Historia e shtetit dhe e s drejts N

Historia e shtetit dhe e së drejtës Në Shqipëri Java e l. V Prof. ass dr. Muhamet Kelmendi Ass. M. Sc. Qazim Reka

SHTETI I PAVARUR SHQIPTAR NËN UDHËHEQJEN E SKËNDËRBEUT Në fund të shek. XIV dhe fillim të shek. XV turqit osmanë I nënshtruan njërin pas tjetrit feudalët shqiptar. Regjistrimi I v, 1419 -1421 ishte I pjesëshëm sepse vet sundimi Osman nuk ishte konsoliduar kudo në mënyrë të njëllojt, por gjatë v. 1431 -1432 pas dështimit të kryengritjes së Gjon Kastriotit, turqit ndërmarrën një rgjistrim të përgjithshëm kadastral të tokave shqiptare dhe bënë rindarjen e tyre në dobi të klasës feudale ushtarake turke. Gjergj Araniti , Depë Zenevisi, Andrea Topia, Nikoll Dukagjini. Midis tyre vendin kryesor e zinte principata e kastriotëve me GJ. K Skëndërbeun në krye. Kjo principat, me kryeqyetet Krujën, kishte një pozitë të rëndësishme politike, ekonomike, ushtarake dhe strategjike midis zotërimëve të tjera feudale të shek. XV. Kufijt e saj shtriheshin nga Shufadaja afër Lezhës deri në Prizeren. E tillë ishte principata e vëllëzërve Nikoll dhe Pal Dugagjinit në Shqipërin Veri Lindore e Lek Zaharis ( Danja ) e Lek Dushmanit ( Zadrima ) e Pjetër Spanit ( Pulti ), e Balshajve ( midis Krujës dhe Lezhës), e Topijave (midis Tiranës dhe Durrsit), e Muzakajve (Myzeqe), e Gjergj Arjanitit ( Qermenik- Shpat ) etj. Më të vogëla.

1. Krijimi I shtetit të përqëndruar shqiptar nën udhëheqjen e Skëndërbeut Lufta e madhe shqiptaro-turke nën udhëheqjen e Skëndërbeut shpejtohej zhvillimin e një procesi të ligjshëm dhe shumë të rendësishëm, sikurse ishte bashkimi I vendit me një shtet të vetëm e të përqëndruar. Për përzgjedhjen e detyrës historike të bashkimit të popullit shqiptar dhe të klasës feudale në një front të vetëm anti turk, Skëndërbeu organizoj mbledhjën e një kuvendi të përgjithshëm kombëtar, I cili ka hyrë në histori me emrin Kuvendi I Lezhës. Kuvendi u mblodhë me 2 mars 1444 në qytetin e Lezhës që ishte nën sundimin e Venedikut. Midis tyre, më I rëndësishëm ishte vendimi për krijimin e një besëlidhëje midis feudalëve shqiptar me emrin “Lidhja e princave shqiptar” ose “ Lidhja e Lezhës” Skëndërbeu u zgjodhe një zëri kryetar I saj. Kuvendi I Lezhës vendosi të krijonte një ushtri shqiptare numrin e ushtarëve me të cilët do të kontribonte në krijimin e ushtris së përbashkët. Gj. Skëndërbeu u zgjodh komandant I përgjithshëm I ushtris së Lidhjes. “Lidhja e princave shqiptar” ( Lidhja e Lezhës ) përbënte një aleanc politiko-ushtarake.

