I VOORTPLANTING Zaadplanten A Geslachtelijke voortplanting Zaadplanten 1

I) VOORTPLANTING Zaadplanten

A) Geslachtelijke voortplanting Zaadplanten

1) Bloemdelen

Bloemdelen

Bouw van een bloem 1: stamper 2: meeldraad 3: kroonblad 4: kelkblad 5: stengel met bloembodem

Meeldraad 1: helmdraad 2: helmknop

Stamper 1: stempel 2: stijl 3: vruchtbeginsel 4: zaadbeginsel 5: zaadlijst

2) Verscheidenheid bij bloemen

Verscheidenheid bij bloemen • Op basis van: 1. Bloembladeren: = kelk- en kroonbladeren

Verscheidenheid bij bloemen

Verscheidenheid bij bloemen • Bloembladeren: = kelken kroonbladeren – Normale bloemen: kelkbladeren groen, kroonbladeren gekleurd • Bv: zandkool, roos, . . .

Verscheidenheid bij bloemen

Verscheidenheid bij bloemen • Bloembladeren: = kelken kroonbladeren – – Normale bloemen Bloemdekbladeren: kelken kroonbladeren hebben dezelfde kleur en vorm • Bv: tulp, lelie

Verscheidenheid bij bloemen Mannelijke bloemen Vrouwelijke bloem

Verscheidenheid bij bloemen • Bloembladeren: = kelken kroonbladeren – Normale bloemen – Bloemdekbladeren – Naakte bloemen: kelk- en kroonbladeren ontbreken Mannelijke bloemen • Bv: hazelaar Vrouwelijke bloem

Verscheidenheid bij bloemen • Op basis van: 1. 2. Bloembladeren: = kelk- en kroonbladeren Voortplantingsdelen in de bloem: meeldraden en stampers

Verscheidenheid bij bloemen

Verscheidenheid bij bloemen • • Bloembladeren Stampers en meeldraden – Beide aanwezig: tweeslachtige bloem • Bv: grasklokje, zandkool

Verscheidenheid bij bloemen Mannelijke bloem Vrouwelijke bloem

Verscheidenheid bij bloemen • • Bloembladeren Stampers en meeldraden – – Beide aanwezig Eén van beide afwezig: éénslachtige mannelijke of vrouwelijke bloem • Vrouwelijke bloem Bv: begonia, bingelkruid Mannelijke bloem

Verscheidenheid bij bloemen

Verscheidenheid bij bloemen • • Bloembladeren Stampers en meeldraden – – – Beide aanwezig Eén van beide afwezig Geen van beide aanwezig: steriele bloem • Bv: lintbloem van zonnebloem of paardebloem

Verscheidenheid bij bloemen • Op basis van: 1. 2. 3. Bloembladeren: = kelk- en kroonbladeren Voortplantingsdelen in de bloem: meeldraden en stampers Voortplantingsdelen op de plant: meeldraden en stampers – Éénhuizig: mannelijke en vrouwelijke bloemdelen op één plant • • – Of bloemen met meeldraden en stampers: – Bv: appelboom Of bloemen met enkel meeldraden EN met enkel stampers – Bv: hazelaar Tweehuizig: mannelijke of vrouwelijke bloemdelen op één plant • Bloemen met meeldraden OF bloemen met stampers – Bv wilg

Verscheidenheid bij bloemen 1: stempel 2: vruchtbeginsel Vrouwelijke bloem 1: helmknop 2: helmdraad 3: nectarklier 4: schutblad Mannelijke bloem

Eénhuizig / Tweehuizig

Verscheidenheid bij bloemen • Op basis van: 1. 2. 3. 4. Bloembladeren: = kelk- en kroonbladeren Voortplantingsdelen in de bloem: meeldraden en stampers Voortplantingsdelen op de plant: meeldraden en stampers Plaats van het vruchtbeginsel

