Hukukun Dallar Dr retim yesi Murat KESEBR Kamu

Hukukun Dalları Dr. Öğretim Üyesi Murat KESEBİR

Kamu Hukuku – Özel Hukuk, ‘kamu hukuku’ ve ‘özel hukuk’ olmak üzere ikiye ayrılır.

Özel Hukuk Özel hukuk, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini, eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen hukuku kurallarının bütünü olarak tanımlanabilir. Özel hukuk ilişkisi iki taraflıdır. Yani bir özel hukuk ilişkisinin ortaya çıkabilmesi için, tarafların karşılıklı anlaşmaları gerekir. Özel hukukta irade serbestisi ve tarafların eşitliği ilkesi geçerlidir. Özel hukukta herkes kendi iddiasını ispatlamak zorundadır. Haklı olan kişiler dahi hakkını almak için mahkemeye başvurmak zorundadır. Özel hukukta tarafların eşit olmasının sebebi her iki tarafın da kendi özel çıkarlarını korumak amacıyla hareket ediyor olmalarıdır. Taraflardan her ikisinin de kendi çıkarlarını gerektiği gibi koruyacağı varsayılır.

Kamu Hukuku Kamu hukuku, bir devletin teşkilatını, bir devlet ile bir başka devlet ve bir devlet ile bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Kamu hukuku ilişkisinde taraflardan birisi olan devlet, üstün konumundadır. Kamu hukuku ilişkisi tek taraflıdır. Devletin iradesini açıklamasıyla hukuki ilişki ortaya çıkar. Kamu hukuku ilişkisinde devletin yaptığı işlemlerin hukuka uygun olduğu konusunda karine (varsayım) vardır. Devlet aldığı kararları kendisi tek taraflı olarak re ’sen icra edebilir. Kamu hukuku ilişkisinde devlete tanınan bu üstün yetkiler, devletin işlemlerinde kamu yararı amacını güdüyor olmasındandır.

Kamu Hukukunun Dalları Kamu hukukunun başlıca dalları şunlardır: Uluslararası Hukuk Anayasa Hukuku İdare Hukuku Vergi Hukuku Ceza Usul Hukuku

Uluslararası Hukuk Bir devlet ile diğer bir devlet veya devletler veya uluslararası kuruluşlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Uluslararası hukukun başlıca inceleme konuları şunlardır: Uluslararası antlaşma nedir? Nasıl yapılır? Sonuçları nelerdir? Uluslararası örf ve âdet nedir? Devlet nedir? Hangi unsurlardan oluşur? Devletin doğuşu ve sona ermesi nasıl olur? Uluslararası kuruluşlar nelerdir? Nasıl çalışırlar? Devletin kara, deniz ve hava ülkesi nedir? Sınırları nasıl çizilir? Devletin egemenliği nedir? Devletler arası ilişkiler nasıl yürütülür? Diplomasi temsilcileri kimlerdir? Hangi statüye tabidirler? Uluslararası uyuşmazlıklar nasıl çözümlenir?

Anayasa Hukuku Devletin temel kuruluşunu, yani şeklini, yapısını, organlarını, bu organlar arasındaki ilişkileri ve bireylerin devlet karşısındaki temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen kuralların bütününden oluşmuş bir kamu hukuku dalıdır. Türkiye’de anayasa hukukunu ‘anayasa hukukunun genel esasları’ ve ‘Türk anayasa hukuku’ olarak ikiye ayırmak âdet olmuştur.

Anayasa Hukukunun Genel Esasları Devlet kavramı, devletin unsurları, anayasa kavramı, anayasa çeşitleri, anayasacılık hareketleri, kurucu iktidar, kuvvetler ayrılığı, hükümet sistemleri, devlet biçimleri, demokrasi teorisi, demokrasi anlayışları, demokrasi tipleri, federalizm, üniter devlet, siyasi partiler, seçim sistemleri

