I PODJELE EKONOMIJE Od vie moguih pristupa dominante

I - PODJELE EKONOMIJE - Od više mogućih pristupa, dominante su dvije podjele: 1) Zavisno od metoda kojima se naučnici služe u objašnjavanju ekonomskih pojava, ekonomija se dijeli na pozitivnu i normativnu. Pozitivne izjave su deskriptivne. One opisuju svijet onakvim kakav jeste. Pozitivna ekonomija se bavi pitanjima kao što su: zašto ljekari zarađuju više od domara? Povećava li slobodna trgovina nadnice većine našeg stanovništva ili ih smanjuje? U odgovoru na ova pitanja možemo se osloniti na analizu i empirijske dokaze. Zakon o minimalnoj cijeni rada izaziva nezaposlenost. Normativne izjave su preskriptivne. One govore o tome kakav bi trebalo da bude svijet. One uključuju etička pravila i pravila pravednosti. Da li od siromašnih treba zahtjevati da rade ako žele dobiti državnu pomoć? Na ova pitanja nema pravih i pogrešnih odgovora jer ona uključuju etiku i vrijednosti, a ne činjenice. Država treba da poveća minimalnu cijenu rada.

MAKROEKONOMIJA I MIKROEKONOMIJA • Mikroekonomija proučava kako domaćinstva i kompanije donose odluke i kako ostvaruju interakciju na tržištima. Proučava donošenje odluka od strane individualni entiteta: tržišta, preduzeća, domaćinstva. Izučava, na primjer, uticaj izduvnih gasova iz automobila na zagađenje vazduha u gradu, uticaj studija na zaradu pojedinca. • Makroekonomija proučava šire ekonomske fenomene kao što su inflacija, nezaposlenost i privredni rast. Bavi se ukupnim djelovanjem privrede. Izučava, na primjer, uticaj zaduženja države na platni bilans, uticaj porasta zaposlenosti u državi na nacionalni životni standard.

METODOLOGIJA EKONOMSKIH NAUKA • Ekonomija je nauka, koristi naučni metod • Ekonomija koristi posmatranje za proučavanje ekonomskih pojava, • Ekonomija ima ograničenje u primjeni eksperimenta, • Pretpostavke su važne za ekonomska istraživanja, • Ekonomisti često koriste ekonomske modele da bi stekli određeno znanje. Ti modeli su obično dijagrami i jednačine. U modelima se izostavljaju detalji i fokus je na bitnim elementima (kao u biologiji plastični model ljudskog tijela ili geografske mape).

MODEL 1: DIJAGRAM KRUŽNOG TOKA

MODEL 2: GRANICA PROIZVODNIH MOGUĆNOSTI

GRAFIKONI U EKONOMSKIM ANALIZAMA

GRAFIKONI SA DVIJE VARIJABLE

METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA U EKONOMIJI • OPŠTE NAUČNE METODE: ANALIZA I SINTEZA, DIJALEKTIĆKO-LOGIČKI METOD, APSTRAKCIJA, DESKRIPCIJA, INDUKCIJA I DEDUKCIJA, EMPIRIJSKI METOD. . . • POSEBNE NAUČNE METODE: ISTORIJSKI METOD, OPSERVACIJA, EKONOMSKA ANALIZA. . . • EKONOMSKI ZAKONI IZRAŽAVAJU UNUTRAŠNJE, SUŠTINSKE VEZE KOJE POSTOJE IZMEĐU I UNUTAR EKONOMSKIH ODNOSA. • EKONOMSKI ZAKONI SU: OBJEKTIVNI, NEMAJU STEPEN OPŠTOSTI I UNIVERZALNOSTI KAO PRIRODNI ZAKONI, DIJALEKTIČKOG SU KARAKTERA.

PITANJA ZA PROVJERU ZNANJA 1. 2. Ø Ø Ø 3. Ø Ø Ø 4. 5. 6. 7. Nacrtajte i objasnite granicu proizvodnih mogućnosti za privredu koja proizvodi maslinovo ulje i mlijeko. Šta se dešava sa tom granicom ako zbog neke pošasti ugine polovina krava u toj privredi? Nacrtajte dijagram kružnog toka u koji treba da uključite naredne aktivnosti: Sem plaća vlasniku prodavnice dvije KM za litar mlijeka, Džon zarađuje 50 KM dnevno radeći u hotelu, Mark zarađuje 200 KM mjesečno na osnovu izdatog stana. Da li sledeće teme pripadaju makroekonomiji ili mikroekonomija: Odluka jedne porodice o iznosu novca koji će štediti, Odnos između stope inflacije i promjene količine novca, Odluka jedne kompanije o tome koliko će radnika zaposliti. Navedite po pet teme za oblast makroekonomije i mikroekonomije? Navedite po pet izjava koje pripadaju pozitivnoj i normativnoj ekonomiji? Kad bi Vi obavljali poziciju gradonačelnika u Vašem gradu, da li bi Vas više interesovala pozitivna ili normativna stanovišta Vaših savjetnika? Objasnite? Pogledajte, na sajtu Agencije za bankarstvo RS, poslednji izvještaj o poslovanju bankarskog sektora i opišite koji su grafikoni korišćeni u tom izvještaju?

