Hfdst 4 Afstemming geregeld levenskenmerk Waarnemen paragrafen Par

Hfdst 4: Afstemming geregeld levenskenmerk : Waarnemen

paragrafen • • Par 1 : Het netwerk (blz 94 t/m 98) Par 2 : De centrale (blz 99 t/m 104) Par 3 : Neurotransmitters (blz 105 t/m 109) Par 4 : Hormonen (blz 110 t/m 114)

Vijf verschillen in werking tussen het zenuw en hormoonstelsel • • • Zenuwstelsel Door impulsen elektrische berichtjes snel Kortdurend Via zenuwen Hormoonstelsel • Door hormonen • Chemische berichtjes • langzaam • Langdurig • Via het bloed

Zenuwstelsel Indeling op basis van ligging: Centrale zenuwstelsel (CZ): • Grote hersenen • Kleine hersenen • Hersenstam • Ruggenmerg Perifere zenuwstelsel: ( Perifeer = er omheen liggend) • Zenuwcel = neuron (bewegings- en gevoelneuron) • Bewegingszenuwcel= motorisch neuron • Gevoelszenuwcel = sensorisch neuron

Vergelijk het Perifere zenuwstelsel met de wegen rondom Parijs

Bouw van een neuron (= zenuwcel) impuls Axon Dendriet = een elektrisch signaal langs een uitloper (axon) = uitloper die een impuls v/h cellichaam af geleidt = uitloper die een impuls naar het cellichaam toe geleidt dendriet cellichaam celkern axon mergschede synaps

Zenuwen vanuit het ruggenmerg Behoren deze zenuwen tot het CZ of PZ ?

De microscoop ( micros = klein)

Practicum ruggenmerg v/e konijn spinal cord = ruggenmerg • Je gaat 2 tekeningen van het ruggenmerg maken. • Deze tekeningen moeten voldoen aan de tekenregels. • Tek 1 : schematische tekening v/h ruggenmerg bij 40 x (rode lens) • Tek 2 : detailtekening grensovergang tussen de grijze -, en de witte stof van het ruggenmerg bij 100 x (gele lens) • * schematisch = je tekent alleen de belangrijkste lijnen • * detail = je tekent alles precies na zoals je het ziet. • Iedereen maakt de twee tekeningen • Aan het einde v/h practicum lever je je tekening op mijn bureau in.

Vergroting • • oculair 10 x objectief 04 x (rode) 10 x (gele) 40 x (blauwe) Totale vergroting = 40 x = 100 x = 400 x

Kuits handige tekentips • • • Naam : Klas : Datum : Titel : dwarsdoorsnede ruggenmerg konijn type : schematisch /detailtekening Vergroting : 40 of 100 x _______________________ • Tek 1 : schematische tekening v/h ruggenmerg bij 40 x (rode lens) • Tek 2 : detailtekening grensovergang tussen de grijze -, en de witte stof van het ruggenmerg bij 100 x (gele lens) • Werk netjes • Teken met potlood • Teken groot ; minimaal 2/3 van je tekenblad • Benoem de namen van de verschillende onderdelen • Rechte horizontale verbindingslijnen

3 verschillende soorten neuronen 1. Sensorisch neuron - Van zintuigcel naar Centraal Zenuwstelsel - 1 lange dendriet / 1 korte axon - Cellichaam ligt vlakbij CZ Sensorische zenuwcel schakelcel 2. Motorisch neuron - Van CZ naar spier of klier (effector) - Meerdere korte dendrieten / 1 lange axon - Cellichamen in CZ 3. Schakelneuronen - Geleiden binnen het CZ Motorische zenuwcel

3 verschillende soorten neuronen Zenuwcellen liggen bij elkaar in zenuwen. Hier omheen ligt bindweefsel 1. Gevoelszenuw: alleen uitlopers van sensorische zenuwcellen 2. Bewegingszenuw: alleen uitlopers van motorische zenuwcellen 3. Gemengde zenuwen: bevat beide

Impulsgeleiding hersenen spier

Werking Centraal Zenuwstelsel Prikkel Receptor (zintuig) impuls via sensorische neuron (zenuw) hersenen impuls via motorisch neuron (zenuw) reactie door spier of klier Prikkel = invloed uit de omgeving van een organisme Impuls = elektrisch signaal

MS Multiple sclerose, meestal afgekort tot MS, is een aandoening van het centraal zenuwstelsel, waarbij de myelineschede die om veel zenuwvezels zit op sommige plaatsen volgens een willekeurig aandoend patroon pleksgewijs wordt aangetast door het immuunsysteem, waardoor bij de patiënt o. a. verlammingsverschijnselen kunnen ontstaan

Impulsgeleiding

Impulsgeleiding Impuls = elektrisch stroompje • ontstaat als prikkel een sterk genoeg is en boven de prikkeldrempel komt • de impulssterkte is altijd gelijk • bij een sterkere prikkel worden meer impulsen per tijdeenheid doorgegeven de impulsfrequentie neemt toe • een neuron heeft na ieder impuls een korte herstelperiode nodig; hij kan dan niet geprikkeld worden • Impulsfrequentie neemt af als een bepaalde prikkel lang aanhoudt (gewenning)