Türk Anayasa Hukuku Türkiye’deki anayasacılık hareketlerinin tarihsel gelişimine bakıldığında; 1808 Sened-i İttifak, 1839 Tanzimat Fermanı, 1856 Islahat Fermanı, 1876 Kanun-i Esasi, 1908 Anayasa değişiklikleri, 1921 Anayasası, 1924 Anayasası, 1961 Anayasası olmaktadır. Daha sonra 1982 Anayasasının kurduğu anayasal düzenin incelenmesine geçilir. Şu an Türkiye’de devletin temel kuruluşu, 7 Kasım 1982 tarih ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile belirlenmiştir (bu anayasaya kısaca ‘ 1982 Anayasası’ denir). Anayasamız önce 1 ilâ 11’inci maddelerinde devletin tâbi olduğu temel ilkeleri veya diğer bir ifadeyle ‘genel esasları’ düzenlemiştir.

Türk Anayasa Hukuku Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir (m. 1) Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir (m. 2) Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marşı ‘İstiklal Marşı'dır. Başkenti Ankara’dır (m. 3) Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2’nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez (m. 4)

Türk Anayasa Hukuku Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır (m. 5) Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir (m. 6) Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez (m. 7) Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir (m. 8)

Türk Anayasa Hukuku Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (m. 9) Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir (m. 10) Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır (m. 11) Anayasamızın 12 ila 74’üncü maddeleri arasında vatandaşların temel hak ve hürriyetleri düzenlenmiştir. Anayasamızın 75 ila 100’üncü maddeleri yasama organını, 101 ila 137’inci maddeleri yürütme organını (yani Cumhurbaşkanı ve idareyi) 138 ila 160’ıncı maddeleri ise yargı organını düzenlemiştir.

İdare Hukuku İdarenin kuruluş ve işleyişini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. İdare devletin yürütme organının Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakanlar dışında kalan kısmıdır. İdare merkezi idare ve yerinden yönetim kuruluşları olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi idare devlet idaresi demektir ki kendi içinde başkent teşkilatı ve taşra teşkilatı olmak üzere ikiye ayrılır. Yerinden yönetim kuruluşları ise yer yönünden yerinden yönetim kuruluşları ve hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları olmak üzere ikiye ayrılır. Yer yönünden yerinden yönetim kuruluşlarına yerel yönetimler de denir. Bunlar il özel idaresi, belediyeler ve köylerdir. Hizmet yönünden yerel yönetim kuruluşları ise üniversiteler, TRT, TÜBİTAK, KİT’ler gibi kuruluşlardır. İdare hukuku bunların kuruluşunu ve işleyişini düzenler.

İdare Hukuku İdare hukukunun başlıca inceleme konuları arasında idari işlemler, idari sözleşmeler, kamu hizmeti, kamu görevlileri, kamu malları ve idarenin sorumluluğu gibi konular da bulunur. İdari yargılama usulü, 6 Ocak 1982 tarih ve 2577 sayılı ‘İdari Yargılama Usulu Kanunu ile düzenlenmiştir.

Vergi Hukuku Devlet bir çok kamu hizmetini yerine getirir. Bu hizmetleri yerine getirmek için paraya ihtiyaç duyar. Devlet bu parayı vatandaşlardan aldığı vergilerle temin eder. Devletin vatandaşlarla olan vergi ilişkisini düzenleyen hukuk kurallarından oluşan kamu hukuku dalına ‘vergi hukuk’ denir. Vergi, kamu giderlerini karşılamak amacıyla devletin tek taraflı olarak ve vergilendirme yetkisine dayanarak kişilerin gelir, gider veya malları üzerinden aldığı ekonomik değerlerdir. Vergi hukuku, verginin tarhını (verginin miktarının belirlenmesi), tahakkukunu (ödenmesi gereken safhaya gelmesi), tahsilini ve vergi yargısını düzenleyen hukuk kurallarından oluşur.

