HUKUKU anlatmaci Adnan Hadimusi HUKUKUN TANIMI I hukuku

İŞ HUKUKU anlatmaci: Adnan Hadžimusić

İŞ HUKUKUN TANIMI • Iş hukuku nedir? Çalişma esasına dayanan çalişan ile işveren arasindaki ilişkiyı düzenleyen hukuk. İşçi-işveren-devlet. • İş hukukun hukuk düzeni içindeki yeri? İş hukuku özel hukuk dalında yer alıyor.

İŞ HUKUKUN ÖZELLİKLERİ • İŞ HUKUKU: hukuk bilimin ayrı bir dalıdir, • İŞ HUKUKU: insanlık haklarının çalışma hakına ilişkindir, • İş ilişkisiden doğan ve işe ilişkin konulari düzenliyor • İŞ HUKUKUN ÖZÜ: - Çalışma ilişkiyi düzenliyor, - Bireysel ve toplu iş ilişkileri düzenliyor - İş ilişkisiden doğan hakları düzenliyor

İŞ HUKUKUN AMACI • İŞ HUKUKUN amacı: Özgürlük üzerinde kurulan işçi ile işveren arasındaki ilişikye düzen getirmek ve bu düzenin devletin himayesi altına getirmek. İşçiyi koruyor-toplumsal düzeni koruyor

İŞ HUKUKUN BOLUMLERI • BİREYSEL İŞ HUKUKU İşçi ile işveren asasındaki ilişkiyi düzenleyen hukuk. Esas: iş akdi • TOPLU İŞ HUKUKU Bellirli çalışma alanında genel anlamda calisma ilskiyi duenleyen hukuk. Esas: toplu iş sözşeşmesi

İŞ HUKUKUN TARİHSEL GELİŞİMİ • Geçmiş tarihte işçinin durumu genellikle kötüydu. • İş hukukun baslangıcı ve diğer kanunlarından ayırmasi (medeni ve borçlar kanundan) • İş hukukun baslangıç dönemi -19. yy sonu • İşçilerin birleşmesi ve temel hakları için mücadeleler.

İŞ HUKUKUN TARİHSEL GELİŞİM DÖNEMLERI: I -19. yy’in başlangıcına kadarki dönemi II –Birinci Dünya Savaşına kadarki dönem III –Iki dünya savaş arasındaki dönem IV –İkinci Dünya Savaii sonraki dönem

I -19. YY‘in BAŞLANGICINA KADARKİ DÖNEM • 19 yy‘a kadar-İşçi haklarının olmaması, yasa eksikliği • Zor çalışma şartları-çocukların çalışmasıkadınların çalışması-gece çalışmasıkorumasız çalısma-işçi ayaklamalar • 19. yy ortasi-İşçi ayaklamaları yüzünden devletler „koruma yasaları“ getiriyorlar (Ingiltere, Almanya, Fransa)

II –Birinci Dünya Savaşına kadarki dönem • Devletlerin çoğu koruma yasalari getirmekte • İş koşulları tespit etmek amacıyla işveren ile işçiler arasındaki diyaloğu güçlenir ve işverenler işçilere bazı hakları tanımaya başlıyorlar, • 1910 Fransa İş Kanununu getiriyor • İşçi örgütler güileniyor

III –İki dünya savaşlar arasındaki dönem • 1918 -1939 seneler arasında işçi hukukun büyük ölçüde gelişmesi • 1919 yılında Paris‘te Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) kuruluyor • Çalışma konuları dçyenlemenin yanında sosyal güvenlık konusu da gelişmekte. • İşçi-işveren diyaloğu kuvvetleniyor, • İş hakları görüşmelerde „üçlü“ sistemi meydana geliyor: İşçi-isveren-devlet

IV –İkinci Dünya Savaşından sonraki dönem • Sosyal adaletin saptamasi için işçi-işveren diyaloğu güçlenir, • Çalışmaya ilişkin yasalar çağdaş formunu alır. • İş hukuku ayrı hukuk dalı olarak bunları düzenleniyor: 1 -iş yasaları getirerek devlet iş ilişkileri düzenliyor, 2 -sendikal hak ve özgürlükler gücleniyor, 3 -toplu anlaşma yapmalar hareketleniyor, 4 -ÜÇÖ (ILO) uluslararası düzeyde çalısma standartları getiriyor • Sosyal adaleti koruyan sosyal devletin meydana gelmesi

İŞ HUKUKUN TERİMLERI • • İŞÇİ: İŞVEREN: İŞYERİ:

ÇALIŞMANIN TÜRLERİ • Mevcut ve geçmis çalışma • Nisbi (farazi) ve gerçekten gereken çalışma • Bireysel ve toplumsal çalışma • Basıt ve katlamalı • Üretken ve üretken olmayan çalışma • Fiziksel ve zihni çalışma

İŞ HUKUKUN TANIMI • İŞ HUKUKU: çalışmayi düzenleyen kurallar takımı. • İş ilişkileri düzenleyen kurallar • Bağlı çalışmayı düzenleyen yasalar

İŞ HUKUKUN TASNİFİ • • Genel - özel Maddi - usüli Bireysel - toplumsal Yerel - uluslararası İş hukuku diğer hukuk dallarına da bağlı: anayasaya, borclar hukukuna, idare hukukuna, ticaret hukukuna, ceza hukukuna. . .

ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ-UÇÖ (İLO) • 1919 yılında Paris‘te kuruldu - I Dünya Savaşından sonra yapılan Paris barış anlaşmasi ile, • ÜÇÖ-daimi uluslararası kuruluş • ÜÇÖ‘nun anayasasi var • ÜÇÖ‘nun calışmasında hükümet, isveren ve işçilerin temsilcileri de katılıyor • ÜÇÖ‘nun ana hedefi - çalışmada (işte) sosyal adaleti sağlamak

ULUSLAR ARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜN-ÜÇÖ (ILO) İLKELERİ • • Çalışma, mal değildir Fakirlik herkesi için tehlikedir. Uluslararası işbirliğin gerekliliği İfade ve örgütlenme özgürlüğü

ÜÇÖ‘NUN YAPISI 1 -Genel konferans- Uluslararasi çalışma konferansı (Genel Kurul): en üstün yasama organi, Genel Kurulda işçi-işveren-devlet temsilcileri bulunuyor, üyeleri bağlayacak belgeleri getiriyor, 2 -Administratif heyeti (Yönetim kurulu): Genel Kurulunun getirdiği yasalari icra etme faaliyetleri yapıyor, İşçi-isveren-devlet temsilcilerinden olusuyor, 3 -Uluslararası çalışma bürosu: administratif organı, GK’nın toplantılari hazırlıyor, ÜÇÖ belgelerin uygulaması hakkında hükümetlere yol gösteriyor 4 -heyet ve komisyonlar

ÜÇÖ‘NUN BELGELERİ • • Deklarasyonlar Konvansyonlar Sözleşmeler Tavsiyeler

İŞ HUKUKUN KAYNAKLARI • KANUN-İş kanunu • TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ-alana göre yapılan toplu iş sözleşmeler • İŞVERENİN İÇ TÜZÜKLER-iş kanunun düzenlemediği konuları düzenleyen ii tüzükler • ÖRF VE ADET KURALLARI • MAHKEME KARARLARI • ULUSLARARASI KAYNAKLAR

• KANUN Bosna Herseke iş kanunlar: - Federasyonun İş Kanunu - Republika Srpskanin Is kanunu - Brçko Distrikt’in İş Kanunu Türkiyede is kanunu - 4857 sayılı İş Kanunu (2003 yılından beri yürürlükte)

• TOPLU IS SOZLESMESI Belirli çalışma alanlarına göre işveren ile işçi temsilcileri tarafından yapılan ve iş kanunun düzenlemediği konuları düzenleyen söleşmeler oluyor. Kanun niteliğinde bağlayıcı dır. Türkiye’deki durum: - 1983 yılında 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt yasası - 2012 yılında 6536 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi yasası

İŞVERENİN İÇ TÜZÜKLER İş kanununca ayrıntılı olarak düzenlenmeyen ve iş kanunca açıkca düzenleme yetkisi verilen ve çalışmasına ilişkin konuları düzenleyen iş yerin iş yasalar. İç tüzüğü (çalışma tüzüğü) işçilein mutabakat ile işverence düzenlenir, . Her işyerinin çalışma tüzüğü olması gerekir.

• ORF VE ADET • MAHKEME KARARLARI • ULUSLAR ARASI KAYNAKLAR Uluslararası Çalışma Örgğtünün (ÜÇÖ) hazırladığı sözleşmeler ve tavsiyeler (konvensyonlar).

• ULUSLAR ARASI KAYNAKLAR Uluslararası iş hukukun kaynakları (konvensyonlar, sözleşmeler, tavsiyeler) devletin yasama organı tarafından kabul edilince bağlayıcılık kazanır. Uluslararası belgeler devletin hukuk sistemi ile birleşiyorlar, devletin yasama organı bu UA belgeleri kendi kanunlarına dahil ediyor. UA konvensyonlar ve sözleşmeler başında olup tavsiyeler ise iş hukukun tali kaynaklar dir. Tavsiyeler devletin iç kanunları getirmesinde yön gösterici.

