Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11

Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13

inhoud • De vorming en afbraak van gebergten (par. 11) • De gesteentekringloop (par. 12) • Systeem aarde (par. 13)

Exogene en endogene processen Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken… Van buitenaf Van binnenuit

Exogene en endogene processen Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken… Welke worden exogeen genoemd en welke endogeen? Exogene Van buitenaf processen Endogene Van binnenuit processen

Exogene en endogene processen Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen? Exogeen: - Verwering - Erosie buitenaf -Van Sedimentatie - Verwering - Aardbevingen - Sedimentatie - Daling - Vulkanisme - Breukvorming - Plooiing van gesteente - Opheffing - Erosie Endogeen: - Aardbevingen Van binnenuit - Vulkanisme - Breukvorming - Plooiing van gesteente - Opheffing - Daling

Exogene processen Exogene krachten worden aangedreven door… de zon ▼ processen in de atmosfeer ▼ hydrologische kringloop ▼ ▼ ▼

Endogene processen worden aangedreven door… de energie uit de aardkern ▼ beweging in de mantel ▼ platentektoniek ▼ ▼ ▼

De afbraak van gebergten Hooggebergten met veel reliëf veranderen in middelgebergten en heuvelland met afgeronde vormen. Dit gebeurt dankzij exogene /processen. endogene processen.

De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?

De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1? fase 1 fase 2 - intrusies - vorming van sedimentlagen - subductie - vulkanisme - plooiing van gesteentelagen - aanvoer van sediment

De vorming van gebergten Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1? fase 1 -aanvoer van sediment -vorming van sedimentlagen fase 2

De vorming van gebergten fase 1 fase 2 Dankzij welk proces gaat fase 1 over in fase 2? Het breken van de aardkorstplaat waardoor het ene stuk, de oceanische korst, wegduikt onder de continentale korst.

Gebergtevorming op dit moment Dankzij de huidige bewegingen en botsingen van aardkorstplaten!

Gebergtevorming in het verleden De toen gebergten als volgt…bewogen Door de gevormde andere ligging van deliggen aardkorstplaten en botsten de platen anders.

Fasen van gebergtevorming Door de huidige plaatbewegingen Jonge gebergten Door plaatbewegingen in het verleden Oude gebergten

Platentektoniek, een doorgaande beweging De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. In loop van de geologische geschiedenis bewogen Dede oceaanbodem werd telkens gerecycled en is nergens jongste gebergten komen voor bij de actieve randen De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen enen de aardkorstplaten om jaar. de zoveel jaar in een andere richting. ouder dan 200 miljoen oude gebergten passieveranden. de gebergten bijbijpassieve Watoude waren hiervan de gevolgen voor de oceaanbodem De totaal versleten gebergten vormen de kern van de en het continent? schildengenoemd. continenten, dit worden de schilden

Drie groepen gesteenten zandsteen marmer Sedimentgesteente Metamorf gesteente graniet Stollingsgesteente Wat zijn de uiterlijke kenmerken van deze drie gesteentegroepen?

Drie groepen gesteenten Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan: -gelaagd -geen gelaagdheid -vaak met fossielen -geen fossielen Sedimentatie -de oorspronkelijke -vaak Magma zijn mineralen ▼ of lava sedimentdeeltjes zichtbaar als aparte Wegzakken stolt kunnen zichtbaar ‘vlekjes’ zijn ▼ Samenpersen ? ?

Metamorf gesteente schist steenkool marmer Metamorfose betekent …. . Metamorfose betekent gedaanteverandering. Metamorf gesteente ontstaat wanneer sedimentgesteente of stollingsgesteente onder hoge druk en/of temperatuur wordt omgevormd tot een ander gesteente.

Metamorf gesteente: van klei tot schist Wat gebeurt er als klei onder druk wordt gezet? Let op, de druk wordt steeds Groter! Schist Schalie Leisteen Klei

Metamorf gesteente: van schelpen tot marmer Wat gebeurt er als schelpen onder druk worden gezet? Let op, de druk wordt steeds groter! Marmer Kalksteen Schelpen

Metamorf gesteente: van veen tot steenkool Plantenresten Veen Bruinkool Sedimentgesteente Als de druk toeneemt Steenkool Metamorf gesteente

Metamorfose vindt vooral plaats in subductiezones, maar waarom? Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie? 1 Gesteente wordt de diepte in gesleurd. 2 Twee aardkorstplaten schuiven in tegengestelde richting langs elkaar.