Ceza Hukuku Ceza hukuku, suç oluşturan fiil ve davranışların nelerden ibaret bulunduğunu, bu fiil ve davranışlarda bulunanlara ne gibi müeyyideler, yani cezalar uygulanacağını gösteren hukuk kurallarından oluşmuş kamu hukuku dalıdır. Türkiye’de ceza hukuku alanındaki temel kanun, 26 Eylül 2004 tarih ve 5237 sayılı ‘Türk Ceza Kanunu’dur. Ceza hukukunu genel hükümler ve özel hükümler şeklinde ikiye ayrılarak incelenmektedir. Genel hükümler kısmında incelenen başlıca konular: Kanunilik ilkesi, ceza kanunlarının yer, zaman ve kişi itibarıyla uygulanması, suçun unsurları, suçun maddi unsuru (hareket ve netice), illiyet bağı (sonuç ile sonucu ortaya çıkaran olgular arasındaki bağ), hukuka uygunluk nedenleri (meşru müdafaa), kusurluluğu ortadan kaldıran haller (zaruret hali), suçun manevi unsuru (kast, taksir, objektif sorumluluk), hata, teşebbüs, iştirak vb.

Ceza Hukuku Ceza hukukunun özel hükümler kısmında ise az çok Türk Ceza Kanununun sistemi izlenerek bu konuda düzenlenen suçlar incelenir. Bunlardan bazıları şöyledir: soykırım, göçmen kaçakçılığı, insan öldürme, yaralama, organ ve doku ticareti, işkence, terk, cinsel taciz, tehdit, şantaj, konut dokunulmazlığını ihlal, kişilerin huzur ve sükununu bozma, hakaret, haberleşmenin gizliliğini ihlal, hırsızlık, yağma, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas…

Ceza Usul Hukuku Kanunların suç saydığı fiilleri işleyenlerin takip edilmesi, yargılanması ve cezalandırılmasında uyulacak usullerin nelerden ibaret bulunduğunu gösteren hukuk kurallarından oluşmuş bir hukuk dalıdır. Türkiye’de ceza yargılaması usulü, 4 Aralık 2004 tarih ve 5271 sayılı ‘Ceza Muhakemesi Kanunu’ ile düzenlenmiştir.

Özel Hukukun Dalları Özel hukukun medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku, devletler özel hukuku, iş hukuku, medeni usul hukuku ve icra ve iflas hukuku olmak üzere dalları bulunmaktadır.

Medeni Hukuk Medeni hukuk, özel hukukun en geniş ve en önemli dalıdır. Medeni hukuk, kişilerin toplum içerisinde yaşaması bakımından bir hüküm ve değer ifade eden bütün eylem ve davranışlarını, işlem ve ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Bir kişinin doğumundan ölümüne kadar geçen sürede kurduğu ilişkilerin, yaptığı işlemlerin büyük bir kısmı medeni hukukun kapsamı içinde bulunur. Kişinin doğumu, ana-babasının velayeti altında büyümesi, reşit olması, bir yerde oturması, nişanlanması, evlenmesi, eşiyle ilişkileri, ev sahibi olması, kişinin ölmesi hep medeni hukukla ilgilidir.

Medeni Hukuk Kişinin medeni hukuk ile bağlantısı öldükten sonra bile bir süre devam eder. Öyle ki mirasın nasıl ve kimler arasında paylaşılacağı yine medeni hukukun konusuna girmektedir. Türkiye’de medeni hukuk kuralları önce 1926 tarihli ‘Türk Medeni Kanunu’ ile düzenlenmişti. Daha sonra bu kanunun yerine 22 Kasım 2001 tarihinde yeni bir Türk Medeni Kanunu kabul edildi.

Kişiler Hukuku Hukukta hak ve borç altına girebilen varlıklara kişi denir. Kişiler gerçek ve tüzel kişiler olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçek kişiler, sadece insanlardan ibarettir. Belli bir gayeyi gerçekleştirmek için bazı insanların bir araya gelip bazı faaliyetlerini ve bazı mallarını bu gayeye tahsis etmeleriyle ortaya çıkan ve kendisini meydana getiren kişilerden ayrı ve bağımsız oldukları kabul edilen varlıklara tüzel kişi denir. Dernekler ve vakıflar tüzel kişilere örnektir. Kişiler hukuku, kişilerin türlerini, ehliyetlerini, kişisel hallerini, yakınlarıyla olan ilişkilerini, belli bir yer ile olan ilgilerini, kişiliğin başlangıcı ve korunmasını düzenleyen medeni hukuk dalıdır.