Verscheidenheid bij bloemen onderstandig vruchtbeginsel

Verscheidenheid bij bloemen • • Bloembladeren Stampers en meeldraden Voortplantingsdelen op de plant: meeldraden en stampers Plaats van het vruchtbeginsel: – Onderstandig: vruchtbeginsel bevindt zich onder de andere bloemdelen • Bv: teunisbloem

Verscheidenheid bij bloemen bovenstandig vruchtbeginsel

Verscheidenheid bij bloemen • • Bloembladeren Stampers en meeldraden Eénhuizige en tweehuizige planten Plaats van het vruchtbeginsel: – Onderstandig – Bovenstandig: vruchtbeginsel bevindt zich op dezelfde hoogte als de andere bloemdelen • Bv: zandkool

Verscheidenheid bij bloemen • Op basis van: 1. 2. 3. 4. 5. Bloembladeren: = kelk- en kroonbladeren Voortplantingsdelen in de bloem: meeldraden en stampers Voortplantingsdelen op de plant: meeldraden en stampers Plaats van het vruchtbeginsel Manier van verspreiden van stuifmeelkorrels

Verscheidenheid bij bloemen windbloeier insectenbloeier luchtblaasjes stekels

Verscheidenheid bij bloemen • Bloembladeren • Stampers en meeldraden • Voortplantingsdelen op de bloem: stampers en meeldraden • Plaats van het vruchtbeginsel • Verspreiding stuifmeelkorrels – Windbloeiers: • • Zeer licht stuifmeel Zeer lange, kleverige stampers Geen kleurige bloemdekbladeren Geen nectarkliertjes

Verscheidenheid bij bloemen • • • Bloembladeren Stampers en meeldraden Eénhuizige en tweehuizige planten Plaats van het vruchtbeginsel Verspreiding stuifmeelkorrels – Insectenbloeiers: • • Stekelig stuifmeel Stampers in de bloem Kleurrijke bloemdekbladeren Nectarkliertjes

3) Bloemen voorstellen

Bloemen voorstellen • Bloemdiagram: – schematische voorstelling van de dwarse doorsnede van een bloem

BLOEMDIAGRAM

Bloemen voorstellen 1: kelkbladeren 1 e ring 2: kroonbladeren 2 e ring 3: meeldraden 3 e ring 4: meeldraden 4 e ring 5: vruchtbeginsel 5 e ring

Bloemen voorstellen • Bloemdiagram • Bloemformule: – voorstelling van bloemen met cijfers en letters

Bloemen voorstellen * K 4 Kr 6 M 4 V(2)

4) Verloop geslachtelijke voortplanting

Verloop geslachtelijke voortplanting • Zaadcel + Eicel • Bestuiving + Bevruchting • Vruchten + Zaden

a) Zaadcel en eicel

Geslachtelijke voortplanting Zaadcel 1: helmhok 1 2: helmhok 2 3: stuifmeelzakje met stuifmeelkorrels 4: helmdraad

Geslachtelijke voortplanting Stuifmeelkorrel windbloeier insectenbloeier luchtblaasjes stekels De stuifmeelkorrel bevat een zaadcel

Geslachtelijke voortplanting Eicel

Geslachtelijke voortplanting Eicel 1: vruchtblad 2: hoofdnerf 3: vergroeide bladrand 4: zaadbeginsel 5: naad

b) Bestuiving en bevruchting Zaadplanten

Geslachtelijke voortplanting Bestuiving zelfbestuiving

Geslachtelijke voortplanting Bestuiving buurbestuiving

Geslachtelijke voortplanting Bestuiving kruisbestuiving

Geslachtelijke voortplanting Bestuiving • Tweeslachtige bloemen kunnen: – Zelfbestuiving – Buurbestuiving – Kruisbestuiving • Eenslachtige bloemen kunnen: – Buurbestuiving (eenhuizig) – Kruisbestuiving (tweehuizig)

