Het Oranje Kruis boekje 27 e druk De

Het Oranje Kruis boekje 27 e druk │De officiële handleiding voor eerste hulp │

2 I De eerste schakel II Voorkom (meer) slachtoffers III Levensbedreigende letsels en ziekten IV Overige letsels en ziekten Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel 3 Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel: de eerstehulpverlener Wees voorbereid op het verlenen van eerste hulp • belangrijke telefoonnummers • buurt AED’s • verbanddoos of kleine verbandset • blusmiddelen 4 Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel: mantelzorg Mantelzorg versus Eerste Hulp • zorg voor een bekende • handelingen, zoals het toedienen van medicijnen, zijn vooraf geïnstrueerd door patiënt/ omgeving/ professionele hulpverlener • onder verantwoordelijkheid van huisarts of specialist • indien van toepassing met toestemming van ouders of verzorgers • alleen met gebruikmaking van de medicijnen en/of materialen van de patiënt 5 Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel: het slachtoffer Eerstehulpverlenersgedrag • respectvol • geruststellen • omgaan met persoonlijke gegevens 6 Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel: zorgen voor professionele hulp • 1 -1 -2 bellen → geef de locatie door, beantwoord de vragen en zet de telefoon op de luidspreker • contact huisarts en/of huisartsenpost → bij niet levensbedreigende letsels of ziekten is voor het ziekenhuis een verwijzing nodig • advies afspraak huisarts → het opvolgen daarvan is verantwoordelijkheid slachtoffer • regel opvang professionele hulpverleners • overdracht → beantwoord de vragen 7 Het Oranje Kruis 2016 ©

I De eerste schakel: emotionele reacties • bij de hulpverlener • bij omstanders (soms is helpen onmogelijk) • groepsinvloed 8 Het Oranje Kruis 2016 ©

9 I De eerste schakel II Voorkom (meer) slachtoffers III Levensbedreigende letsels en ziekten IV Overige letsels en ziekten Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers 10 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers Gevaar voor de eerstehulpverlener • bel 1 -1 -2 • houd afstand • wacht op professionele hulp Geen gevaar voor de eerstehulpverlener • verleen verantwoorde eerste hulp 11 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: let op gevaar Voorbeelden van handelingen in gevaarlijke situaties: • uitschakelen van elektriciteit • voorkomen dat kinderen bij gevaarlijke stoffen kunnen • aandoen van een veiligheidsvest • omleiden van verkeer • blussen van een beginnende brand • gebruik vluchtmasker bij gevaar voor rook • melden van verdachte situaties aan de politie 12 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: slachtoffer uit gevaar verplaatsen Ondersteunen bij hinkelen • niet kunnen lopen of hinkelen: verplaats met de Rautekgreep • verplaats anders op wat voor manier dan ook 13 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: slachtoffer uit gevaar verplaatsen Rautekgreep vanaf de grond • neem plaats achter het slachtoffer • til met rechte rug • houd het slachtoffer zo dicht mogelijk tegen je aan 14 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: slachtoffer uit gevaar verplaatsen Rautekgreep vanaf de (auto)stoel • haal eerst de voeten onder de pedalen vandaan • leg eventueel een afhangende arm op de schoot van het slachtoffer • maak de gordel los door slachtoffer tegen de stoel te duwen of door deze door te knippen/snijden • pak de verste arm • trek het slachtoffer naar je toe en pak met je andere hand • til wanneer beide hoofden buiten de cabine zijn 15 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: slachtoffer uit gevaar verplaatsen Rautekgreep vanaf bed of bank • niet alleen nodig bij gevaar, maar ook om beter te kunnen reanimeren (harde ondergrond) • trek het slachtoffer iets naar je toe, gebruik eventueel het laken 16 Het Oranje Kruis 2016 ©

II Voorkom (meer) slachtoffers: besmetting Kans op -wederzijdse- besmetting? Hulpmiddelen aangeraden • handschoenen • beademingshulpmiddelen (geen effectieve beademing → hulpmiddel weg) Handen wassen of desinfecteren met ontsmettingsmiddel. 17 Het Oranje Kruis 2016 ©