Me gjithë rolin udhëheqës dhe komandues të Skëndërbeut në “Lidhjen e princave shqiptar”, pozita e ti juridike, tëpaktën në vitet e para të egzistncës së saj, nuk ishte ajo e një monarku, por e një të parit midis të barabartëve (primus inter pares). Pas vdekjës së Lek Zaharis, gjatë luftës me Venedikun më 1448 Skëndërbeu e kërkoi qytetin e Danjës në emër të Lidhjes. Fitorja u arrit me forca të përbashkëta te feudalëve shqiptar, ndërsa Traktai I Paqës ( 4 tetor 1443) u përfundua duke qenë si palë, nga njëra anë, “Lidhja e princave shqiptar” e përfaqësuar nga Skëdërbeu dhe Nikoll Dukagjini, dhe nga ana tjetër, Republika e Venedikut. Nga pikëpamja politike Kuvendi I Lezhës ishte organë I vetëm në shkallë komëtare mbrenda të cilit realizohej bashkimi I popullit shqiptar dhe I klasës feudale shqiptare në luftë kundër pushtimit Turk. Nga pikëpamja juridike Kuvendi I Lezhës ishte organ kushtetues, që procedohej në krijimin e organëve të tilla me rëndësi të përgjithshme, si “Lidhja e princave shqiptarë”, komanda unike e ushtrisë nën udhëheqjen e Skenderbeut dhe fondet e përbashkëta përballimin e luftës.

Kuvendi i Lezhës për të ndihmuar me ushtarë dhe të holla ose largoheshin nga Lidhja , sikurse Pjetër Spani e Lekë Dushmani më 1447, gjatë konfliktit me Venedikun dhe, më vonë, Dukagjinët. Gjon Muzaka shkruan në kujtimet e tij, së Skënderbeut, ”pasi u bë kryekomandanti i zotrinjëve të Shqiprisë…vendosi të shtinte në dorë gjithë vendin. Ai vuri në burg zotërinjtë Gjon dhe Gojko Balsha…dhe u mori shtetin e tyre që ishte midis Krujës dhe Lezhës. , zotit Mojsi Komnenit i mori shtetin që ishte në Dibër. ” Aranitët e konsideronin Skënderbeun vetëm si aleat. pa iu nënshtruar vullnetit të tij. Mirpo me vdjekjën e Gjergj Arnatit (vjehërit të Skënderbeut) ai mundi ta bashkonte këtë principatë të fuqifshme me shtetin e vet të perqëndruar.

2. Organizimi politik në shtetin e Skënderbeut Shteti I Skënderbeut përbën një etapë të re në organizimin politik të Shqipërisë në mesjetë. Përveq kësaj, krahas organeve të njohura ne principatat e mëparshme feudale, si protovestiari, logofeti, vojvoda, qefalia, krahinari, pasari etj. , u krijuan edhe organe të tjera të pushtetit dhe të administratës shtetrore të panjohura më parë. Lidhja e princave shqiptarë, Komanda e përgjithshme e ushtrisë, organet e financave etj.

(A). Organet e larta të pushtetit shtetëror Shteti I Skënderbeut ishti organizuar në formën e monarkisë feudale të përqëndruara. 1. Kryetari I shtetit (monarku) –Pozita e Skënderbeut në aparatin shtetëror ishte ajo e një monarku feudal, megjithëse ai nuk e ka përdorur asnjëherë këtë titull. “Zot I Shqipërisë” (Dominues Albania) si në korrespodencën e tij të gjerë në marrdhënjët nderkombëtare ashtu edhe ne vulen e tij zyrtare, plus emrin Skënderbe, qe tregonte graden e gjeneralit ne ushtrinë turke. “Mbreti I Shqipërisë” nuk u realizua sepse Papa Piu II vdiq pas pak kohe në Ankona (1464) dhe kryqëzata e projektuar prej tij deshtoi. 2. Kuvendi I Princave Shqiptarë –Si para ashtu edhe pas krijimit të shtetit të përqëndruar nën kryesinë e Skënderbeut vepronte Kuvendi I princave shqipëtarë, si jë organ që realizonte bashkimin e klasës feudale shqipëtare në tërësi. 3. Këshilli I Lartë – Biografët e Skënderbeut, M. Barleti dhe Dh. Frëngu, përmendin disa herë ekzistencën e një këshilli duke dhëne edhe mënyren e funksionimit të tij.