Geslachtelijke voortplanting Bevruchting 1: stuifmeelkorrel met zaadcel 2: stuifmeelbuis 3: vruchtbeginsel 4: zaadbeginsel met eicel 5: dekweefsel stempel

c) Vrucht en zaad

Geslachtelijke voortplanting Vrucht • Vrucht: – uitgegroeid vruchtbeginsel

Geslachtelijke voortplanting Vrucht uitwendig 1: rest stempel en stijl 2: vrucht (uitgegroeid vruchtbeginsel) 3: buiknaad (vergroeide bladranden) 4: rest kelkblaadjes 5: rugnaad met hoofdnerf

Geslachtelijke voortplanting Vrucht inwendig 1: zaad (uitgegroeid zaadbeginsel) 2: navelstreng 3: buiknaad 4: rugnaad

Geslachtelijke voortplanting Zaad • Zaad: – uitgegroeid zaadbeginsel

Geslachtelijke voortplanting Zaad 1: zaadhuid 2: blaadjes 3: stengeltje 4: worteltje 5: poortje 6: navel 7: zaadlob 2+3 = pluimpje 2+3+4 = klein plantje 2+3+4+7 = kiem

4) Verscheidenheid vruchten en zaden

Bouwverschillen bij vruchten en zaden • • • Tamme kastanje Paardekastanje Tomaat Brem (boon) Appel

Tamme kastanje: vrucht dopvrucht

Tamme kastanje: zaad klein plantje

Tamme kastanje: napje

Paardenkastanje: vrucht

Paardenkastanje: vrucht + zaad

Paardenkastanje: vrucht Doosvrucht

Paardenkastanje: zaadhuid

Tomaat: vrucht Besvrucht

Tomaat: zaad

Brem: vrucht peulvrucht

Brem: zaad

Appel: verdikte bloembodem Klokhuis = echte vrucht

Appel: zaad pitvrucht

5) Verspreiding vruchten en zaden

Bouw en verspreiding zaden en vruchten • • Door de wind Door dieren Door het water Door plant zelf • Door de mens

Paardebloem

Kleefkruid

Brem

Hondstong

Viooltje

Linde

Esdoorn

Berk

Grote klis

Braambes

Vogelkers

Gele lis

Bosrank

Cocosnoot

Papaver/Klaproos

Es

Eik

Hazelaar

Distel

Vlasbekje

Lijsterbes

Wilgenroosje

Beukenoot

Vlierbes

Els

B) Ongeslachtelijke voortplanting Dochterplant = moederplant

ONGESLACHTELIJKE VOORTPLANTING • Natuurlijke wijze – – – Uitloper Wortelstok Klister Stengelknol Wortelknol Broedblad • Door de mens – – – Afleggen Stekken Oculeren Copuleren Enten

a) Natuurlijke ongeslachtelijke voortplanting door de plant zelf

1) Uitloper aardbei

uitloper Bovengrondse stengel met op de knopen nieuwe dochterplantjes

2) Wortelstok brandnetel

wortelstok Ondergrondse stengel met op de knopen nieuwe dochterplantjes

3) Klister look

klister Okselknoppen die uitgroeien tot nieuwe dochterplantjes

4) Stengelknol aardappel

stengelknol Verdikte stengeltoppen (reservevoedsel) die uitgroeien tot nieuwe dochterplantjes

5) Wortelknol Speenkruid Dahlia

Wortelknol Verdikte bijwortels (reservevoedsel) die uitgroeien tot nieuwe dochterplantjes

6) Broedblad bryophyllum

Broedblad Knoppen op de bladrand groeien uit tot nieuwe dochterplantjes

b) Kunstmatige ongeslachtelijke voortplanting door de mens

Afleggen Twijg wordt afgelegd onder grond tot wortels ontstaan en daarna van de moederplant losgesneden

Stekken Stuk van twijg wordt in water of stekgrond gesplaatst tot ze wortels heeft en dan in potgrond opgekweekt

Oculeren T-vormige inkeping mamen voor het plaatsen van een “oog” dat uitgroeit met de nieuwe eigenschappen

Copuleren Een schuin afgesneden even dikke twijg wordt op een schuin afgesneden even dikke onderstam geënt

Enten Men maakt een spleetvormige inkeping in een dikke onderstam waarin men een dunne jonge twijg plaatst