HISTORIA POLSKI W EPOCE OWIECENIA Ramy czasowe Przyjmuje

HISTORIA POLSKI W EPOCE OŚWIECENIA

Ramy czasowe Przyjmuje się, że ramy czasowe polskiego oświecenia obejmują okres od lat 40. XVIII wieku do roku 1822, z zastrzeżeniem, iż niektóre przejawy klasycyzmu przetrwały do połowy XIX w. Ze względu na ogromną niejednolitość tej epoki, wprowadzają jej wewnętrzny podział na trzy okresy. Pierwszy wyróżniany okres, nazywany „czasami saskimi”, czyli lata 17401764 Lata 1769 -1795 stanowią ramy czasowe dojrzałego okresu zwanego fazą „stanisławowską”. Schyłkowy okres trwał od 1795 do 1822 roku.

Najważniejsze wydarzenia w Polsce 1764 – koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego 1768– 1772 – konfederacja barska i I rozbiór Polski (1772) 1791 - Konstytucja 3 maja 1792 - Konfederacja Targowicka 1793 - II rozbiór Polski 1794 - Insurekcja kościuszkowska 1795 - III rozbiór Polski Sejm Czteroletni, inaczej Sejm Wielki, na którym zawieszono zasadę liberum veto, a uchwalono Konstytucję 3 maja (1791) Konfederacja targowicka (1792) – spisek magnacki zawiązany w celu obalenia reform Sejmu Czteroletniego i konstytucji 3 maja 1791 i II rozbiór Polski (1793) 1794 – powstanie kościuszkowskie i III rozbiór Polski (1795). Polska ostatecznie zniknęła z mapy Europy, Polacy nie przestali jednak walczyć o swoją wolność. Do Warszawy wkroczyły wojska napoleońskie (1806), a w roku 1807 utworzone zostało Księstwo Warszawskie (pozostające w sojuszu z Francją). 1815 – utworzenie Królestwa Polskiego, połączonego unią personalną z Rosją, z carem jako królem.

W 1764 r. na króla Polski wybrano Stanisława Augusta Poniatowskiego. Była to ostatnia elekcja w dziejach Rzeczypospolitej Stanisław August Poniatowski, właściwie Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 w Wołczynie, zm. 12 lutego 1798 w Petersburgu) – król Polski w latach 1764– 1795 jako Stanisław II August; wcześniej stolnik wielki litewski od 1755, starosta przemyski (1756 -1764). Od 1777 należał do masonerii. Ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Hugo Kołłątaj Hugo Stumberg Kołłątaj herbu Kotwica, inna forma nazwiska: Kołłontay, pseud. i krypt. : Anonim; Jeden Obywatel; H. K. ; X. H. K. , (ur. 1 kwietnia 1750 w Dederkałach Wielkich na Wołyniu, zm. 28 lutego 1812 w Warszawie) – polski polityk, publicysta oświeceniowy, pisarz polityczny, katolicki prezbiter, kanonik, satyryk, poeta, geograf, historyk. W latach 1783– 1786 rektor Szkoły Głównej Koronnej, referendarz wielki litewski od 1786, podkanclerzy koronny od 1791, radca wydziału skarbu Rady Najwyższej Narodowej w 1794 roku.

Stanisław Staszic Stanisław Wawrzyniec Staszic, inne formy nazwiska: Stasic; Staszyc; Stazis, pseud. : Pisarz „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego”; S. ; Zakordonowy obywatel pruski (ur. przed 6 listopada 1755 w Pile, zm. 20 stycznia 1826 w Warszawie) – polski działacz oświeceniowy, pionier spółdzielczości, pisarz polityczny i publicysta, filozof i tłumacz, przyrodnik: geograf i geolog; ksiądz katolicki (przez niemal 20 ostatnich lat życia Staszic nie pełnił posługi duszpasterskiej i nie nosił sutanny). Minister stanu Księstwa Warszawskiego od 1809 roku, radca stanu Księstwa Warszawskiego od 1810 roku, zastępca ministra oświaty Królestwa Polskiego w latach 1818– 1824, minister stanu Królestwa Polskiego od 1824 roku

Stanisław Małachowski (ur. 24 sierpnia 1736 w Końskich, zm. 29 grudnia 1809 w Warszawie) – polityk, poseł, marszałek konfederacji Korony Królestwa Polskiego i marszałek Sejmu Czteroletniego w 1788, referendarz wielki koronny w 1780'92, podstoli koronny w 1779, starosta sądecki w 1755 -'84. Hrabia herbu Nałęcz; syn Jana, brat Mikołaja, Antoniego i Jacka.

