HISTOLOGIJA Je botanika disciplina koja prouava postanak grau

HISTOLOGIJA Je botanička disciplina koja proučava postanak, građu i ulogu biljnih tkiva • tkivo je skup identičnih diferenciranih ćelija iste funkcije Podjela biljaka prema morfološkoj diferenciranosti biljnog tijela: • talofite - steljnjače (niže biljke) - na nižem stupnju organizacije; višećelijske alge, gljive, lišajevi - tijelo (talus) nije raščlanjeno na osnovne vegetativne organe • kormofite – stablašice (više biljke) - najviši stupanj organizacije biljnog tijela - tijelo (kormus) raščlanjeno na osnovne vegetativne organe

PODJELA BILJNIH TKIVA Podjela biljnih tkiva prema osnovnoj namjeni • tvorna tkiva (meristemi) - izgrađena iz ćelija koje imaju sposobnost diobe i daju nove ćelije iz kojih će se formirati sva ostala trajna tkiva • trajna tkiva - izgrađena iz potpuno diferenciranih ćelija koje su trajno ili privremeno izgubile sposobnost diobe, a građom i oblikom su prilagođene za obavljanje određene funkcije

TVORNA TKIVA • sastoje se od ćelija koje imaju sposobnost diobe • • • citoplazma ispunjava veliki dio unutrašnjosti ćelije tankih zidova imaju krupno jedro vakuola nema, a ako postoje, veoma su sitne ćelije priljubljene i bez međućelijskih prostora (intercelulara) po obliku ćelije su izodijametrične, rijetko su izdužene Podjela tvornih tkiva prema postanku: a) Primarna tvorna tkiva (meristemi ) - vode porijeklo neposredno od ćelija embriona b) Sekundarni meristemi - nastaju naknadno dediferenciranjem živih ćelija trajnih tkiva koje ponovo stiču sposobnost za diobu

v Podjela tvornih tkiva prema položaju: Ø apikalni (vršni) meristem Ø lateralni (sekundarni) Ø interkalarni v Apikalni (vršni meristemi) • diobom meristemskih ćelija biljka raste u dužinu (stabljika u visinu, a korijen u dubinu) Ø U odrasle biljke meristemske ćelije se nalaze na vršnim dijelovima: • na vrhu stabljike i svih grana (vegetaciona kupa izdanka - stabla) • na vrhu korijena i bočnih korijena (vegetaciona kupa korijena) • vegatitivna kupa izdanka i korijena nastaje od 1 ili više inicijalnih ćelija

Vršni meristem stabla (izdanka) Bočni (sekundarni) meristem – kambij Vršni meristem korijena

APIKALNI VRŠNI MERISTEM - stabla Vegetaciona kupa izdanka (stabla) građena je od: • tunike (omotač, sastoji se od jednog ili više slojeva ) • • • korpusa (centralni dio kupe) na vrhu tunike i vrhu korpusa nalazi se 1 ili više inicijalnih ćelija inicijalne ćelije se neprekidno dijele i ne prelaze u trajnu ćeliju diobom inicijalnih ćelija vrh se stalno obnavlja vršni meristem stabla služi za njegov rast u visinu

Vegetaciona kupa korijena Smještena na vrhu korijena, izgrađena iz meristemskih ćelij. • Služi za rast korijena u dubinu • Meristemske ćelije zaštićene kaliptrom (korjenova kapa) •

LATERALNI (bočni- sekundarni) meristemi • bočno postavljena tvorna tkiva koja se javljaju u stablu i korijenu dikotila • najtipičniji lateralni meristem je kambijum (sekundarni meristem) • javlja se kod biljaka koje rastu u debljinu (četinari i veliki broj dikotila) • u stablima dikotila, kambijum gradi neprekidan kontinuiran prsten (nalazi se između ksilema i floema pa su takve provodne žile otvorene) • kod monokotila nema kambija u provodnim žilama -biljke ne debljaju (provodne žile zatvorenog tipa) ØDijeljenjem ćelije kambija na 2 nastaje: - prema unutra ksilem (drvo) - prema vani floem (likina vlakna)

• Kod drvenastih biljaka na presjeku stabla uočavaju se godovi • God je godišnji prirast stabla u širinu nastao radom kambija • God je u vidu prstena sa dvije linije - prstena (svijetla proljetni prirast i tamna jesenji prirast)

INTERKALARNI MERISTEMI • vodi porijeklo od apikalnog meristema • interkalarni meristem se nalazi umetnut između trajnih tkiva - javlja se kao posebna zona u stablu trava - njegovim radom se internodije izdužuju - biljka raste u visinu • radom interkalarnog meristema omogućava se podizanje poleglih biljaka

• TRAJNA TKIVA sastoje se od ćelija koje u normalnim slučajevima nemaju sposobnost diobe • ćelije trajnih tkiva u odnosu na meristemske su veće, sadrže manje protoplasta, imaju veliku vakuolu, često su mrtve (sadrže vodu ili zrak) Trajna tkiva su: • osnovno - parenhimsko tkivo • kožno (pokrovno) tkivo • mehanička (potporna) tkiva • provodna tkiva • tkiva za lučenje i izlučivanje (žljezdana tkiva)