Wat gebeurt er met sediment in een subductiezone? klei schalie leisteen schist Van sediment, tot sedimentgesteente, tot metamorf gesteente

Gesteentekringloop 1 5 Gesteenten ontstaan en verdwijnen… Wat gebeurt er bij elke pijl? 4 2 3

Gesteentekringloop Gesteente wordt omgesmolten en komt met intrusie omhoog 5 Wordt nog verder de diepte 4 ingesleurd, hogere druk en temperatuur Verwering, riviertransport, sedimentatie Gesteenten ontstaan en verdwijnen… Wat gebeurt er bij elke pijl? Wegzakken en 2 samenpersen 3 Wordt meegesleurd de diepte in, steeds grotere druk

Gesteentekringloop 1 Hydrologische kringloop 2 Subductie 3 Vorming en omhoog komen van magma Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.

Systeem aarde aardkorst De ‘sferen’ waar de mens direct mee te maken heeft aardkorst is niet zomaar de buitenste schil van debeïnvloeden aarde… elkaar over en weer en worden beïnvloed door diepere ‘sferen’.

Systeem aarde De aarde wordt verwarmd De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken Een natuurlijke kerncentrale Op welk deelsysteem van de aarde slaan de volgende omschrijvingen? De aarde probeert moet De aarde wordt zijn warmte kwijt te raken verwarmd Een natuurlijke kerncentrale

Systeem aarde Er zijn verschillende kringlopen op aarde zoals de waterkringloop en de gesteentekringloop. Deze lijken allemaal ‘doelloos’ in een kringetje te draaien. Maar hoe zit dat met de koolstofkringloop?

De koolstofkringloop Het element koolstof zit in alle ‘sferen’ om ons heen, maar steeds in een andere vorm… CO 2 In water opgeloste CO 2 Organisch materiaal Steenkool, kalksteen, bruinkool, veen, marmer bestaan allemaal uit chemische verbindingen met koolstof

Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop? Bij welk cijfer horen de volgende processen? CO 2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan Kalksteen duikt weg in de aardkorst verwering vulkanisme Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen fotosynthese Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool

Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop? CO 2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan verwering fotosynthese vulkanisme Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool Kalksteen duikt weg in de aardkorst Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen

De thermostaat van de aarde ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson)

De thermostaat van de aarde 0, 035% CO 2 De concentratie CO 2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gedaald. gestegen / gedaald. Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk afgenomen. toegenomen / afgenomen. Waar is alle koolstof uit de verdwenen CO 2 gebleven? >90% CO 2 Bij de vorming van kalksteen en steenkool zijn grote hoeveelheden koolstof opgeslagen in lithosfeer

De thermostaat van de aarde 0, 035% CO 2 In de afgelopen vier miljard jaar is de zonne-intensiteit met 25% toegenomen en het broeikaseffect is sterk afgenomen. ‘Is dit een toevallige samenloop van omstandigheden? ’ Toename zonneintensiteit 25% >90% CO 2

De thermostaat van de aarde 0, 035% CO 2 De koolstofkringloop beïnvloedt de CO 2 -concentratie van de atmosfeer. - Welke processen sturen de koolstofkringloop aan? exogeen► -verwering en sedimentatie leven► -fotosynthese Toename zonneintensiteit 25% endogeen► -platentektoniek en gebergtevorming >90% CO 2

De thermostaat van de aarde ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson) Het is alleen de vraag in hoeverre de menselijke invloed op de CO 2 concentratie de koolstofkringloop verstoort.

De thermostaat van de aarde 0, 035% CO 2 De koolstofkringloop beinvloedt de CO 2 -concentratie van de atmosfeer. -Welke processen sturen de koolstofkringloop aan? exogeen► -verwering en sedimentatie leven► -fotosynthese endogeen► -platentektoniek en gebergtevorming >90% CO 2