Kişiler Hukuku Kişiler hukukunun inceleme konularından bazıları şunlardır: Doğum, ölüm, hak ehliyeti (hak sahibi olabilme), fiil ehliyeti (kendi fiilleriyle hak edinebilme, borç altına girebilme), temyiz kudreti (iyiyi kötüden ayırma ve makul biçimde davranışta bulunma yeteneği), rüşt (erginlik), hacir (kısıtlılık), hısımlık, ikametgah, isim vs. Kişiler hukuku kuralları Türk Medeni Kanunun 8 ila 117’nci maddelerinde düzenlenmiştir.

Aile Hukuku Kişinin içinde bulunduğu ve aile denen topluluğun üyeleri ile olan ilişkilerini düzenleyen medeni hukuk dalıdır. Aile hukukunun başlıca inceleme konuları: Nişanlanma, evlenme, karıkocanın karşılıklı hak ve ödevleri, mal rejimleri, evliliğin sona ermesi, boşanma, hısımlık, nesep (soy bağı), evlat edinme, velayet vs. Aile hukuku kuralları Türk Medeni Kanununun 118 ila 494’üncü maddelerinde düzenlenmiştir.

Miras Hukuku Bir gerçek kişinin ölümünden sonra, para ile ölçülebilen bütün hak ve borçlarının, yani terekesinin kimlere ve nasıl geçeceğini düzenleyen hukuk kurallarından oluşan medeni hukuk dalıdır. Miras hukukunun düzenlediği başlıca konular: Yasal mirasçılar, ölüme bağlı tasarruflar, vasiyet, mirasçı atama, belirli mal bırakma, şart, mükellefiyet (yükümlülük), ikame (dava açmak), vasiyeti yerine getirme görevlisi (tenfiz memuru), miras sözleşmesi, mirasın paylaştırılması vb. Türkiye’de miras hukuku kuralları Türk Medeni Kanununun 495 ila 682’nci maddelerinde düzenlenmiştir.

Eşya Hukuku Kişilerin bir eşya üzerindeki hakimiyet ve tasarruflarının nitelik ve türlerini, onların bu hakimiyet dolayısıyla diğer şahıslarla olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Eşya hukukunun konusunu büyük çapta ‘ayni haklar’ oluşturmaktadır. Ayni haklar, eşya dediğimiz maddi mallar üzerinde sahibine geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Eşya hukukunun düzenleme konularından bazıları: Ayni hak, eşya, zilyetlik (bir malı elinde bulundurma ve kullanmakta olma durumu), zilyetliğin kazanılması ve yitirilmesi, zilyetliğin korunması, tapu sicili, mülkiyet, müşterek mülkiyet (paylı mülkiyet), taşınmaz mülkiyeti vs. Türkiye’de eşya hukuku kuralları Türk Medeni Kanununun 683 ila 1027’inci maddelerinde düzenlenmiştir.

Borçlar Hukuku Borçlar hukuku, medeni hukukun ayrılmaz bir parçasıdır. Genellikle borçlar hukuku, özel hukukun ayrı bir dalı olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de borçlar hukuku kuralları, 22 Nisan 1926 tarih ve 818 sayılı Borçlar Kanunu ile düzenlenmişti. 11 Ocak 2011 tarih ve 6098 sayılı yeni Türk Borçlar Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanun 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Borçlar hukuku, özel hukukun kişiler arasındaki borç ilişkisini düzenleyen bölümü olarak tanımlanmaktadır. Borç ilişkisi, iki taraf arasında mevcut olup, bir şeyin verilmesini, yapılmasını veya yapılmamasını öngören bağ şeklinde tanımlanır.