Tadeusz Kościuszko Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko herbu Roch III (ur. 4 lutego 1746 w Mereczowszczyźnie, zm. 15 października 1817 w Solurze) – polski inżynier wojskowy fortyfikator, polski i amerykański generał, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775– 1783), Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), odznaczony Orderem Orła Białego (1792).

konfederacja barska W 1768 r. , w miasteczku Bar na Podolu, została zawiązana konfederacja szlachty, skierowana przeciwko królowi, Rosji i dysydentom. Był to ruch stawiający za cel obronę tradycyjnej złotej wolności, lecz zarazem patriotyczny. Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, a zwłaszcza dających równouprawnienie innowiercom. Skutki: W walkach po stronie konfederatów udział wzięło do 100 tysięcy ludzi. Stoczono około 500 potyczek. Straty poniesione w konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski w mowie sejmowej 29 sierpnia 1776 ocenił na 60 tysięcy. Po jej upadku na Sybir zesłano według szacunków samego posła rosyjskiego Nikołaja Repnina ponad 14 tys. konfederatów, resztę przymusowo wcielono do armii rosyjskiej. Rosjanie utworzyli obozy przejściowe dla jeńców konfederackich na warszawskiej Pradze i w Połonnem na Ukrainie, skąd byli oni transportowani etapami do Kijowa, Smoleńska, Orła, Tuły, do Kazania i Tobolska. Nigdy nie dowiemy się, ilu zginęło. Propaganda państw ościennych starała się wykorzystać konfederację jako jeden z pretekstów do I rozbioru w 1772. Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już połowie 1771 roku, jednak ambasador rosyjski Kaspar von Saldern miał polecone trzymanie Polaków w nieświadomości.

I rozbiór Polski 1722 Pierwszego rozbioru polski dokonały Rosja, Prusy i Austria na podstawie podpisanego 5 sierpnia 1772 roku traktatu, w którym nasi zaborcy mieli czelność powoływać się na rzekomy rozkład Polski oraz swe niby historyczne podstawy prawne do zajmowanych terenów. Przyczyną bezpośrednią rozbioru stała się toczona wojna domowa (tzw. konfederacja barska). Faktycznie I rozbiór był zwykłym aktem gwałtu i przemocy, dokonanym nie dla tego, że polska znalazła się w stanie anarchii, ale że usiłowała zmodyfikować swą organizację państwową, oraz bezwzględnego dążenia do ekspansji /Prusy, Austria / kosztem słabszego sąsiada. Szczególnie wyraźnie uwidoczniła się łapczywość dworu wiedeńskiego i berlińskiego, które starały się zagarnąć jak najwięcej - nawet poza granice zakreślone w konwencji. Prusy - uzyskały Warmię, województwo pomorskie, malborskie i chełmińskie (bez Gdańska i Torunia) oraz tereny nadnoteckie, razem 36 tys. km 2 i 580 tys. Mieszkańców. Austria - zajęła południową cześć woj. Krakowskiego, Sandomierskiego oraz woj. ruskie, razem 83 tys. km 2 i 2 mln 650 tys. Ludności. Terenom tym nadano nazwę Galicji i Londomerii. Rosja - zadowoliła się ziemiami na wschód od rzek Dźwiny i Dniepru, a więc resztkami Inflant i wschodnimi częściami Białorusi, razem 92 tys. km 2 i 1 mln 300 tys. mieszkańców. Okupacji dokonano bez oporu. Wojska Rzeczpospolitej wyniszczone w czasie wojny domowej nie było zdolne do obrony kraju. Dla Rzeczpospolitej rozbiór ten oznaczał utratę 1/3 terytorium i ludności, nie przesądzał jednak likwidacji państwa polskiego, jednak bez przeprowadzenia zasadniczych reform wewnętrznych, wzmocnienia armii i zmiany ustroju nie zdoła się przeciwstawić potężnym sąsiadom.

Konstytucja 3 maja. W następnym slajdzie ukazany jest 4 -minutowy filmik, który przybliży nam to wydarzenie. Film pochodzi ze strony www. youtube. pl