18 I De eerste schakel II Voorkom (meer) slachtoffers III Levensbedreigende letsels en ziekten IV Overige letsels en ziekten Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: opbouw van dit deel Uitvoeren korte levensreddende handelingen Beoordelen bewustzijn Beoordelen ademhaling Handelingen bij bewusteloosheid zonder of met normale ademhaling Handelingen bij een ernstig ongeval Handelingen bij levensbedreigende letsels en ziekten > (nog) niet bewusteloos 19 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten korte levensreddende handelingen 20 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: korte levensreddende handelingen Slachtoffer in rugligging snel op de zij draaien bij: • braken • bloed in de mond/keel 21 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: korte levensreddende handelingen Druk op de wond bij: • hevig bloedverlies 22 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten bewustzijn en ademhaling 23 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: beoordelen bewustzijn Schudden schouders en aanspreken bij een niet-duidelijk reagerend slachtoffer. Bewusteloos • geen reactie • bel 1 -1 -2 en laat de AED halen door omstanders Niet Alert • suf, onverwacht gedrag, niet goed reageren op de omgeving Alert • reageert goed op de omgeving 24 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: beoordelen bewustzijn Zo nodig een bewusteloos slachtoffer op de rug draaien. Slachtoffer is bewusteloos • beoordeel de ademhaling met de kinlift • kijk, luister en voel gedurende 10 seconden Slachtoffer is alert of niet-alert • beoordeel de ademhaling door te kijken en te luisteren 25 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: bewusteloosheid en ademhaling Bewusteloos en geen (normale) ademhaling • er zijn geen omstanders > haal nu de AED indien direct beschikbaar • reanimeer Bewusteloos en normale ademhaling • leg in de stabiele zijligging • beoordeel ieder minuut de ademhaling 1 -1 -2 wordt bij bewusteloosheid nog voor de beoordeling van de ademhaling gebeld. 26 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie Bewusteloos en geen (normale) ademhaling • start met 30 borstcompressies • vervolg met 2 beademingen • wissel borstcompressies en beademing af • sluit de AED aan zodra aanwezig 27 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie Borstcompressies • plaats de handen op het midden van de borstkas • goede kwaliteit borstcompressies: > zo min mogelijk onderbreking > tempo 100 tot 120 keer per minuut > 5 tot 6 cm diep > niet leunen, laat het borstbeen volledig terugveren 28 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie Beademingen • blaas de borstkas net zichtbaar omhoog • onderbreek maximaal 10 seconden voor de beademingen • niet effectieve beademing: > controleer de kinlift > verwijder beademingshulpmiddel > verwijder zichtbare voorwerpen > maak knellende kleding los aan hals en bovenlichaam 29 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie AED • scheer en/of droog zo nodig de borstkas • plak niet op pleisters, sieraden of bobbels onder de huid • plak de elektroden volgens de afbeelding, plak voor/achter bij kleine mensen • houd afstand bij analyse en schok • hervat onmiddellijk na de schok de borstcompressies of als de AED dit aangeeft • eenmaal geplakte elektroden niet verwijderen Volg de instructies van de AED. 30 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie Reanimatie met 2 hulpverleners • ga tijdens het plakken van de AED elektroden door met reanimeren • reanimeer alleen • wissel elke 2 minuten De andere hulpverlener neemt na 2 minuten de reanimatie over tijdens de 2 e uitademing en start met borstcompressies. Bij gebruik AED → wissel tijdens de analyse. 31 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: reanimatie van kinderen en zuigelingen • bij zuigelingen is het gezicht recht naar boven en niet achterover gekanteld bij de kinlift • start met 5 beademingen bij kinderen tot de puberteit en bij drenkelingen • geef daarna 15 borstcompressies bij kinderen tot de puberteit en wissel af met 2 beademingen • duw bij zuigelingen met 2 vingers op de borst • duw bij kleine kinderen met 1 hand • duw het borstbeen 4 cm in bij zuigelingen en 5 cm bij kinderen vanaf 1 jaar 32 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: stoppen reanimatie Beëindig de reanimatie wanneer • het slachtoffer beweegt • zijn ogen opent • en zonder twijfel normaal ademt Niet reanimeren verklaring • start niet met reanimeren indien dit vooraf bekend is • stop eventueel met de reanimatie bij het vinden van de penning 33 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: bewusteloos en normale ademhaling Leg in de stabiele zijligging • een klein kind mag ook op de zij gelegd worden met een kussen in de rug • controleer elke minuut de ademhaling • draai zo nodig terug op de rug voor de ademhalingscontrole 34 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten ernstig ongeval 35 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ernstig ongeval Help een slachtoffer van een ernstig ongeval op de plaats waar hij ligt of zit • bel 1 -1 -2 • benader het slachtoffer zo mogelijk aan de kant van het gezicht • zeg het slachtoffer niet te bewegen • verplaats alleen bij gevaar 36 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: mogelijk wervelletsel Voorkom beweging • houd zo mogelijk het hoofd vast in de gevonden positie • houd zo nodig de luchtweg vrij met de kinlift • leg een op de rug liggend bewusteloos ongevalsslachtoffer in de stabiele zijligging als hij alleen gelaten moet worden voor het bellen van 1 -1 -2 37 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten (nog) niet bewusteloos 38 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de ademhaling Luchtwegbelemmering Opheffen uitwendige luchtwegbelemmering • haal de belemmering weg Opheffen inwendige luchtwegbelemmering • verwijder direct een zichtbare voorwerp uit de mond-keel 39 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de ademhaling Inwendige luchtwegbelemmering Effectieve hoest • hoesten aanmoedigen Bij niet effectieve hoest • bel 1 -1 -2 • geef 5 rugslagen • en wissel dit zo nodig af met 5 buikstoten • geef bij zuigelingen geen buikstoten maar borststoten Start met reanimeren bij bewustzijnsverlies. 