Borçlar Hukuku Ceza hukukunda olduğu gibi borçlar hukukunda da, bu hukuk ‘genel hükümler’ ve ‘özel hükümler’ olmak üzere ikiye ayrılır: 1. Borçlar hukukunun genel hükümler kısmında, borç kavramı, borç ilişkisi, sorumluluk kavramı, borçların doğumu, sözleşme, öneri (icap) ve kabul, hata, hile, gabin (büyük oransızlık), temsil, haksız fiiller, sebepsiz zenginleşme, alacağın devri, borcun devri, borçların sona ermesi, ibra (temize çıkarma), yenileme, birleşme, takas gibi kavram, kurum ve ilişkiler incelenmektedir. 2. Borçlar hukukunun özel hükümler kısmında ise: Satış, trampa (takas), bağışlama, kira, ariyet (emanet), hizmet, istisna, vekalet, havale, vedia (korunması, saklanması için kendisine eşya bırakılan kimsenin durumunu gösteren sözleşme), kefalet (kefillik) sözleşmeleri gibi çeşitli borç ilişkilerinin kuruluşu, hüküm ve sonuçları incelenmektedir.

Ticaret Hukuku Kişilerin ticari nitelikteki ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Medeni hukuk ve borçlar hukuku kişilerin ticari nitelikte olmayan ilişkilerini düzenlediği halde, ticaret hukuku aynı kişilerin ticari nitelikte olan ilişkilerini düzenler. Türkiye’de ticaret hukuku kuralları 29 Haziran 1956 tarih ve 6762 sayılı ‘Türk Ticaret Kanunu’ ile düzenleniyordu. 13 Ocak 2011 tarih ve 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu kabul edilmiştir. bu kanun, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Ticari İşletme Hukuku Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. Bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa, kendi adına işleten kişiye tacir denir. Ticari işletme hukuku, ticari işletmeyi ve tacirin faaliyetlerini düzenleyen hukuk dalıdır. Başlıca inceleme konuları şunlardır: Ticari işletme, ticari işletmenin kuruluşu, yapısı, devri, rehni (alacaklıya verilen değerli eşya), ticari iş, tacir olmanın hükümleri, ticaret sicili, ticari defterler, haksız rekabet, ticaret unvanı, marka vb.

Şirketler Hukuku Şirket, iki veya daha fazla kişinin iktisadi bir amaca ulaşmak için, emek ve mallarını bir sözleşmeyle birleştirmek suretiyle meydana getirdikleri topluluktur. Ticaret kanunumuzda, kolektif şirket, komandit şirket, anonim şirket, limited şirket ve kooperatif olmak üzere beş ticaret şirketi türü öngörülmüştür. Şirketler hukuku, bu şirketlerin kuruluşunu, işleyişini, ortakların hak ve borçlarını ve sona ermelerini düzenleyen hukuk kurallarından oluşmuştur.

Kıymetli Evraklar Hukuku Kıymetli evrak, öyle senetlerdir ki, bunlarda yazılı olan hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği gibi, senetten ayrı olarak başkasına da devredilemez. Kıymetli evrakın en sık rastlanan örnekleri poliçe, çek ve bonodur. Kıymetli evrak hukuku, poliçe, bono, çek gibi kıymetli evrakın düzenlenmesini, bunların geçerlilik şartlarını, hüküm ve sonuçlarını, bunların devrini ve ödenmelerini düzenleyen ticaret hukuku dalıdır.

Sigorta Hukuku Sigorta, uğranılan zararların giderilmesi amacına yönelik bir kurumdur. Sigorta hukuku, sigorta akdi ile ilgili kişiler arasındaki ilişkilerle, sigortacılıkla uğraşa kurumların çalışmalarını düzenleyen hukuk kurallarını sistemli bir şekilde inceleyen hukuk dalıdır. Sigorta hukukunun başlıca inceleme konuları şunlardır: Sigorta akdi (sözleşme), tanımı, unsurları, sigortacı, sigorta ettiren, sigorta akdinin kuruluşu, sigorta akdinin hükümleri, sona ermesi, sigorta çeşitleri, zarar sigortaları ve can sigortaları vs.

