Het Stervensproces Fysiologie en klinische aspecten rond sterven

Het Stervensproces Fysiologie en klinische aspecten rond sterven en dood

Lichaam • Opgebouwd uit cellen • Cellen kunnen zich aanpassen (bij lagere of hogere belasting ) – atrofie, hypertrofie • Bij beschadiging kan de cel te gronde gaan

Celbeschadiging door: • Te weinig O 2: vaatafsluiting, hartfalen, koolmonoxidevergiftiging • Chemische stoffen: ureum, gifstoffen • Fysisch: trauma, bevriezing, verbranding • Microbiologisch: bacterie, virus, parasiet • Immunologisch: allergie, auto-immuun • Genetisch: Down syndroom • Energetisch: tekort/ teveel aan voedsel • Veroudering

Cel veroudering • Minder goede energievoorziening in de cel • Enzymen werken minder efficiënt • Slijtage: ophoping van afvalstoffen waar de cel geen raad mee weet • Beschadigingen van erfelijke informatie • Biologische klok • Genetisch vastgelegd program? – Cel stopt met delen

Ga naar ……. • Govote. at nr. 15 27 45

Celdood • Necrose – celdood na externe beschadiging • Apoptose: “geprogrammeerde celdood” – zelfmoord van de cel – gecontroleerd door verschillende erfelijke eigenschappen

Dood Definitie: • Het volledig en onherstelbaar verlies van alle uitwendig waarneembare en registreerbare functies

Naderen van de dood • Er kunnen allerlei reacties zijn, bv. : – Toenemende slaperigheid – Bewustzijnsverlaging: verwardheid, bewusteloosheid, afstand nemen – Motorische en/of psychische onrust, angst – Berusting – Beter voelen – Flashbacks – En vele andere

De dood • Veranderingen in lichaamsfuncties tijdens het stervensproces • Relatieve kenmerken van de dood • Absolute kenmerken van de dood • Begrippen

Veranderingen tijdens stervensproces 1 • Vermindering/ verlies zintuigfunctie – zv voelt zich vaak beter (honger, is opgewekt), maar komt door minder pijn i. c. m. evt. medicatie: pas op voor valse hoop! – gehoor blijft het langst intact > pas op met wat gezegd wordt aan sterfbed! • Verlies willekeurige spierwerking – algehele spierverslapping: zv zakt onderuit, kan hoofd niet overeind houden, mond niet gesloten – slikken moeizamer, tong hangt buiten de mond, mimiek vervaagt > uitdrukkingsloos gelaat, starende ogen • Verlies van onwillekeurige spierwerking – incontinent urine/ontlasting • Vermindering van het bewustzijn – wisselend tempo, tussentijdse oplevingen

• Govote. at nr. 15 27 45

Veranderingen tijdens stervensproces 2 • Huid en gelaat – In feite circulatoire shock dus kenmerken van uiterlijke shock • • • koud zweet lijkbleke kleur cyanotische tint aan “acra” > neuspunt, oorschelpen, lippen, vingers, tenen ogen zinken weg in de oogkassen > hol wangen vallen in neus wordt spitser – Samen heet dit facies hippocratica • Lichaamstemperatuur – Schommelingen door slechtere doorbloeding van temperatuurcentrum • Sterk uitdrogen van het mondslijmvlies – Mond valt open, zv ademt door mond – Geeft vervelend gevoel, zv kan steeds slechter slikken > zuigen op doekjes (bijv. lemon swabs)

Veranderingen tijdens stervensproces 3 • Bloeddruk: circulatoire shock – op gegeven moment niet meer te meten • Pols – Snel, week, oppervlakkig (circulatoire shock) – Op een gegeven moment niet meer te voelen • Oog – Pupillen worden wijder en lichtstijf – Hoornvliezen worden troebel > “het breken van de ogen” • Ademhaling (achtereenvolgens) – – – Wordt snel en oppervlakkig Ophoping van slijm: “reutelen” Cheyne-Stokes ademhaling met steeds langere apneu momenten Gaat over in soort happen en kreunen, soms duidelijke laatste snik Definitieve ademstilstand