Impulsgeleiding myelineschede Zenuwcel in rust - lading aan binnenkant celmembraan Actiefase binnenkant krijgt gedurende korte tijd + lading Herstelfase celmembraan kan gedurende korte tijd geen impulsen geleiden Door myelineschede sprongsgewijze impulsgeleiding

Synaps = contactplaats van zenuwcellen, waar impulsen chemisch worden doorgegeven

• Impuls komt aan via presynaptische cel • blaasjes met neurotransmitter gaan naar celmembraan • neurotransmitter vrij in synapsspleet • bij herkenning vindt impulsoverdracht plaats in de postsynaptische cel

neurotransmitters • Stimulerend en remmend • Drugs en veel pijnstillers werken op dit systeem! Remmend: morfine, alcohol, cannabis Stimulerend: nicotine, cocaine, XTC Leidt soms tot gewenning of verslaving

Wat is er aan de (extra) hand? Nodig Tijd • • • rubber handschoen, kartonnen doos, klasgenoot 5 minuten stappen 1. vul de handschoen, zodat ie boller wordt en leg hem op de tafel voor je. 2. leg je andere hand op de tafel achter de kartonnen doos zodat je deze niet kan zien. 3. kijk naar de handschoen. 4. je klasgenoot aait tegelijkertijd de handschoen en je hand op dezelfde plaats. 5. na een tijdje lijkt het net of de handschoen je eigen lichaamsdeel is geworden. 6. meld dit aan je klasgenoot. 7. je klasgenoot slaat nu hard met zijn/haar vuist op de handschoen. 8. wat voelde je?

Het hormoonstelsel Par 4

2 indelingen zenuwstelsel • Op basis van bouw: – Centrale zenuwstelsel (hersenen + ruggenmerg) – Perifere zenuwstelsel (alle zenuwen in rest lichaam) • Op basis van functie – Animale zenuwstelsel (bewust + reflexen) – Autonome zenuwstelsel (onbewust)

Hormonen • Hormonen: stoffen die in je lichaam langdurige processen regelen • Samenwerking: Autonome zenuwstelsel: snel en kort Hormoonstelsel : langzaam en langdurig

Hormonen

Hormoonklieren

Alle hormonen en hun klieren op een rijtje hypothalamus hypofyse -voorkwab groeihormoon TSH lichaamsgroei schildklier thyroxine FSH testes testosteron LH ovaria oestrogenen Stofwisseling + groei & ontwikkeling progesteron -achterkwab ADH vochtregeling met urine in nieren oxytocine melksecretie borsten weeën baarmoeder eilandjes van Langerhans insuline opslag glucose: van bloed naar lever en spieren glucagon afgifte glucose: van lever en spieren aan bloed bijnieren adrenaline lichaam snel in actie brengen

Groeistoornissen •

hypothalamus Groeihormoon hypofyse -voorkwab groeihormoon lichaamsgroei

Cretinisme 1. Ziekte waarbij het lichaam sterk in groei achterblijft en die met achterlijkheid gepaard gaat, als gevolg van onvoldoende werking van de schildklier in de jeugd. Vaak door jodiumtekort in de voeding

Thyroxine hypothalamus hypofyse -voorkwab TSH schildklier thyroxine Stofwisseling + groei & ontwikkeling • Stofwisseling maakt je lichaam actief • Te veel thyroxine: vermagering + rusteloosheid • Te weinig thyroxine: koud lichaam + snel moe – Langdurig bij een kind: achterstand in lichamelijke en geestelijke ontwikkeling – Langdurig bij volwassene: vergroting schildklier = struma • Regeling door negatieve terugkoppeling: Hypofyse voorkwab TSH + schildklier thyroxine

Problemen aan de schildklier • Struma

Insuline en glucagon eilandjes van Langerhans insuline opslag glucose: van bloed naar lever en spieren glucagon afgifte glucose: van lever en spieren aan bloed • Na een maaltijd: glucose uit je darmen opgenomen in je bloed • Bloedsuikerspiegel: glucosegehalte van het bloed • Bloed brengt glucose naar cellen in je lichaam – Te veel glucose in het bloed: uitscheiding via nieren – Te weinig glucose in het bloed: geen aanvoer meer naar cellen • Insuline en glucagon werken samen als regelmechanisme eilandjes van Langerhans Bloedsuikerspiegel stijgt glycogeen -> glucose insuline glucagon glucose -> glycogeen Bloedsuikerspiegel daalt eilandjes van Langerhans

1. Ligging 2. Alvleesklierafvoerkanaal 3. EILANDJE VAN LANGERHANS: Deze cellen scheiden hormonen af 4. SPIJSVERTERINGSCELLEN: Deze cellen produceren spijsverteringsenzymen 5. Alvleeskliercellen 6. Alvleesklier

hypothalamus ADH hypofyse -achterkwab ADH vochtregeling met urine in nieren

Adrenaline bijnieren adrenaline lichaam snel in actie brengen