Deniz Ticaret Hukuku Ticaret gemilerinin denizde seyrüsefer ile bireyler arasında ortaya çıkan hukuki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Diğer bir tanıma göre ise, deniz ticareti hukuku, özel hukukta yer alan deniz seyrüseferi ile ilgili sorunları konu edinen hukuk dalıdır. Deniz ticareti hukukunda incelenen başlıca konular şunlardır: gemi, bayrak, gemi sicili, gemi mülkiyeti, gemi ipoteği, gemi alacaklısı hakkı, kaptan, gemi adamları, navlun (geminin yük taşıma ücreti), yolcu taşıma, denizaşırı satış vb. Ticaret hukuku alanında son yirmi otuz yıldır hızla gelişen ‘rekabet hukuku’ gibi alt hukuk dalları da vardır.

Devletler Özel Hukuku Devletler özel hukuku, özel hukuk alanında yabancı unsur taşıyan hukuki ilişki ve ihtilafların çözümünde uygulanacak kurallardan oluşmuş hukuk dalıdır.

Vatandaşlık (Tabiiyet) Hukuku Bir kişiyi veya bir şeyi devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağa tabiiyet denir. Devlete tabiiyet bağı ile bağlı olan kişiler, gerçek ve tüzel kişilerdir. Aynı bağla bağlı olan şeyler ise, gemi ve uçaklardır. Gerçek kişiler açısından bu bağa vatandaşlık denir. Vatandaşlık hukukunun başlıca inceleme konuları: Türk vatandaşlığının kazanılması, vatandaşlığın kaybı, vatandaşlığın ispatı. Vatandaşlık hukuku aslında niteliği bakımından kamu hukukunun bir dalı olmalıdır. Zira vatandaşlık ilişkisinin taraflarından birisi devlettir ve egemenlik hakkına dayanarak üstün konumdadır. Vatandaşlık hukukunun normalde idare hukukunun bir alt dalı olması beklenir. Ama yerleşik ayrıma göre özel hukukun içinde yer alan devletler özel hukukunun bir alt dalı olarak kabul edilir.

Yabancılar Hukuku Bir devletin ülkesinde bulunan ve o devletin vatandaşlığını iddiaya hakkı olmayan kimsedir. Yabancılar hukuku ise, belli bir ülkede bulunan yabancıların sahip oldukları hakları ve ödevleri belirten hukuk dalıdır. Yabancılar hukukunun başlıca inceleme konuları: Yabancı kavramı, kapitülasyonlar, yabancıların siyasi hakları, basın hürriyeti, toplantı hak ve hürriyeti, öğretim ve eğitim, seyahat, yerleşme, çalışma, dava açma hakkı, mülkiyet hakkı ve vergi ödevi vs.

Yabancılar Hukuku Yabancılar hukuku, kamu hukukunun bir dalı olan temel hak ve hürriyetler hukukuna çok benzemektedir. Yabancılar hukuku aslında yabancıların sahip olduğu hak ve hürriyetler ve bunların sınırlandırılması rejiminden ibarettir. Yabancılar hukuku da yerleşik ayrıma göre özel hukukun içinde yer alan devletler özel hukukunun bir alt dalı olarak kabul edilir.

Kanunlar İhtilafı Kanunlar ihtilafı, yabancı unsur taşıyan özel hukuku ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların çözümlenmesinde hangi devletin kanunun uygulanacağı konularını ve bu çatışmaların hangi devletin mahkemesinde çözümleneceğini içermektedir. Örneğin bir Türk ile Alman’ın evlenmeleri, bir Fransız karı kocanın Türkiye’de boşanmaları, bir İngiliz ile bir Rus’un Türkiye’de bir malın satımına ilişkin sözleşme yapmaları, bir İtalyan turistin Türkiye’de bir Alman turistin camını kırması durumlarında hep yabancı unsur vardır.

Milletlerarası Usul Hukuku Özel hukuk uyuşmazlıklarında mahkemelerin milletlerarası yetkilerini düzenleyen kaidelerin bütünü, milletlerarası usul hukukunu meydana getirir. Yabancı unsur taşıyan bir hukuki uyuşmazlık hakkında karar verebilmek için öncelikle hangi ülkenin mahkemelerinin yetkili olduğunu tespit etmek gerekir. Bu tespit ise milletlerarası yetki kurallarıyla yapılır. Milletlerarası usul hukukunun başlıca inceleme konuları: Lex fori (davaya bakan hakimin hukukunu ifade eder), vasıflandırma, milletlerarası yetki, teminat, yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi (yabancı ülkede verilen kararın Türkiye’de geçerli olabilmesi için açılan dava türü), Türkiye’de milletlerarası usul hukuku, 27 Kasım 2007 tarih ve 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir.