40 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de ademhaling Inademen rook of gassen • bel 1 -1 -2 ook al heeft het slachtoffer geen klachten • bel 1 -1 -2 zo nodig ook voor de brandweer • als dat veilig kan → zo snel mogelijk in de frisse lucht, ramen en deuren open, gaskranen uit • laat het slachtoffer niet plat liggen 41 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de ademhaling Borstletsel • bel 1 -1 -2 bij een diepe borstwond (en ook bij diepe buikwonden) • zet een aanwezig voorwerp vast met zwachtelrolletjes/ kleefpleister • verbind diepe borstwonden niet, maar laat ze open • laat een benauwd slachtoffer niet plat liggen 42 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor de ademhaling Benauwdheid • bel 1 -1 -2 bij hevige benauwdheid en/of pijn in de borst • ondersteun het slachtoffer in een voor hem prettige houding • laat een benauwd slachtoffer niet plat liggen • gebruik geen plastic zak o. i. d. bij een te snelle ademhaling 43 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de circulatie Shock • help het slachtoffer om met zo min mogelijk inspanning te gaan liggen • bescherm tegen afkoelen • bel 1 -1 -2 44 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor de circulatie Actief bloedverlies • leg een wonddrukverband aan zodra dat kan • zwachtel bij hevig bloedverlies zo strak mogelijk • gebruik eventueel een traumazwachtel 45 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor de circulatie Ernstige hartklachten • bel 1 -1 -2 bij pijn op de borst, plotselinge onverklaarbare vermoeidheid en/of benauwdheid • geef rust 46 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor het bewustzijn Bel 1 -1 -2 bij: • schedelhersenletsel • epilepsie/koortsstuipen/suikerziekte • beroerte (Mond-Spraak-Arm) • wegraking bij flauwte 47 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor het bewustzijn Elektriciteitsletsel • schakel stroom uit • trek eventueel aan droge kleren weg • geef eventueel een duw in de knieholte • houd afstand bij hoogspanning • start met reanimeren zodra dat veilig kan Letsels? → handel volgens desbetreffende richtlijnen. 48 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor het bewustzijn Ernstige onderkoeling • bel 1 -1 -2 wanneer het slachtoffer niet meer rilt en toenemende stoornissen in bewustzijn en ademhaling krijgt • verwijder natte kleding zonder het slachtoffer te bewegen (eventueel wegknippen) • dek toe met (fleece)dekens → zo mogelijk armen en benen apart van de romp en eventueel met plastic tegen de wind • houd het gezicht vrij 49 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor het bewustzijn Hitteberoerte • bel 1 -1 -2 wanneer het slachtoffer bij oververhitting niet meer alert of bewusteloos is • ga zo mogelijk naar een koele omgeving • koel onmiddellijk op wat voor manier dan ook: bijvoorbeeld afsponsen, besproeien met water en daarbij een ventilator gebruiken, in een nat laken wikkelen, handdoeken met ijswater, ijszakken in oksels en/of liezen 50 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: letsels met gevolgen voor het bewustzijn Vergiftiging • bel 1 -1 -2 bij benauwdheid en/of stoornissen in het bewustzijn • bel anders het spoednummer van de huisarts of de huisartsenpost • leg in de stabiele zijligging bij bewusteloosheid • laat bijtende stoffen de mond spoelen • geef verder alleen eten of drinken op aanwijzing van de huisarts Geef geen mond-op-mond beademing bij cyanide, zwavelwaterstof of fosforzuur. 51 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Epileptische aanval • bel 1 -1 -2 • geef ruimte, voorkom letsels • leg na de aanval het slachtoffer eventueel in de stabiele zijligging Adviseer het slachtoffer na een kleine epileptische aanval naar de huisarts te gaan. 52 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Koortsstuip • bel 1 -1 -2 • haal warme dekens of kleding weg • geeft ruimte, voorkom letsel • leg het kind na de stuip eventueel op de zij of in de stabiele zijligging • let op onderkoeling 53 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Hersenvliesontsteking • ziek en niet-alert: bel snel de huisarts of huisartsenpost en zeker bij vlekjes op de huid • bel bij bewusteloosheid altijd 1 -1 -2 54 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Bloedsuikerontregeling • bel 1 -1 -2 als de diabeet door een hypo niet alert is of niet meer reageert • geef koolhydraten als de diabeet nog wel alert is • geef geen eten of drinken als de diabeet niet meer alert is (bijvoorbeeld onverklaarbare agressie) • smeer bij bewusteloosheid honing of stroop in de wangzak > slachtoffer mag dan niet op de rug liggen • bel huisarts of huisartsenpost bij een hyper 55 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Beroerte • bel 1 -1 -2 bij stoornis in het bewustzijn • doe de mond-spraak-arm test • bel 1 -1 -2 bij vermoeden beroerte 56 Het Oranje Kruis 2016 ©