Relatieve kenmerken van de dood • = direct optredende kenmerken • Toestand die nu is ingetreden noemt men klinisch dood • Verschijnselen die je nu kunt waarnemen komen door niet meer functioneren van hersenen, circulatie en ademhaling – – – Bewusteloosheid Geen ademhaling meer Ontbreken van P, RR Ontbreken van beweging en volkomen slapte van spieren Afwezigheid van reflexen (m. n. niet meer op licht reagerende verwijde pupillen) – Bleek worden van de huid door het wegzakken van bloed naar lagere delen (dodenkleur)

Absolute kenmerken van de dood 1 • = kenmerken die na de dood zijn ingetreden zichtbaar zijn: - Ogen (na ± 15 min): • oogboldruk wordt minder (te voelen) • pupillen worden hoekig – Lijkvlekken (15 – 30 min): • Blauw/rode kleur in lager gelegen delen van het lichaam (op rug liggend m. n. tussen schouderbladen, stuit, kuiten) • Zijn 4 – 6 uur lang wegdrukbaar en kunnen zich verplaatsen bij veranderen van de houding van het lichaam, daarna definitief – Afkoeling • Afhankelijk van “begintemperatuur” en omgevingstemperatuur in verschillend aantal uren afkoelend tot omgevingstemperatuur – Lijkstijfheid (na 1 – 3 uur, maximaal na 8 – 12 uur): • Begint bij kaken, geleidelijk naar beneden • Neemt na 30 uur ook weer van boven naar beneden af • Kan door lage T en bij uitgeteerde zv veel later komen

• Govote. at nr. 15 27 45

Absolute kenmerken van de dood 2 – Bloedstolling in de bloedvaten: • Begint al tijdens stervensfase, gaat na het overlijden door – Ontbinding door 3 processen: • Autolyse: oplossen weefsels door enzymen uit eigen cellen • Rotting door commensale bacteriën die het lichaam binnendringen vanuit mn darmen, andere bacteriën die zich voeden met dood materiaal • Versterking hiervan door gal, zoutzuur en pancreassap – Bij bovenstaande processen treedt veel gasvorming op: • Opgezette buik • Lijklucht • Groene verkleuring huid, het 1 e aan buik

Absolute kenmerken van de dood 3

Absolute kenmerken van de dood 4 • Door al deze verschijnselen moet je met een aantal dingen rekening houden, bv tijdens het afleggen – Ledematen, hoofd glijden weg – Gassen uit lichaam ontsnappen: omdraaien/ bewegen via de luchtwegen, stembanden, anus > veroorzaakt geluid – Lichaam is veel zwaarder – Baardharen blijven nog enige dagen groeien, nog eens scheren kan nodig zijn zolang het lichaam opgebaard is

• Govote. at nr. 15 27 45

Begrippen • • • Vegetatieve toestand Coma Terminaal Klinische dood Schijndood Hersendood

Vegetatieve toestand • AH en HA normaal • Zv: wakker maar niet bij bewustzijn (regelmatig opende ogen, slaap-waakritme, openen de ogen soms bij onverwacht geluid) • Soms knarsetanden, smakken, krabben, kreunen, gapen etc. • Er zijn geen bewuste reacties

Coma • Diepe bewusteloosheid – Geen uitingen van bewustzijn – Er kan hersenfunctie aanwezig zijn

Terminaal • Onomkeerbare situatie • Het is duidelijk dat zv binnen niet al te lange tijd zal overlijden

Schijndood • Bij het alleen aanwezig zijn van de relatieve kenmerken hoeft de zv nog niet dood te zijn – Gedurende langere tijd geen waarneembare en registreerbare AH en HA – Deze herstellen zich echter weer, spontaan of na reanimatie

Hersendood • Geen hersenfunctie te registreren – Alle cellen in de hersenen zijn afgestorven – Synoniem = biologische dood – Diagnostiek is het probleem • HA en AH kunnen kunstmatig in stand gehouden zijn > schijnleven mogelijk: – reflexmatige reactie op prikkels – hartfunctie aanwezig (bij beademde patiënt)

Klinisch dood • Geen HA, geen AH (de manier om de dood te constateren onder ‘normale omstandigheden’). – verschijnselen die je kunt waarnemen komen door niet meer functioneren van hersenen, circulatie en ademhaling (zie eerder) • In 1 e instantie: relatieve kenmerken • Gevolgd door absolute kenmerken > dood is onherroepelijk