(B). Organet e administratës shtetrore Me forumin e shtetit të perqendruar shqipëtar u krijuan dhe u forcuan organet përkatëse të administratës shtetërore për kryerjen e detyrave të shumtae të nderlikuara që duheshin zgjedhur ne ketë periudhë historike. 1. Komanda e ushtrisë –Komanda supreme e ushtrisë shqipëtare ishte përqëndruar ne duart e Skënderbeut, porn ë kryerjen e kësaj detyre ai ndimohej nga një organ kolegjal e këshillmor që quhej Këshilli I luftes. 2. Organet e financave –Luftërat e vazhdueshme për mbrojtjen e vendit kërkonin shpenzime të shumta për armatime, municione, ndërtime kështjellash, furnizime me ushqim, fortifikime etj. 3. Organet e punëve të jashtme –Degë tjetër me rëndësi e administratës shtetërore ishte ajo që trajtonte problemet e politikës së jashtme. 4. Kancelaria -Pranë Skënderbeut ekzistonte gjithashtu, një zyre kancelarie ku shërbenin njerëz të pergatitur të cilët siguronin korrespodencën e gjerë te tij si brenda ashtu edhe jasht shtetit. 5. Ushtria. Organet e zbulimit –Lufta Kundër pushtimit turk nuk mund të zhvillohej me sukses pa një organizim të përsosur të ushtrisë dhe të organëve të zbulimit.

(C ). Flamuri, stema dhe vula zyrtare e Skënderbeut Lufta e madhe e popullit shqipëtar kundër pushtimit turk u zhvillua nën flamurin e udhëheqësit të tij të shquar Gj. K. Skënderbeut. Gjatë luftës së madhe shqiptaro-turke, kur u realizua edhe bashkimi I vendit në një shtet të vetëm e të përqëndruar, flamuri I Skënderbeut u bë flamur I shtetit të bashkuar shqipëtar. Përveq flamurit familjet e mëdha ne mesjetën feudale përdornin edhe stemat e Kastriotëve paraqiste shqiponjën me dy krerë dhe mbi të një yllë me gjshtë cepa. Aktet e dala nga kancelaria e skënderbeut përmbanin vulën e tij zyrtare me stemë vula e madhe.

3. Shteti I Skënderbeut në marrëdhënjet ndërkombëtare Lufta heroike e popullit shqipëtar nën udhëheqjen e Skënderbeut e rriti në mënyrë të dukshme prestigjin e shtetit shqiptar në arenën ndërkombëtare, sepse e mbronte jo vetëm vendin e vet, por gjithë qytetërimin evropian nga pushtimi turk. 1. Republika tregtare e Venedikut ishte fqinj më I afërt I shtetit të Skënderbeut per shkak të zotrimëve të saj në bregun shqiptar të Adriatikut, siq ishin qytet e Durrësit, Lezhës, Shkodrës. Në përfundimin e luftës, midis Lidhjes së princave shqiptarë dhe Republikës së Venedikut u lidh traktati I paqes më 4 tetor 1448. Traktati u perfundua në kampin e fitimtarëve “ në ushtrinë e të madhit Skënderbe pranë Lezhës. 2. Midis marrëdhënieve ndërkombëtare të shtetit të Skënderbeut një vend me rëndesi zënë ato qe pati me Alfonsin, mbretin e Nopalit, të Sicilisë dhe të Aragonës së Spanjës, të cilat u përcaktuan ne Traktatin e Gaetës të dt. 26 Mars 1451. 3. Shteti shqiptar nën udhëheqjen e Skënderbeut në marrëdhëniet me shtetet e tjera ka zbatuar një sërë normash juridike-ndërkombëtare që njiheshin në atë periudhë historike.

(1). Paprekshmëria e delegacionëve të dërduara për bisedime. Gjatë veprimëve luftarake bëhej nganjëherë I nevojshëm zhvillimi I bisedimëve midis palëve për probleme të ndryshme si këmbimi dhe lirimi I robërve, tërheqja e të vrarurve e të plagosurve, dorzimi I kështjellave etj. (2). Trajtimi I robërve të luftës, këmbimi dhe lirimi I tyre me të holla E drejta e luftës e asaj periudhe parashikonte rregulla te caktuara për trajtimin e kundërshtarit në fushën e betejës dhe pas saj.