Zawiązanie konfederacji w Targowicy, wojna z Rosją Targowicka konfederacja, Targowica, spisek magnacki zawiązany w celu obalenia reform Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja 1791. Formalnie ogłoszona 14 maja 1792 w pogranicznym miasteczku Targowica na Ukrainie, faktycznie zawiązana w Petersburgu 27 kwietnia 1792. Przywódcy konfederacji, magnaci kresowi S. S. Potocki, F. K. Branicki, S. Rzewuski, S. Kossakowski dążyli do utrzymania starych struktur państwowych bądź podziału Rzeczypospolitej na autonomiczne prowincje zarządzane przez przedstawicieli magnaterii. Konfederaci zwrócili się o pomoc do Rosji, co wykorzystała Katarzyna II, wysyłając przeciwko Polsce 100 -tysięczną armię. W trwającej od maja do lipca 1792 wojnie polsko-rosyjskiej wojsko polskie poniosło klęskę. Po wojnie targowiczanie przywracali stare porządki, prześladowali zwolenników Konstytucji 3 Maja, wprowadzili cenzurę prasy, wydawnictw i korespondencji. Wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski i II rozbiór Rzeczypospolitej skompromitowały przywódców konfederackich i spowodowały odsunięcie ich od wpływów na sprawy państwowe. Konfederacja targowicka została rozwiązana w 1793 przez sejm w Grodnie

II rozbiór Polski Bezpośrednią przyczyną II rozbioru Polski była przegrana wojna polsko-rosyjska 1792, toczona w obronie Konstytucji 3 Maja. Król ugiął się przed żądaniami Katarzyny II i w lipcu 1792 przystąpił do konfederacji targowickiej. Przywódcy patriotycznego stronnictwa reform musieli opuścić kraj. 23 I 1793 Prusy i Rosja podpisały konwencję w sprawie II rozbioru Polski, który został zatwierdzony przez zdominowany przez targowiczan sejm grodzieński (1793). W wyniku II rozbioru Prusy zajęły: województwo poznańskie, kaliskie, gnieźnieńskie, sieradzkie, łęczyckie, inowrocławskie, brzesko-kujawskie, płockie, ziemię dobrzyńską, część województw rawskiego i mazowieckiego oraz Toruń i Gdańsk, razem 58 tys. km 2 i ponad 1 mln mieszkańców. Zabór rosyjski objął ziemie ukraińskie i białoruskie na wschód od linii Druja-Pińsk. Zbrucz, razem 280 tys. km 2 i 3 mln mieszkańców.

Insurekcja kościuszkowska Większość działaczy obozu patriotycznego po akcesie Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej udała się na emigrację, gdzie przygotowywali wybuch powstania zbrojnego. Wybuch powstania przyspieszyła decyzja rosyjska o zmniejszeniu stanu liczebnego armii polskiej o 50%. Powstanie wybuchło w marcu 1794 roku, a na jego czele stanął Tadeusz Kościuszko. Celem powstania było wyzwolenie ziem polskich i powrót państwa do poprzednich granic Przebieg insurekcji kościuszkowskiej: 24 III 1794 roku – T. Kościuszko ogłasza w Krakowie Akt powstania, 4 IV 1794 roku – zwycięstwo wojsk powstańczych pod Racławicami, 17 IV 1794 roku – wybuch insurekcji w Warszawie, 22/23 IV 1794 roku – wybuch insurekcji na Litwie, 7 V 1794 roku – uniwersał połaniecki, V 1794 roku – rozruchy ludowe w Warszawie, 6 VI 1794 roku – klęska wojsk powstańczych pod Szczekocinami, VII-IX 1794 roku – oblężenie Warszawy przez wojska rosyjskie i pruskie, 10 X 1794 roku – klęska wojsk powstańczych pod Maciejowicami – T. Kościuszko dostaje się do niewoli rosyjskiej, XI 1794 roku – ostateczna kapitulacja wojsk powstańczych. Zdławienie powstania kościuszkowskiego stało się przyczyną III rozbioru Rzeczpospolitej. Konwencje rozbiorowe pomiędzy Prusami, Rosją i Austrią zostały podpisane w 1795 roku

III rozbiór Polski Klęska skierowanego przeciwko rozbiorom powstania kościuszkowskiego (1794) spowodowała ostateczną likwidację państwa polskiego. Po przewlekłych sporach 24 X 1795 państwa rozbiorowe ustaliły granice podziału pozostałych ziem polskich. W wyniku III rozbioru Rosja otrzymała resztę ziem litewskich, białoruskich i ukraińskich na wschód od Bugu i linii Niemirów-Grodno, o łącznej powierzchni 120 tys. km 2 i 1, 2 mln ludności. Prusy - pozostałą część Podlasia i Mazowsza z Warszawą wraz ze skrawkami Żmudzi i Małopolski o powierzchni 55 tys. km 2 i 1 mln ludności. Austria - Kraków i część Małopolski pomiędzy Pilicą, Wisłą i Bugiem, część Podlasia i Mazowsza o łącznej powierzchni 47 tys. km 2 i 1, 2 mln ludności. Wywieziony do Grodna król Stanisław August Poniatowski abdykował 25 XI 1795. Mocarstwa rozbiorowe zawarły tzw. konwencję petersburską (1797), która obejmowała postanowienia w sprawie długów państwa i króla polskiego oraz zobowiązanie, że monarchowie umawiających się stron nigdy nie będą używać w tytulaturze określenia Królestwo Polskie.

