Hva gerir lfi gott Leikur a lifa 1

Hvað gerir lífið gott? Leikur að lifa 1

5. Gildismat og siðferði Lykilspurningar – – – – Hvað er gildismat? Hvernig birtist gildismatið? Hvað er lífsstíll? Hvað hefur áhrif á gildismat og lífsstíl? Hvað er siðferði? Hvernig birtist siðferðið? Hvað einkennir siðlega breytni? Hvað er siðklemma? Leikur að lifa 2

Gildismat Gildi merkir verðmæti. Gildismat: • Þær hugmyndir sem við höfum um • hvað sé mikilvægt í lífinu • hvað geri lífið gott Umhverfið, fyrirmyndir og þjóðfélagið hafa áhrif. Einstaklingsbundið og mismunandi eftir hópum og menningu. Leikur að lifa 3

Hvað skiptir ykkur máli? Notið 2 mín. til að punkta það hjá ykkur. Sýnið 3 einstaklingum sem þið þekkið misvel það sem þið skrifuðuð Var einhver munur á þér og þeim sem þú spjallaðir við? Leikur að lifa 4

Gildismat snýst um Verðmæti eins og – – – Afstöðu til t. d. – þess hvað er rangt og rétt – vináttu – trúnaðar – sannleiks – ástar – o. fl. efnahag félagslíf samskipti menntun þekkingu listir Leikur að lifa 5

Hvernig birtist gildismatið? Í hegðun okkar og vali. Í því sem við sækjumst eftir í lífinu. Í samskiptum. Í tómstundaiðju. Í menntun. Í starfsvali. Í trúleysi. Í búsetu. Í því hvernig við verjum fjármunum okkar. Í lífsstílnum. Í öllu sem við gerum. Leikur að lifa 6

Lífsstíll Felur í sér hvernig við lifum lífinu – – – – – Mataræði Svefnvenjur Klæðaburður Framkoma Áhugamál Tómstundaiðkun Lifnaðarhættir Ferðalög O. fl. Leikur að lifa 7

Lífsstíll og gildismat Það er gott að staldra stundum við og spyrja: – Er þetta ég? – Hvað gefur mér og lífi mínu gildi? – Er lífsstíllinn eins og ég vil hafa hann? – Hvað felst í því að lifa góðu lífi? – Samræmist lífsstíllinn gildismati mínu? Leikur að lifa 8

Lífið er eins og ofhlaðið veisluborð Lífið hefur upp á ótalmargt að bjóða. – Hvað vil ég eiga? – Hvað vil ég gera? – Hvernig vil ég vera? Enginn kemst yfir allt. Þú verður að velja og hafna – ekki bara núna, heldur alla ævi. Veldu af kostgæfni! Leikur að lifa 9

Auglýsingar Tilboð og tilkynningar – Ætlað að koma á framfæri upplýsingum og skilaboðum um vöru og þjónustu. – Ætlað að kveikja löngun okkar til að öðlast það sem auglýst er og fá okkur til að velja eina vöru frekar en aðra. Leikur að lifa 10

Auglýsingasálfræðin Auglýsingar eru byggðar á rannsóknum á mannlegri hegðun. – Markhópar fundnir. – Samið er grípandi efni. – Höfðað er til alls konar skilningarvita og reynt að vekja • viðbrögð • tilfinningar • væntingar – Ýmis tákn og litir eru m. a. notuð til að vekja hugrenningatengsl sem fá okkur ómeðvitað til að langa í það sem er auglýst. Leikur að lifa 11

Blekking auglýsinganna Sýna okkur oft fallegt og hamingjusamt fólk – það er ekki sagt að við verðum svona ef við eignumst það sem er auglýst, en okkur finnst það. Spila á löngun okkar til að vera heppin og að græða: – „fyrstur kemur, fyrstur fær, takmarkað upplag“, „tvær flíkur fyrir eina“ Leikur að lifa 12

Hver og einn Velur sér lífsstíl. Þarf að velja á sínum eigin forsendum. Þarf að velja meðvitað, ekki bara fylgja straumnum. Þannig tökum við ábyrgð á eigin lífi! Leikur að lifa 13

Veldu þér lífsstíl frekar en láta hann velja þig! Leikur að lifa 14

Siðferði og siðareglur Hvað er rétt og hvað rangt? Leikur að lifa 15

Siðferði er fólgið í grundvallarreglum um hvað er rétt og rangt, gott og slæmt, hvað er rétt breytni eða röng. Leikur að lifa 16