Sistem osnovnih (parenhimskih) tkiva • parenhimska tkiva čine osnovnu masu organa viših biljaka • najmanje diferencirana biljna tkiva i žive ćelije • ćelije većinom izodijametrične, sa tankim, elastičnim ćelijskim zidovima • između ćelija sitniji ili krupniji intercelulari ispunjeni zrakom • ćelije sadrže hloroplaste i leukoplaste S obzirom na funkciju koju obavljaju razlikuje se: • parenhim za fotosintezu • za potporu • parenhim za magaciniranje ili skladištenje • parenhim za prozračivanje

Parenhim za fotosintezu (hlorenhim) • osnovna uloga - obavljanje fotosinteze • tkivo sastavljeno od ćelija koje sadrže hloroplaste • zastupljen većinom u listovima • u listu dikotiledonih biljaka diferencira se na: - palisadni (bogat hloroplastima) - sunđerasti (krupni intercelulari između ćelija) Funkcija: - palisadni (sinteza organske materije - skroba) - sunđerasti (razmjena plinova, transpiracija. . )

Parenhim za magacioniranje (skladištenje) • osnovna uloga - pohranjivanje vode i rezervnih materija • ćelije su krupne, loptastog oblika • između ćelija relativno sitni intercelulari • zastupljen u podzemnim organima, listovima, stablima. . .

Parenhim za potporu • Ćelije ispunjene vodom • Čvrste i napete • Uloga za čvrstoću Parenhim za prozračivanje • osnovna uloga - snabdijevanje biljke kisikom, magacioniranje zraka • služi i za transpiraciju • tkivo sadrži ogromne intercelulare • zastupljen u onim biljnim dijelovima koji se razvijaju u uslovima nedovoljne prisutnosti zraka (mulj, voda)

Sistem kožnih - pokrovnih tkiva • zauzimaju vanjsku površinu - pokrivaju biljne organe • uloga – štite biljku od: Ø gubitka vode Ø prekomjernog zagrijavanja Ø niskih temperatura Ø mehaničkih oštećenja Kožna tkiva se dijele na: • primarna kožna tkiva - epidermis ( na površini stabla i lista) - rizodermis (na površini korijena biljaka) • sekundarna kožna tkiva - kora kod višegodišnjih biljaka - pluto kod 1 -godišnjih biljaka

Sistem kožnih tkiva - epidermis • u tipičnom obliku je jednoslojan • ćelije koje izgrađuju epidermis su: - poligonalnog oblika - zbijene bez intercelulara - sa velikom vakuolom - citoplazma zbijena uz ćelijski zid - ćelije epidermisa su žive - od plastida najčešće su prisutni leukoplasti • kod zeljastih biljaka epidermis trajno prekriva listove i stabljiku • kod drvenastih epidermis se zamjenjuje sekundarnim kožnim tkivom – korom

Sistem kožnih tkiva - epidermis v ćelijski zid građen je iz tri sloja: - unutrašnji sloj od celuloze - iznad sloj celuloze impregniran kutinom - kutikula na površini čvrsti sloj od kutina (masna tvar)

ØEpidermalne tvorevine Stome – puči • specijalizirani otvori epidermisa lista čija je prvenstvena funkcija regulisanje prometa vode u biljkama • otvaranjem stoma odaje se voda u vidu vodene pare sa površine lista - zatvaranjem stoma pri oskudnoj opskrbi vodom štedi se voda • kroz stome se odvija i razmjena plinova CO 2 i O 2 • kroz stome ulazi: CO 2 (fotosinteza) O 2 (disanje) • kroz stome izlazi: CO 2 (disanje) O 2 (fotosinteza) H 2 O (transpiracija)

Stome • otvor stome ograničen je ćelijama zatvaračicama (sadrže hloroplast )

Dlake • izraštaji epidermalnih ćelija • jednoćelijske ili višećelijske • žive ili nežive • proste, složene i žljezdane Funkcija: • zaštita od prekomjernog zagrijavanja (mrtve dlake su ispunjene zrakom koji odbija svjetlost) • služe za prijanjanje na druge predmete (kukaste dlake kod graha) • potpomažu rasijavanje sjemena -na sjemenu nekih biljaka (vrba) • odbrambena zaštita (žarne dlake koprive)

Sekundarna kožna tkiva - pluto Ćelije pluta • mrtve, ispunjene zrakom, ćelijski zidovi su ispunjeni suberinom koji je nepropusan za vodu i plinove • razmjena plinova između unutrašnjih tkiva i vanjske sredine obavlja se kroz specijalizirane otvore - lenticele Ø Kod većine drvenastih kultura nakon izvjesnog vremena pluto se zamjenjuje kompleksom mrtvih tkiva koja čine mrtvu koru