III Levensbedreigende letsels en ziekten: ziekten met gevolgen voor het bewustzijn Flauwte • laat het slachtoffer gaan liggen bij een dreigende wegraking • bel 1 -1 -2 bij een flauwte onder de 6 jaar en boven de 40 jaar 57 Het Oranje Kruis 2016 ©

58 I De eerste schakel II Voorkom (meer) slachtoffers III Levensbedreigende letsels en ziekten IV Overige letsels en ziekten Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten 59 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: omgevingsfactoren Beoordeling overige letsels en ziekten Op grond van het ongevalsmechanisme moet mogelijk toch professionele hulp worden ingeschakeld, ook al zijn er geen klachten. Voor beschutting zorgen • onderkoeling • oververhitting 60 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: beschutting Lichte onderkoeling (slachtoffer rilt) • warm actief op → trek natte kleding uit, gebruik dekens, douche, kruiken en/of warme dranken (geen alcohol) 61 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: beschutting Hitte-uitputting/hittestuwing • ga naar een koele omgeving • trek overbodige kleding uit • geef drinken (sportdrank) • laat liggen bij duizeligheid Bel de huisarts of zo nodig 1 -1 -2 als het slachtoffer door misselijkheid niet kan drinken of niet opknapt. 62 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: beschutting Hittekramp • laat minder inspannen • ga naar een koele omgeving • geef drinken (sportdrank) en/of eten (chips) • stretch, koel en/of masseer de verkrampte spier 63 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: wonden • laat het slachtoffer liggen bij hevig bloedverlies, gebruik zo snel mogelijk een zwachtel, zwachtel een rolletje zwachtel mee voor extra druk • gebruik hechtstrips bij bloedende snijwonden • dek uitpuilende organen (darmen) af met kompressen/schone doeken of lakens en maak dit zo mogelijk nat met schoon water 64 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: wonden • verwijder sieraden • spoel kleine wonden, bijtwonden, vuile wonden met schoon water • breng huidontsmettingsmiddel aan rondom kleine wonden of in de wond bij ontbreken schoon water • dek steriel af of anders zo schoon mogelijk Adviseer tetanusvaccinatie elke 10 jaar te herhalen. Ga na bijtwonden van wilde dieren zo snel mogelijk naar de huisarts of huisartsenpost. 65 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: wonden Verbinden van wonden Het wondkussen: • moet steriel zijn • mag niet verschuiven • is bij voorkeur niet-verklevend • bedekt de hele wond Raak het deel dat op de wond komt niet aan. 66 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: wonden Verbinden van wonden Op de wond: • wondpleister • kompres • snelverband 67 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: wonden Vastleggen dekverband met: • kleefpleister • vingerverband • elastische zwachtel • ideaalzwachtel • zelfklevende (cohesieve) zwachtel 68 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: brandwonden • koel 10 - 20 minuten of tot de pijn zakt, let op onderkoeling • koel met brandwondenkompres / hydrogel bij ontbreken lauw kraanwater • koel desnoods met slootwater • dek wonden steriel af met niet-verklevend verband, laat blaren heel Naar de arts bij alle tweede- en derdegraads brandwonden. Bel 1 -1 -2 bij grote tweede- en derdegraads brandwonden. 69 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: giftige stoffen op de huid • vermijd altijd contact met giftige stoffen • doe indien aanwezig veiligheidsbril en beschermende werkhandschoenen aan • borstel giftige poeders voor het spoelen eerst weg • trek kleding uit, maak vastzittende kleding eerst nat en verwijder ze dan voorzichtig • schoenen en sieraden moeten uit/af • spoel ruim met zo mogelijk stromend lauw water (minimaal 45 minuten) 70 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: giftige stoffen in de ogen Spoelen van de ogen • spoel ogen 15 minuten (ook bij brandwonden) • gebruik douche, waterkan of oogspoelfles • laat het slachtoffer bij het gebruik van een oogspoelfles omhoog kijken en met hoofd iets schuin, zodat de vloeistof niet in het andere oog loopt 71 