İş Hukuku İş hukuku pek çok özelliği bakımından kamu hukukunun özelliklerini taşımaktadır. İş ilişkilerinde devletin müdahalesi yoğun bir şekilde görülmektedir. İş hukukunun temel ilkelerinden birisi de işçinin korunması ilkesidir. Bazı yazarlar iş hukukunu bir karma hukuk dalı veya türü kendine özgü bir hukuk dalı olarak nitelerler. Ancak iş hukuku geleneksel olarak özel hukuk bölümünün altındadır.

İş Hukuku İş hukuku, işçi ile işveren arasındaki iş ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu tanımda geçen işçi, işveren ve iş ilişkisi kavramlarını da tanımlamak gerekmektedir. 22 Mayıs 2003 tarih ve 4857 sayılı İş Kanununun 2’nci maddesine göre, işçi çalıştıran gerçek ve tüzel kişilere işveren; işçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi; bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye ise işçi denir. İşçi tanımında geçen iş sözleşmesi, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununda ‘hizmet sözleşmesi’ olarak tanımlanmıştır. Hizmet sözleşmesinde işçi, işi işverene bağımlı olarak yapar. Bunun karşılığında da işveren işçiye ücret ödemeyi taahhüt eder.

İş Hukuku Hizmet, bedeni nitelikte olabileceği gibi, fikri nitelikte veya hem bedeni, hem fikri nitelikte olabilir. İşçiyi diğer çalışanlardan ayıran temel özellik, işçinin işverene bağımlı olarak çalışıyor olmasıdır. Yani işçi, işini işverenin emir ve talimatları doğrultusunda yapar. Kendi bürosunda çalışan avukat, proje çizen mühendis veya kendi muayenehanesinde hasta muayene eden hekim gibi çalışanlar ise, iş sahibinden bağımsız olarak hareket ederler. Dolayısıyla bunlar işçi değil, bağımsız çalışanlardır. İş hukuku, bireysel iş hukuku ve toplu iş hukuku olmak üzere ikiye ayrılır.

Bireysel İş Hukuku Bireysel iş hukuku, iş hukukunun münhasıran (özellikle) işçi ile işveren arasında akdedilen iş sözleşmesinden kaynaklanan hukuku ilişkiyi inceleyen kısmıdır. Özellikle iş sözleşmesinin kurulması, bu sözleşmeden doğan hak ve borçlar, sözleşmenin sona erdirilmesi gibi konular bireysel iş hukukunun inceleme alanına girer. Bireysel iş hukuku, 22 Mayıs 2003 tarih ve 4857 sayılı İş Kanunu ve 11 Ocak 2011 tarih ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu tarafından düzenlenmektedir.

Toplu İş Hukuku İşçi ve işverenler, kendi içlerinde sendika ismi verilen mesleki kuruluşlar altında örgütlenmişlerdir. İşçi sendikası ile bir işveren veya bir işçi sendikasıyla bir işveren sendikası arasında, toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt (işverenin, işçileri topluca işten çıkarması) gibi çeşitli hukuku ilişkiler ortaya çıkmaktadır. İşte iş hukukunun bu ilişkilerini inceleyen kısmına toplu iş hukuku denmektedir. Bir sendika ile üyeleri arasındaki ilişkiler de toplu iş hukukunun inceleme alanına girer. 18 Ekim 2012 tarih ve 6356 sayılı sendikalar ve toplu iş sözleşmesi kanunu, toplu iş hukukunun temel kanunudur.