İŞ HUKUKUNUN ULUSLARARASI ANA BELGELER • İş hukukun uluslararası ana belgesi „Avrupa insan haklari ve temel özgürlükleri koruma hakkında sözleşmesi“ (Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) dir. • 1950 yılında Roma‘da getirildi (1953 yılında yürürlüğe girdi). Sözleşmeyi ilk imzalayan devletler arasında Tükiye de vardi. • Sözleşmenin bölümleri: - Giriş - Ana metni - Protokoller

• Avrupa insan haklari sözleşmesindeki ana haklar ve özgürlükler bunlar: - Yaşam hakı, İşkence, insan dışı davranma ve aşağılandırma yasağı, Kölelik ve zorla çalıstırma yasağı, Özgürlük ve güvenlik hakı, Çalışma hakı, Adli yargılama hakı, Sadece kanuna göre cezalandırma hakı (kanunsuz ceza olmaz), - Özel ve aile hayatına saygı duyma hakı, - Toplanma ve birleşme hakı - Ayrımcılık yapma yasağı ve diğerler

ÇALISMAYA İLGİLİ TEORILER • KURUM TEORİSİ-Fransız çalışma teorisi • ÜSTÜN AMAÇLARI İÇİN ÇALIŞMA TEORİSİ-Alman çalışma teorisi • ANLAŞMALI ÇALIŞMA TEORISI-çağdaş çalışma teorisi

• KURUM TEORISI (Fransa): Bu teori ilk defa Fransa‘da ortaya çıktı. İşe giren işçi girdiği iş yeri ile özdeşleşiyor. Bu teoriyi genellikle fabrika sahipler tarafından benimsedi. İşçi kendi haklarını çalıştığı kurum (işyeri) aracılığıyla elde ediyor. Çalışan kendi kişiliği ve hakları kurumasını feda ediordu, bu haklari geç de olsa çalıştığı kurum (işyeri) aracılığıyla elde edecek.

• ÜSTÜN AMAÇLARI İÇİN ÇALIŞMA TEORİSİ-Alman çalışma teorisi Çalısanlar „üstün amacı için“ çalısıyorlar, devletin menfaatı için işçiler kişisel haklarını ikinci plana bıraktılar. Çalışanların durumu genelde devletin genel durumuna bağlıydı.

• ANLAŞMALI ÇALIŞMA TEORISI-çağdaş çalışma teorisi Bu teori Fransiz ve Alman çalışma teorilerden sonra ortaya çıktı ve bu iki teorilerin işçilere getirdiği haksizliklari büyük ölcüde düzeltti. İş hayatinda „piyasa ve iktisadi şartları“ın uygulaması ile bu teori önem kazandı. Çalışma ilişkiler ve çalışmasından doğan haklar anlaşarak, anlaşma yapılarak, düzenleniyor. Toplu sözleşme yapılma kurumu bu teoride önemli yer alıyor.

DÜNYA‘DA ÇALIŞMA MODELLER Tarih boyunca farklı çalışma modeller gelişiyordu. Tanınmış çalışma modeller bunlar: - AMERİKAN ÇALIŞMA MODELİ, - JAPON ÇALIŞMA MODELİ, - AVRUPA ÇALIŞMA MODELI.

AMERIKAN ÇALIŞMA MODELİ Bu çalışma modeli Anglo-Sakson hukukun uygulama alanı icin özerk. Bu çalışma modelin özellikleri: - Kısa vadeli iş akitler, - Çalışmanın etken denetimi ve çalışmazlık için yaptırımın etken uygulamasi, - Yapılan çalışma için tatmin edici ödüllendirme (karşılık)

JAPON ÇALIŞMA MODELİ Bu çalışma modeli Japonya‘da uygulanırken Finlanda, Danımarka ve Isvec‘teki çalışma modeller buna en yakın. Bu çalışma modelin özellikleri: -ömür boyu iş akitler, -iş yapmasında ve iş düzeninde yüksek derecede ahlak.

AVRUPA ÇALIŞMA MODELİ Amerikan ile Japon çalışma modellerın karışımı olarak ortaya çıkan bir çalışma modeli. Bu çalışma modelin özellikleri: - Orta süreli iş akitler, - Çalışamsından doğan haklarin büyük derecede gerçekleştirebilmesi, - Etken ödüllendirme (karşılık alma)

TOPLU İŞ HUKUKU • TOPLU-BIREYSEL İŞ HUKUKU- birbirine bağlılık • TOPLU İŞ İLİŞKİLER: İşçi-işveren-devlet • TOPLU İŞ HUKUKUN ÖZELLİKLERİ: - Anlaşma özgürlüğü, Toplu görüşmeler yapma hakı, Yönetim hakkında kendi düşüncesini ileri sürme hakı, Toplu iş anlaşmazlikları çözme hakı, Grev yapma hak, Genel iş belgeleri getirmesinde katılma hakı