4. E drejta në shtetin e Skënderbeut 1. Karakteristikë e pergjithëshme e së drejtës në shtetin e Skënderbeut. E drejta që ka vepruar në shtetin e Skënderbeut ishte e tipit feudal. 2. E drejta e krijuar nga pushteti qëndror dhe degët e saj Akte normative të veqanta të cilat përbëjnë një nga burimet kryesore të së drejtës qe ka vepruar ne Shqipëri gjatë kësaj periudhe historike. Te tilla ishin, p. sh dekretet për shpalljen e mobilizimit ushtarak dhe regjistrimin e popullsisë. Një nga degët kryesore në sistemin e së drejtës ishte e drejta penale. Në kushtet e luftës së ashpër dhe të vazhdueshme për mbrojtjen e vendit ajo lunate rol me rëndesi kundër elementëve armiq dhe tradhëtarëve. Pas Moisiut , Skëndërbeu fali edhe Hmza Kstriotin, pasi kishte vuajtur një pjesë të dënimit , por këtij nuk I kthehu as pasurinë dhe as pozitën shoqërore që kishte pasur më parë. Në fushën e së drejtës civile njiheshin dhe zbatohshin institute me rëndësi të përpunuara prej kohësh nga e drejta romako-bizantine. Tërheqja e të hollave vërtetohej nga një document që quhej diplomë publike. Martesa në radhët e bujarisë feudale shqiptare ishte, në radhë të parë, një aktë politik. Në fushën e trashigimisë njihej trashigimia ligjore dhe testamentare.

3. E drejta kishtare (kanonike)- Përveq së drejtës laike, në Shqipërinë e kohës së Skëndërbeut ashtu sin ë gjithë evropën mesjetare dhe feudale, vepronte e drejta kishtare ( kanonike) e ritrit katolik dhe ortodoks. 4. E drejta zakonore shqiptare ne shek. XV- Krahas me të drejtën positive, të nxjerrë ose të sanksionuar nga pushteti qëndror, në shtetin e Skëndërbeut vepronte edhe e drejta zakonore shqiptare për rregullimin e mardhënjëve shoqërore. Sipas së drejtës zakonore ekzistuese në fushën e gjakmarrjes zbatohej parimi “ për një të mirë dy të këqinj” krijuar mbi bazën e diferencimit ekonomikoshoqëror.

Mirpo të njejtin debat imagjinar midis lekës dhe skëndërbeut e gjejmë edhe në “ Kanunin e Lekë Dukagjinit”. Këtu është Leka ai që mbronë parimin e barazisë “ shpirt për shpirtë” apo “ del I miri prej të keqit dhe I keqi prej të merit”, kurse Skënderbeu paraqitet si mbrojtës I parimit të kundërt “ për një të mirë dy të këqinj”. “Nepi asht pushkë e varme. Ai mundet me qitë pushkë për dajë, por jo të marrë gjak me doemos për të”. Krahas kësaj u kufizua edhe rrethi I personave që mund të vriteshin për gjakmarrje duke zavendësuar parimin e vjetër “ gjaku skon për fis” me normën e re se “ gjaku shkon për gisht”. Për të kufizuar më tej gjakmarrjen , Skëndërbeu zavndësoji normën e vjetër knunore “ gjaku ngel për faj” me normën e re “ gjaku nuk ngel për faj”. Gjdo faj, që t’i bajë shqyptarit , tagër ka me e mundue me pleq e me pengje, porse nuk mund ta vrasë, se “ gjaku që për faj nuk jet”. “Kanuni I Skenderbeut atë natë që t’lente fëmija e lidhte tenin ; kishte po atë bise që kishte edhe I madhi”.

“Me kanunë të Skëndërbeut gruaja munet me u da vetëm për bracallëk e për punë të panershme. Ndryshe, ai qi e danë gruan duhet me I dhanë pjesën, se edhe ajo ka ba mundë për plangë të shpajsë. Po ta dajë grunë pa arsie, gruaja te merrte xhimsen e tokës me kanun të Skëndërbeut”.