DOMAĆI ZADATAK • ODABERITE JEDNO OD, NA PRETHODNO DATOM SLAJDU, PITANJA, ODGOVORITE I KOMENTARIŠITE ODGOVOR? • ODGOVOR NE SMIJE DA BUDE DUŽI OD JEDNE STRANICE, A 4 FORMATA, ALI NI MANJI OD DESET REČENICA. • ODGOVORE SLATI NA EMAIL PROFESORA: mstanic@sinergija. edu. ba • ODGOVORI ĆE BITI OSNOV ZA UTVRĐIVANJE BODOVA ZA PREDISPITNE AKTIVNOSTI IZ PREDMETA.

NACIONALNI RAČUNI • • Bruto domaći proizvod, Bruto nacionalni dohodak, Neto nacionalni dohodak, Raspoloživi dohodak domaćinstva.

POJAM BRUTO DRUŠTVENOG PROIZVODA • BDP je tržišna vrijednost svih finalnih dobara i usluga proizvedenih u jednoj zemlji u datom periodu. ØBDP je tržišna vrijednost, ØSvih, ØFinalnih, ØDobara i usluga, ØProizvedenih, ØU jednoj zemlji, Øu datom periodu.

BRUTO DRUŠTVENI PROIZVOD – METODE OBRAČUNA • Proizvodni metod : Suma finalnih proizvoda koja se proizvede na teritoriji jedne države u vremenskom period od jedne godine, • Metod dohotka: Suma ukupnih primanja koje ostvare faktori proizvodnje (rad, kapital i zemlja) na teritoriji jedne države u vremenskom period od jedne godine, • Metod izdataka: Suma ukupnih izdataka koja se ostvari po osnovu potrošnje stanovništva, potrošnje države, izdataka za investicije i neto izvoza (razlika u vrijednosti izvezenih i uvezenih roba i usluga).

NOMINALNI I REALNI BDP

ZNAČAJ BDP • NOMINALNE I REALNE VELIČINE U EKONOMIJI, • ZNAČAJ REALNOG ISKAZIVANJA VRIJEDNOSTI BDP-a, • REALNE STOPE RASTA BDP-a, • BDP PO GLAVI STANOVNIKA, • STRUKTURA BDP-a

DRUGE MJERE DOHOTKA

BRUTO DOMAĆI PROIZVOD RS Godina 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 BDP, nominalni, u mil. KM 8. 793 8. 887 9. 205 9. 632 10. 084 10. 570 11. 093 Br. stanovnika, u mil. 1, 17 1, 16 1, 15 BDP po stanovniku, u KM 7. 508 7. 615 7. 921 8. 321 8. 735 9. 179 9. 659 % rasta, BDP-a, realno 1, 7% 0, 3% 2, 8% 3, 5% 3, 6% 3, 7% 3, 8% -1, 2% -1, 4% -1, 2% 0, 7% 1, 3% Inflacija, prosječna 0, 0% godišnja stopa

VJEŽBE – DETALJNA ANALIZA BDP-a RS i Bi. H • Na sajtu Republičkog zavoda za statistiku RS, u dijelu Bilteni, nacionalni računi, analizirati BDP RS. Na rzs. rs. ba, • Na sajtu Agencije za statistiku Bi. H, ekonomska statistika, nacionalni računi, pogledati tri metoda obračuna BDP-a: proizvodni pristup, rashodni pristup, dohodovni pristup. Na bhas. ba

1. 2. PITANJA ZA PONAVLJANJE GRADIVA Objasnite zašto dohodak neke privrede mora biti jednak njenim izdacima? Šta više doprinosi BDP-u, proizvodnja jeftinog automobila ili proizvodnja luksuznog automobila. Zašto? 3. Poljoprivrednik prodaje pšenicu pekaru za dva evra. Pekar od uzete pšenice pravi hljeb koji prodaje za tri evra. Koliki je doprinos ovih transakcija BDP-u? 4. U zamišljenoj ekonomiji se proizvode samo dva dobra: med i mlijeko. U 2015. godini je proizvedeno 100 litara mlijeka po cijeni 1 evro i 50 kg meda po cijeni 2 evra; u 2016. je proizvedeno 200 litara mlijeka po cijeni 1 evro i 100 kg meda po cijeni 2 evra; u 2017. je proizvedeno 200 litara mlijeka po cijeni 2 evra i 100 kg meda po cijeni 4 evra. Izračunaj nominalni BDP, realni BDP, deflator BDP-a, ako je bazna 2015. godina? 5. Često čujemo: , , Ne sabiraj kruške i jabuke’’. U računanju BDP-a upravo to činimo. Objasnite? 6. Utvrdite strukturu BDP-a Bi. H prema proizvodnoj metodi? 7. Utvrdite strukturu BDP-a Bi. H prema rashodnoj metodi? 8. Utvrdite strukturu BDP-a Bi. H prema dohodovnoj (prihodnoj) metodi? 9. Objasnite značaj BDP-a u makroekonomskim analizama? 10. Kako analiza strukture BDP-a može da se iskoristi za ocjenu stepena razvijenosti ekonomije?

DOMAĆI ZADATAK • ODABERITE JEDNO OD, NA PRETHODNO DATOM SLAJDU, PITANJA, ODGOVORITE I KOMENTARIŠITE ODGOVOR? • ODGOVOR NE SMIJE DA BUDE DUŽI OD JEDNE STRANICE, A 4 FORMATA, ALI NI MANJI OD DESET REČENICA. • ODGOVORE SLATI NA EMAIL PROFESORA: mstanic@sinergija. edu. ba • ODGOVORI ĆE BITI OSNOV ZA UTVRĐIVANJE BODOVA ZA PREDISPITNE AKTIVNOSTI IZ PREDMETA.