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: bevriezingswonden • warm alleen op wanneer opnieuw bevriezen niet mogelijk is • warm 20 -30 min. op met bij voorkeur warm water van maximaal 40 graden (controle met elleboog/pols) • warm eventueel op met eigen lichaamswarmte of die van het slachtoffer • dek wonden steriel af, laat blaren heel • ga bij tweede- en derdegraads bevriezing naar de huisarts 72 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: kneuzing en verstuiking • koel tegen de pijn, maar niet langer dan 20 minuten • stop met koelen wanneer de pijn niet afneemt of juist erger wordt • laat het slachtoffer tijdens koelen niet alleen Koelen kan de eerste 24 uur eventueel een paar keer herhaald worden. 73 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: spierscheur • stretch niet bij een spierscheur • koel tegen de pijn • ga zo nodig naar de huisarts bijvoorbeeld bij een gescheurde achillespees 74 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: botbreuk en ontwrichting • bel 1 -1 -2 bij open botbreuken • bel 1 -1 -2 bij botbreuk/ontwrichting been, heup, bekken • neem anders contact op met de huisarts • dek eventuele wonden steriel af • been in de lengte ondersteunen, voorkom dat de voet omklapt • botbreuk/ontwrichting arm → zelf arm laten ondersteunen 75 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: botbreuk en ontwrichting Ondersteuning bovenarm • vasthouden bij de pols Ondersteuning onderarm • in de lengte ondersteunen met de andere onderarm 76 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: oogletsel Vuiltje in het oog • verwijder alleen vuiltje op het oogwit • veeg het vuiltje naar de binnenooghoek, wanneer het zich niet van het oogwit laat verwijderen • ga anders naar de huisarts 77 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: neusletsel Bloedneus • laat het slachtoffer 1 keer de neus snuiten → niet bij mogelijk schedel-hersenletsel • laat het slachtoffer bloed niet inslikken, bijvoorbeeld door in schrijvershouding bloed uit de mond te laten lopen • laat het slachtoffer de neus 5 minuten dichtdrukken Na 5 minuten niet gestopt → naar de huisarts 78 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: voorwerpen in neus of oor Voorwerp in de neus • laat de neus snuiten, terwijl het andere neusgat dichtgeduwd wordt • ga naar de huisarts als het niet lukt Voorwerp in het oor • ga naar de huisarts • druppel water in het oor bij insecten • ga naar de huisarts als het niet lukt 79 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: mondletsel • ga naar de tandarts bij losse, afgebroken en uitgeslagen tanden • plaats uitgeslagen tand terug (behalve melktanden), spoel vuile tanden kort melk of laat het kort schoonzuigen • vervoer de tand in volle melk, propolis, rauw eiwit, kokoswater, groene thee als het terugplaatsen niet lukt Tand door de lip → wondje dichtdrukken met een kompres. Eventueel naar de huisarts gaan 80 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: steken en beten • koel pijnlijke en jeukende insectensteken en -beten • verwijder teken zo snel mogelijk, ga bij klachten naar de huisarts • dompel erg pijnlijke steken van zeedieren in heet water, zo heet als nog verdragen kan worden (ga naar de post van de Reddingsbrigade) • 1 -1 -2 bij slangenbeten • 1 -1 -2 bij wespensteek in de keel • 1 -1 -2 bij heftige overgevoeligheid en bij zwellingen keel/hals 81 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: ziekteklachten • bel 1 -1 -2 bij hevige allergie, bel anders de huisarts • bel 1 -1 -2 bij braken van veel bloed, bel anders de huisarts • ga naar de huisarts bij ziekte na verblijf buitenland of contact besmette dieren • neem contact op met de huisarts bij uitdroging, geef kokoswater of ORS • geef bij misselijkheid regelmatig een klein beetje drinken zie ook thuisarts. nl 82 Het Oranje Kruis 2016 ©

IV Overige letsels en ziekten: kinderziekten • neem snel contact op met de huisarts of huisartsenpost bij een niet-alert kind, bij een benauwd kind of wanneer het kind opvallend kwijlt • adviseer zwangeren om een afspraak te maken met de huisarts na contact met een kinderziekte 83 Het Oranje Kruis 2016 ©