Sistem mehaničkih- potpornih tkiva • daju biljci određenu čvrstoću, elastičnost i oblik • ćelije koje izgrađuju ova tkiva imaju zadebljale ćelijske zidove • protoplast brzo odumire i u pravilu su mrtve ćelije (izuzev kolenhima) U mehanička tkiva spadaju: • kolenhim • sklerenhim (sklerenhimske ćelije i sklerenhimska vlakna)

Ø Kolenhim • javlja se u mladim organima biljke koji rastu i to bliže periferiji • ćelije koje izgrađuju ova tkiva su: - žive i bogate vodom - sa neravnomjerno zadebljalim ćelijskim zidovima (od celuloze i pektina)

Ø Sklerenhim • najvažnije i najrasprostranjenije mehaničko tkivo • javlja se u starijim dijelovima biljke • ćelije koje izgrađuju ovo tkivo su zbijene jedne uz drugu, mrtve, sa ravnomjerno zadebljalim ćelijskim zidovima U sklerenhimska tkiva se ubrajaju: • sklerenhimske ćelije • sklerenhimska vlakna

Sklerenhimske ćelije (skleride ili kamenice) • parenhimske ćelije, najčešće izodijametričnog oblika • ćelijski zidovi jako zadebljali • mrtve ćelije, većinom sadrže zrak • daju čvrstoču organima (koštunica breskve ili kod kruške u središtu)

Sistem mehaničkih tkiva - sklerenhim Sklerenhimska vlakna (likina i drvena) Likina vlakna • prisutni u floemskom dijelu provodnih snopića (lan, konoplja. . ) • ćelijski zidovi debeli, ali slabo odrvenjeli Drvena vlakna • prisutni u ksilemskom dijelu provodnih snopića (drvo kod drven. )

Sistem provodnih tkiva • najsloženija tkiva biljaka • funkcija - provođenje vode sa mineralima i organskih materija Provodna tkiva se dijele na: • ksilem • floem

Ø Ksilem Funkcija: • provodi vodu sa rastvor. mineralima od korijena prema listu • daje čvrstoću višegodišnjim drvenastim biljkama Elementi ksilema su: • traheje • traheide

Traheje • dugačke cjevaste tvorevine nastale fuzijom ćelija između kojih je došlo do rastvaranja poprečnih ćelijskih zidova Traheide • Traheide su mrtve, pojedinačne, izdužene zašiljene ćelije, sa lokalno zadebljalim, lignificiranim ćelijskim zidovima i međusobno se stapaju dajući cjevčice (traheide)

Ø Floem Funkcija: • provodi vodu sa organskim materijama silaznim putem (od lista prema korijenu) • tkivo izgrađeno iz ćelija tankih, celuloznih zidova Građa: • sitaste cijevi • ćelije pratilice Sitaste cijevi • dugački nizovi živih prozenhimskih ćelija koji su međusobno povezani preko sitastih ploča • sitaste ploče - pregradni zidovi sa manjim ili većim perforacijama (kao sito) • kroz sitaste cijevi se odvija većina transporta

Ø Floem Ćelije pratilice • nalaze se samo kod skrivenosjemenica • uz jednu sitastu cijev u pravilu naliježu 3 - 4 ćelije pratilice • funkcija identična sitastim cijevima Floem

Provodni snopići • provodna tkiva nastaju diferenciranjem ćelija prokambijuma zatvoren provodni snopić • kada između floema i ksilema nema kambija • nalazi se u stablu monokotilnih biljaka i lišću otvoren provodni snopić • kada se između floema i ksilema nalazi kambij • iz kambijuma mogu diobom nastati novi elementi floema i ksilema • nalazi se u stablu golosjemenica i dikotila

Sistem tkiva za lučenje i izlučivanje (žljezdano tkivo) • sekretorne ćelije i sekretorna tkiva • žljezdane ćelije i žljezdana tkiva Sekretorne ćelije i sekretorna tkiva §Sekreti su izlučevine od koristi za biljku §Ekskreti nastaju kroz metabiličke procese- otpadni produkti

Sistem tkiva za lučenje Žljezdane ćelije i žljezdana tkiva-cijevi • žljezdane ćelije (žive ćelije) mogu biti pojedinačne ili formiraju žljezdana tkiva • produkti lučenja ćelija ili tkiva: voda, nektar, probavni sokovi, eterska ulja, smole. . • U zavisnosti šta izlučuju žljezde se dijele na: § hidatode (izlučuju vodu u vidu kapi) § nektariji (cvijetni listovi luče slatki sok - nektar) § probavne žlijezde (probavni sokovi za varenje npr. insekata). .

• Cijevi su uski međućelijski kanali u kojima se izlučuju produkti žlijezda • Mogu biti: - uljne (sadrže eterična ulja kod usnatica, glavočika i štitarki) - smolne ( sadrže smolu-kod četinara) - mliječne(sadrže mliječni sok– lateks kod mlječika i makova)

Žljezdane i nežljezdane dlake Kod kadulje Kod lavande

Smolni kanal Hidatode Probavne žlijezde biljaka mesožderki