Siðferðismat fólks Kemur fram í því hvernig það hegðar sér, lífsháttum þess og framkomu við annað fólk og dýr, umgengni um náttúruna og svo mætti áfram telja. Leikur að lifa 17

Siðferði Verður til í samfélaginu Þróast og breytist – – með breyttu umhverfi breyttum aðstæðum með tímanum með breyttum tíðaranda Erfist milli kynslóða – eldri kenna yngri – endurskoðað og endurmetið með hverri kynslóð Leikur að lifa 18

Af hverju breytist siðferðismatið? Ný sjónarmið og viðhorf líta dagsins ljós. – T. d. konur, samkynhneigðir, börn, fatlaðir. Ný þekking og reynsla breyta skoðunum. – Áður var harðræði í uppeldi talið „herðandi“. Vitum t. d. nú að það er óhollt => breytt siðferðismat. Tæknin hefur vakið nýjar siðferðislegar spurningar sem þarf að takast á við. – Erfðatækni – þurfum að takast á við spurningar um hversu langt eigi að ganga. Leikur að lifa 19

Afstætt siðferði – En þó grundvallarreglur Siðferði er misjafnt eftir: – menningarsamfélögum, trúarbrögðum, tíma, kynslóðum o. s. frv. Samt felst siðferði að einhverju marki í algildum grundvallarreglum. – Þótt eitthvert samfélag viðurkenni eða hafi viðurkennt venjur geta þær samt verið siðferðislega rangar. • Þrælahald. • Konur sem hefur verið nauðgað eru grýttar. Leikur að lifa 20

Siðferðislegar reglur / siðareglur Við höfum öll siðareglur – meðvitaðar og ómeðvitaðar. Þær segja okkur hvað er rétt og rangt. Þetta er okkar siðferði, reglurnar sem við setjum okkur um siðlega breytni. – Siðvit. Ekki skráðar reglur eins og lög. – Frekar viðmið um hvað við teljum rangt og rétt. – Margar siðareglur okkar þó líka til í lögum, t. d. siðaregla hjá flestum að það sé rangt að stela – líka bannað með lögum. Leikur að lifa 21

Hvert nær frelsi okkar og af hverju er það takmarkað? Siðferði og ýmis lög setja skorður við frelsi hvers og eins. Það geta ekki allir gert eins og þeim sýnist Þannig gætir siðferðið hagsmuna okkar allra. Oft talað um að réttur og frelsi einstaklingsins nái að nefi náungans. – Ég hef frelsi til að stjórna hegðun minni eða breytni að þeim mörkum þar sem hún fer að skaða einhvern annan. Leikur að lifa 22

Siðferðisleg glíma Siðferðileg mál sem við þurfum að taka afstöðu til. – Svo smár „vandi“ að við tökum ekki eftir honum: • Einhver spyr hvað klukkan sé. . . • Vinur segist vera skotinn í stelpu. . . – Eða stórmál: • Vinur segist hafa haldið fram hjá kærustunni sinni, sem er líka vinkona. . . • Vinur notar vímuefni, foreldrar hans spyrja. . . Leikur að lifa 23

Siðklemma Þegar dyggðir sem eru hluti af siðareglum okkar togast á. Hvað er þá rétt: – Undantekningar frá siðareglum eru aðeins réttmætar þegar veigamikil rök eru fyrir þeim. – Slíkt mat reynir á hæfni okkar til að velja af ábyrgð og siðferðisþroska. Til að takast á við siðklemmu þarf maður að kunna að velta fyrir sér siðferðilegum spurningum. Leikur að lifa 24

Að takast á við siðklemmu Skoða málið og meta það út frá mörgum sjónarhornum. Bera virðingu fyrir viðhorfum annarra. Velta fyrir sér við hverja klemman kemur. Spyrja sig hvaða áhrif siðklemman hefur á hlutaðeigandi. Síðan er að mynda sér óeigingjarna, rökstudda skoðun. Leikur að lifa 25

Siðferði og neysla Siðræn neysla felur í sér að kaupa aðeins vörur og þjónustu af þeim sem bera í starfi sínu virðingu fyrir: – fólki – dýrum – umhverfi Leikur að lifa 26

