talblat. Mal-lejl, meta t-temperatura tinżel taħt iz-0○Clilma jingazza, jespandu u jsri silġ. Jekk dan il-proċess jirrepeti ruħu ghal numru ta’ drabi, il-blat jkompli jinqasam, jitkisser u jitgerbeb ghal isfel f’ħafna biċċiet.
Reazzjonijiet Kimiċi Meta l-ilma tax-xita jaghaddi mill- atmosfera, jiġbor fih ammonti ta’ Diossidu tal-Karbonju (CO 2). L-ilma jinbidel f’aċtu baghtut – Aċtu tal-Karbonju (H 2 CO 3). Dan l-aċtu jattakka l-blat , anke iebes, sakemm jitmermer u jitfarrakx f’biċċiet iżgħar. Iktar ma jkun hemm temperatura għolja, xita u umdità, iktar jagħġġel il proċess.
Kawzi Bioloġici Għeruq tas-siġar jikbru fil-blat u jkissru il-blat. Aċti kkawżati minn prodotti magħmula mil annimali – bħal meta jmutu – jista jmermer il-blat.
Il-Wicc tal - Art Blat tal-Qawwi – Jhalli rdumijiet weqfin u pajzagg karstiku (Karst Landscape) Pajzagg karstiku jkun fih hafna hofor, gandotti, xquq u xfar ippuntati. Dan ghax il-Blat jinhal bil-actu li jkun hemm fl-ilma tax-xita. Metal l-Gebla s-safra u t-tafal jitmermru, dawn jisfurzaw lil Qawwi ta’ Fuq biex jcedi ghal isfel, bhal ma hemm Ghajn Tuffieha
Il-Wicc tal-Art It-Tafli jaghmel gholjiet weqfin fejn it-Tafal jizzerzaq ghal isfel bix-xita. Dan jhalli gandotti (gullies) fondi got-Tafal. It tafal jaghtti wkoll lill-pjanuri li taghmel il. Globigerina. Il-Globigerina taghmel pjanuri lixxi minhabba li l- erozjoni taffettwa lil gebla l-istess. Biss l-Globigerina gieli wkoll jkolla forma ta’ “honeycomb structure” fejn li jkun gara dud li jkun haffer fil-hama meta kienet qed tifforma l-blata halla bejtiet li huma inqas rezistenti u allura jittieklu qabel.
Xquq Kbar fl-Art - Faults Blat sedimentarju huwa marghruf wkoll bhala Blat Stratifikat. Kull saff jindika l-klima u lambjent li kien hemm meta kien qed jifforma lblat in kwistjoni. Differenza fil-qiegh talbahar, meta tkun saret f’salt wiehed, tkun biss frott ta’Terremoti jew Landslides.
Xquq Malta ghanda zewg settijiet ta’ Xquq principali Dik maghrufa bhala it-Targa il-Kbira (Great Fault/Victoria Lines) Din tibda mil-Madliena u tispicca Fomm ir-Rih. L-art sfrundata bejn 100 m u 180 m. Din holqot wkoll gholjiet ohra bhal dik tal-Mellieha u tal-Wardija, u il –widien ta’ bejniethom bhal Wied tal. Pwales
Xquq principali Xaqq tal-Maghlaq Dan ifforma iktar recenti. Dan jaqsam mil-inhawi ta’ Ghar Lapsi mil-Majjistral ix-Xlokk. Minhabba f’dan, l-art bejn Malta u Filfla nizlet l-isfel u Filfa li sippost qedha livel ma Hagar Qim inqatet bhala gzira, iktar fil -baxx, ghalija.
Gherien u passaggi taht l-art L-ilma tax-xita jingabar u jinzel minn gol-blat ghax il- blat huwa poruz. . Hu u ghaddej l-ilma, jghaddi minn xquq u jifforma bhal toroq fil-blat. Jaghmel passagi fil-blat b’dan ilmod. Il-blat jinhall minhabba li l i-ilma jkun aciduz. Dan jholl il blat u jigbol go fih il kalcju li jkun hall. Meta jqattar mis soqfa, dan ihalli ftit tal-kalcju warajh u jibda bil mod il-mod jaghmel stalakita. It-taqtir jinzel fuq l-art, hemm jifforma stalagmita. Meta stalagmita u stalaktita jinghaqdu, jiffurmaw Plier.
Ghar Dalam
Hajja fil-gherien Il-friefet il-lejl wahda mil-ispeci li ghamlu l-gherien bhala d-djar taghhom. Malta ghandna wkoll hanzir l-art li huwa endemiku ghal Malta. Endmiku – jinstab hawn biss
Hofor Fondi fl-art Meta ghar jcedi s-safaq tieghu, dan johloq hofra fonda hafna. Jista jkun li –ghar jkun wkoll wieqsa hafna. Allura lhofra li jhalli tkun wiesa hafna wkoll. Ezempju klassiku hija il-Maqluba, li jinghad li s-saqaf tieghu waqa fl-24/11/1343 waqt maltempata. Din il-hofra waqt ix-xita timtela bl-ilma imma malajr jitlaq fil-blat. Huwa wkoll post fejn hafna speci protetti jghixu ghax ma jigux mittiefsa mil-bniedem.
Maqluba Il-hofra ta’San Martin
- Slides: 40