Księstwo Warszawskie 28 czerwca 1807 r. na mocy postanowień pokoju w Tylży utworzono Księstwo Warszawskie. Napoleon nadał konstytucję Księstwu Warszawskiemu, a rządy objął Fryderyk August z dynastii Wettinów Po zwycięskiej wojnie z Austrią w 1809 r. terytorium Księstwa zostało powiększone o ziemie trzeciego zaboru austriackiego Na kongresie wiedeńskim na ziemiach Księstwa Warszawskiego utworzono: Królestwo Polskie związane z unią personalną z Rosją, Wielkie Księstwo Poznańskie oraz Rzeczpospolitą Krakowską- Wolne Miasto Kraków

Powstanie listopadowe Konstytucja Królestwa Polskiego była łamana przez cara. Doprowadziło to do powstania nielegalnej opozycji. Najważniejszymi organizacjami patriotycznymi działającymi w konspiracji były : Towarzystwo Patriotyczne, filomaci i Sprzysiężenie Podchorążych. W nocy z 29 na 30 listopada 1830 wybuchło w Polsce powstanie, tzw. Powstanie Listopadowe. Rozpoczęło się ono z inicjatywy Sprzysiężenia Podchorążych. Detronizacja cara Mikołaja w styczniu 1831 r. , doprowadziła do wojny rosyjsko-polskiej. Po nierozstrzygniętej bitwie pod Grochowem, Polacy pokonali Rosjan w kilku bitwach, jednak sukcesy te nie zostały należycie wykorzystane. Najważniejsza bitwa stoczona pod Ostrołęką 26 maja 1831 r. , zakończyła się klęską. We wrześniu 1831 r. Rosjanie zdobyli Warszawę, niedługo potem powstanie upadło. Głównymi przyczynami klęski powstania był brak wiary elit rządzących w jego sukces oraz złe jego dowodzenie.

Bitwa pod Ostrołęką 1831

Powstanie krakowskie 8 lutego 1846 roku powstańcy bezskutecznie zaatakowali Tarnów, zaś dzień później wybuchła rabacja galicyjska, a wojska austriackie wkroczyły do Krakowa. Rewolucja krakowska rozpoczęła się w nocy z 20 na 21 lutego 1846 roku, zgodnie z przygotowanym przez organizacje demokratyczne planem wzniecenia insurekcji w trzech zaborach (z powodu aresztowań nie udało się to w pozostałych). Po wyjściu z miasta wojsk zaborcy 22 lutego ukonstytuował się Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej, który wydał „Manifest do Narodu Polskiego”. Wzywał polskie społeczeństwo polskie do ogólnego powstania, znosił różnice stanowe i wszelkie powinności chłopskie, zapowiadał nadanie ziemi bezrolnym z dóbr narodowych (dokument wspominał o opiece społecznej dla ludności). Dyktatorem ogłosił się Jan Józef Tyssowski zaś jego sekretarzem Edward Dembowski. Drugi z polityków zginął od kul austriackich, gdy 27 lutego szedł na czele procesji mającej porozumieć się z chłopami podburzonymi przez Austriaków przeciw ziemiaństwu (Austriacy zapewnili chłopów, że szlachta pragnie rozprawienia się z poddanymi i zwiększenia ich obciążeń). Do klęski rewolucji krakowskiej przyczyniła się porażka poniesiona 26 lutego przez oddział Suchorzewskiego pod Godowem. 2 marca 1846 roku dyktator Tyssowski złożył władzę, zaś 4 marca zagrożony przez wojska rosyjskie, austriackie i zrewoltowanych chłopów, wycofał się na czele wojska powstańczego, za otaczający jego oddział kordon pruski i złożył broń. Głównym skutkiem powstania krakowskiego było wcielenie 16 października Wolnego Miasta Krakowa do Austrii, wprowadzenie na jego terenie austriackiej administracji, powołanie Niemców na urzędy i uczynienie z języka niemieckiego – języka wykładowego na Uniwersytecie.

Dziękuję za uwagę! Prezentacja przygotowana przez Patrycję Jurewicz. Prezentacja została przygotowana z materiałami ze stron internetowych: www. wikipedia. pl www. portalwiedzy. onet. pl You. Tube A także z materiałami z książki: HISTORIA Czasy nowożytne 2