Siðareglur starfsstétta Stéttir takast á við siðferðilegan vanda sem tengist – t. d. upplýsingagjöf og hlutverkum. Mótaðar og skráðar siðareglur eru til og hugsaðar til leiðbeiningar fyrir starfsfólk stéttarinnar. – T. d. hafa læknar, hjúkrunarfræðingar, kennarar, blaðamenn, auglýsendur og margir fleiri sett sér siðareglur. – Þær efla fagmennsku, styrkja fagvitund stéttarinnar og tryggja að samskipti og upplýsingagjöf einkennist af ábyrgð og hreinum línum. Leikur að lifa 27

Öðruvísi venjur Gerum greinarmun á siðferði og venjum Mannlífið er fjölbreytt. Fólk hefur ýmsa siði eða venjur sem eru svipaðar innan okkar samfélags. – T. d. borðsiðir, samskiptareglur, kurteisi. Slíkar venjur snúast um smekk – ekki siðferði. – Þá er það sem einn er vanur ekki réttara en það sem annar er vanur • Bara öðruvísi! Leikur að lifa 28

Smekkur – siðferði Ef hegðun fólks eða skoðanir eru farnar að valda öðru fólki skaða er það ekki spurning um mismunandi smekk heldur siðferði. Til dæmis ef einhver birtir nektarmynd af einstaklingi á netinu gegn vilja hans, eða ef klám sem getur skaðað börn er sýnt í sjónvarpi? Leikur að lifa 29

Klám Hvað er klám? – Um það er deilt. Það að sýna nekt er ekki alltaf klám. Það að sýna kynlíf er ekki alltaf klám. Nekt og kynlíf eru þættir í mannlegri tilveru sem hlýtur að mega sýna. Hvenær er slíkt efni þá klám? Leikur að lifa 30

Hvað er klám? Hvernig mynd af nekt, kynlífi og manneskjum dregur klámið upp? – Er það rétt mynd af manninum? Hvert er réttmæti þess að gera mannslíkamann að söluvöru? Er mannslíkaminn leiktæki? Er mannslíkaminn neysluvara? Leikur að lifa 31

Hvað er klám? Sýnir klám manneskjunni þá virðingu sem henni ber samkvæmt siðferðisvitund okkar? Sýnir klámið kynhvöt og kynlífi virðingu? Sýnir klámið manneskjur sem bera skal virðingu fyrir? Leikur að lifa 32

Afleiðingar kláms Algengt að þeir sem horfa á klám yfirfæri þá mynd af kynlífi yfir á raunveruleikann. – Þeir gleyma fegurðinni og virðingunni. – Tengslin milli kynslífs og tilfinninga rofna. • Þetta veldur togstreitu í samböndum. – Klám felur oft í sér valdbeitingu og ofbeldi. • Gefur í skyn að slíkt sé eðlilegur þáttur í kynlífi. – T. d. að konur vilji láta beita sig valdi og jafnvel láta nauðga sér. Leikur að lifa 33

Kynferðisbrot Nauðgun er ekki hluti af eðlilegu kynlífi. Nauðgun er kynferðisafbrot. Kynferðisafbrot: – – Vítt hugtak. Þvinga einhvern til kynferðislegra athafna. Misnota æsku einhvers í kynferðislegum tilgangi. Misnota ástand einhvers í kynferðislegum tilgangi. Skelfilegar afleiðingar fyrir þolanda og/eða geranda og aðstandendur þeirra. Leikur að lifa 34

Nauðgun er árás á líkama og sál, árás á það sem er okkur heilagast, það sem gerir okkur að okkur sjálfum! Leikur að lifa 35

Klámvæðing Aukin framleiðsla og dreifing kláms. Aukin kynlífsþjónusta. Vaxandi tilhneiging til að setja sem flest í kynferðislegt samhengi, tengja sem flest við kynhvötina. – Tónlistarmyndbönd eru eggjandi. – Litlar stelpur klæddar í „sexí“ föt. – Auglýsingar um hvaðeina hafa vísun til kynlífsins. Er kynlífið okkur allt? Leikur að lifa 36

Netið og siðferði Netið hefur vakið siðferðisleg vandamál. – Snerta m. a. virðinguna fyrir öðrum og að skaða ekki aðra. Möguleikarnir til að miðla virðast endalausir. En það eru ekki allir heiðarlegir! – Myndir sem fólk birtir á netinu geta aðrir notað, breytt o. s. frv. – Talsvert rætt um einelti á netinu. Lög gilda líka á netinu! Siðareglur okkar eiga líka að gilda við tölvuna! Leikur að lifa 37

Breytum sjálf eins og við viljum að aðrir breyti! Leikur að lifa 38