Hormonlar Prof Dr Zeliha Bykbingl Hormon nedir Hormonlar
Hormonlar Prof. Dr. Zeliha Büyükbingöl
Hormon nedir? Hormonlar, vücut fonksiyonlarını kontrol eden ve endokrin sistemdeki bezlerden salgılanan kimyasal ulaklar (messenger) dır.
Hormonların Genel Özellikleri 1. Endokrin Sistemdeki Salgı Bezleri 2. Fizikokimyasal özellikler 3. Kan konsantrasyonu 4. Etki şekli (reseptör kavramı) 5. Kaskat(ardışık düzenleme) sistemi ( Spesifik sinyallerin amplifikasyonu=yükseltme, büyütülmesi) 6. İnaktivasyon ve Parçalanmaları 7. Regülasyon
Hormonlar/Endokrin Sistem Hormonlar, endokrin sistemdeki salgı bezlerinde sentezlenip doğrudan kana salgılanır. Kan yolu ile hedef dokuya/hücreye gider. Başlıca salgı bezleri: Hipofiz Tiroid - Paratiroid Böbrek üstü (Adrenal) bez Pankreas Ovaryum-Testis
Hormonların salgılanması bir düzen içindedir. Ardışık gelen sinyal yolakları ile hedef hücre/ dokuda biyokimyasal olaylar düzenlenir. Gelen sinyal, hipotalamus tarafından yönetilir. Hipotalamus, endokrin sistemle sinir sistemini birbirine bağlar. Asıl işi, hipofiz bezini uyarmaktır. İnsülin ve glukagonun salgılanması hariç, diğer hormonların salgılanması bu düzen içerisindedir.
Hormonların Fizikokimyasal Özellikleri Hidrofobik olanlar: Steroidal yapıdaki hormonlar Hidrofilik olanlar: Peptit yapıdaki hormonlar ve Tiroid Hormonları (amino asit yapısında)
Hormonların kandaki konsantrasyonu düşüktür. Kanda hormonlar serbest ya da bağlı halde taşınır. Kan ve idrarda, vücuttaki hormonların düzeyleri tayin edilebilir. Dolaşımdaki kanda çoğu hormonun konsantrasyonu oldukça düşüktür. Bazıları pikogram/ m. L düzeyindedir. Radyoimmunassay adı verilen teknik hormon ve onların son ürünlerinin tayininde çok kullanılır.
Hormonların Etki Şekli Hormonlar, hedef doku/hücrelere geldiğinde etkilerini gösterebilmek için özgün reseptörleri ile bağlanmalıdır. Reseptörler, hücre membranında, sitoplazmada ya da çekirdekte bulunur.
Sinyallerin Büyütülmesi Spesifik bir sinyal tek bir hormon molekülü olarak hedef hücreye ulaşabilir. Hücre içinde, sinyal güçlendirilir/artırılır, böylece, alınan cevap tek bir hormon molekülünün kat fazlası şeklinde olur. Sinyalin aktarılması sırasında reaksiyonu katalize eden herhangi bir molekül potansiyel bir güçlendirme molekülü olabilir. Örneğin, bir molekül hormon, 10 ikincil ulak, her bir ikincil ulak 10 tane X molekülü oluşumuna yol açar.
İnaktivasyon ve Parçalanmaları Hormonlar görevlerini yerine getirdikten sonra, inaktive olur ve parçalanır. Bazan enzimler tarafından başka bir hormona dönüştürülürler. Bazı hormonlar yağ dokusunda birbirlerine dönüşürler. Parçalanan hormonların son ürünleri, idrar, safra, ter v. b. ile vücuttan atılır.
Hormonların Salgılanmasının Regülasyonu Negatif ve pozitif geri besleme sistemleri kullanılır.
Hormonların Etki Şekli-Reseptör Kavramı-Sinyal Aktarımı Steroidal yapıdaki hormonlar Amino asit yapısındaki hormonlar Peptit (polipeptit)yapıdaki hormonlar
Steroidal Yapıdaki Hormonlar ve Tiroid Hormonlarının Etki Şekli Reseptörlerin yeri: Sitoplazma/Çekirdek Hormon-Reseptör ile bağlanır. Steroid hormon reseptörleri intraselüler transkripsiyon faktörleridir. Hedef genlerin ekspresyonunda etkilidir.
Polipeptid yapıdaki hormonların etki şekli İkincil ulak kavramı: DAG, Ca+2, IP 3, c. AMP, c. GMP Efektör molekül: Adenil siklaz, guanilat siklaz Protein kinazlar: PKA, PKC
Polipeptid yapıdaki hormonların etki şekli ve reseptörleri Reseptörlerin yeri: Hücre membranı Kanal Niteliğindeki reseptörler: Kalsiyum kanalları G-proteini bağlı Reseptörler: Glukagon, alfa –adrenerjik reseptörler Enzim niteliğindeki reseptörler (Tirozin Kinaz ): İnsülin reseptörleri
TİROİD HORMONLARI T 3 ve T 4 (triiyodotironin, tetraiyodotironin) L-thyroxine (tetraiodothyronine, T 4) and L-triiodothyronine (T 3) TSH(Tiroidi Stimüle Eden Hormon)
T 3 ve T 4 sentez ve salgılanması ön hipofizden salgılanan TSH ile olur. Sentez, tiroid bezi folikül ana hücrelerinde yapılır. Sentez için iyot ve tiroglobulindeki tirozinler gereklidir. Sentez sırasında önce monoiyodotirozin ve diiyodotirozin oluşur. Sentezin kontrolünü hipofizden salgılanan TSH yapar.
Tiroid Hormonlarının Metabolik Etkileri Tüm vücut hücreleri, T 3 ve T 4 ün hedef hücreleridir. Beyin, ön hipofiz, dalak, testis hariç tüm dokularda Na/K ATP azı uyararak oksijen tüketimini artırır (kalorijenik etki, termojenik etki) Protein biyosentezini artırır (hipertiroidism de azaltır) Hücreye glukoz girişi ve kullanılışını artırır (insülin ve katekolamin üzerinden indirekt etki) Karaciğerde glikojenezis artırır ( hipertiroidismde glikojenoliz, glukoneogenez artar, kan şekeri yükselir) Çizgili kaslarda keton cisimlerinin kullanılışını artırır. Yağ dokuda lipolizi artırır(indirekt yolla hormona hassas lipazı uyararak) TAG kullanılışı!!!! Karaciğerde kolesterol sentezini artırır. Ancak, net serum kolesterol düzeyini azaltır. Çünkü: 1. Kolesterolden safra asitleri yapımını artırır. 2. LDL turnoverini artırır. 3. Safra asitleri oluşumunu artırır.
Tiroid bezi hastalıkları Hipotiroidism: Hashimoto hastalığı, kretinizm, miksödem, basit guatr Hipertiroidism: Graves=Basedow, Kanser, toksik nodüler guatr Guatrojenik ajanlar:
- Slides: 19