Sosyal Güvenlik Hukuku İnsanlar hayatları boyunca işsizlik, kaza, yaşlılık, hastalık, ölüm gibi çeşitli risklerle karşıyadır. Bu riskler gerçekleştiğinde söz konusu kişi gelir kaybına uğrar. Hayatını sürdürebilmesi için bu kişiye yardım edilmesi gerekir. Sosyal güvenlik, bu tür riskler sonucu sürekli veya geçici olarak gelir kaybına uğrayan kişilerin geçinmelerini sağlamaya yönelik bir sistemdir. Sosyal güvenlik hukuku da bu sistemi inceleyen hukuk dalıdır. Başlıca inceleme konusu sosyal sigortalar ve sosyal yardımlardır. Sosyal güvenlik hukuku büyük ölçüde kamu hukukunun özelliklerini taşımaktadır. Ancak bu hukuk dalı iş hukuku ile yakın ilişki içindedir.

Medeni Usul Hukuku Medeni usul hukuku, adliye mahkemelerinin özel hukuk alanındaki bütün yargısal faaliyetlerini inceler. Diğer bir tanımla, medeni usul hukuku, özel hukuk alanında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümlenmesinde mahkemelerin izleyecekleri usulleri belirleyen hukuk kurallarından meydana gelir. Türkiye’de medeni usul hukuku kuralları 18 Haziran 1927 tarih ve 1086 sayılı ‘Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’ ile düzenlenmişti. Bu kanunun yerine 12 Ocak 2011 tarih ve 6100 sayılı yeni Hukuk Muhakemeleri Kanunu kabul edilmiştir. Bu kanun 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Medeni Usul Hukuku Medeni usul hukukunun başlıca inceleme konuları: Mahkemelerin kuruluşu, sulh hukuk mahkemeleri, asliye hukuk mahkemeleri, Yargıtay, hakimler, adliye memurları, avukatlar, savcılar, noterler, hakimin davaya bakmaması, mahkemelerin görevi, mahkemelerin yetkisi, davacı, davalı, dava çeşitleri, dava açılması, duruşma, deliller, adli tatil, iş mahkemeleri, hakimlerin hukuki sorumluluğu vs.

İcra ve İflas Hukuku İcra ve iflas hukuku medeni usul hukukunu tamamlayan bir hukuk dalıdır. Hukuk mahkemelerinin verdiği hükümler, lehine karar verilen kişi tarafından doğruya icra edilemez. Yargılama sonucunda haklı çıkan taraf aldığı mahkeme kararını (ilamı) icra dairesine götürerek icra ettirir. İşte böyle bir kararın nasıl yerine getirileceğini icra hukuku düzenler. İcra hukuku, özel hukuk alanında ortaya çıkan uyuşmazlıkları çözmekle görevli hukuk mahkemelerinin vermiş oldukları hükümlerin (ilamların) gerektiğinde devlet organları eliyle zorla yerine getirilmesi yöntemlerini ve bu konuda hangi organların yetkili olduğunu gösteren hukuk kurallarından oluşur. İcra işleri Türk hukuk düzeninde icra dairelerine bırakılmıştır. İcra hukukunun başlıca inceleme konuları: icra teşkilatı, şikayet, icra harç ve giderleri, tebligat, süreler, ödeme emri, itirazın iptali davası, itirazın kaldırılması, mal beyanı, haciz, satış vb.

İcra ve İflas Hukuku İflasta, borçlunun haczi caiz bütün malları satılır ve satış bedelinden borçlunun bütün borçları, alacaklılara ödenir. İflas hukuku, iflas usulünü düzenleyen hukuk dalıdır. Hukuk sistemimizde, kural olarak sadece tacirler iflasa tabidir. İflasa, alacaklıların talebi üzerine ticaret mahkemesi karar verir. İflasa karar verilince borçlu ‘müflis’ adını alır. Müflisin haczedilmesi caiz bütün malları ‘iflas masası’ ismi verilen bir bütün meydana getirir. İflas hukukunun konularından bazıları: iflas yolları, iflasın hukuki sonuçları, iflas masasının idaresi, paraya çevirme, paraların paylaştırılması, tasfiye, iptal davası, konkordato vs. Türkiye’de icra ve iflas hukuku kuralları 9 Haziran 1932 tarih ve 2004 sayılı icra ve iflas kanunu ile düzenlenmiştir. Kanunda bugüne kadar sayısız değişiklik yapılmıştır.