Het lectoraat Licht Verstandelijke Beperking en Jeugdcriminaliteit van

Het lectoraat 'Licht Verstandelijke Beperking en Jeugdcriminaliteit' van de Hogeschool Leiden houdt zich bezig met jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB) in de justitiële keten. De afgelopen jaren is er in toenemende mate aandacht gekomen voor mensen met een LVB in het justitiële domein. Veel onderzoek naar de aard en omvang van deze problematiek was er tot voor kort echter nog niet. In de justitiële keten worden mensen met licht verstandelijke beperkingen ook nog te vaak niet als zodanig herkend, met de nodige gevolgen (bijvoorbeeld verhoogde kans op recidive, verminderd welzijn). In deze lunchlezing gaat Hendrien Kaal in op de samenhang tussen LVB en criminaliteit en de problemen die het hebben van een LVB jongeren in de strafrechtsketen oplevert. Daarbij besteedt zij aandacht aan bijdragen van het lectoraat aan herkenning van de aanwezigheid van een LVB bij mensen in het justitiële domein, aan de bejegening van mensen met een LVB door de verschillende justitiële ketenpartners, en aan morele afwegingen binnen de gehandicaptensector met betrekking tot misdaad en straf.

Met een LVB… (in de strafrechtsketen) Debatlunch Contactcomité voor Organisaties voor de Jeugdzorg Kortrijk, 16 november 2017 Dr. H. L. (Hendrien) Kaal Lector LVB en jeugdcriminaliteit Hogeschool Leiden / William Schrikker Groep

Wat is LVB? AAIDD • Beperking in Cognitief Functioneren (IQ 7075) • Beperking in Adaptief gedrag (Conceptuele, Sociale, en Praktische vaardigheden) • Voor het 18 e levensjaar (AAIDD, Schalock et al. , 2010) VOBC-LVG, Ministerie VWS: • IQ < 70 • IQ tussen 70 en 85, mits ook problemen in Sociaal Adaptief Functioneren

Plannen Zelfmanagement Taken op school Taken op werk Werken Op tijd komen Aangaan van uitdagingen Verantwoordelijkheid nemen Doorzetten Wonen Administratie Reizen met OV Hygiëne Geld Doelen stellen Informatie verzamelen Keuzes maken Meebeslissen Omgaan met geld Teruggeven wisselgeld Internetbankieren Geldbeheer Gezondheid Vrije tijd Medicijngebruik Middelengebruik Zelfverzorging Invulling geven Internet In zichzelf vertrouwen Hulp accepteren Emotieregulatie Emoties definiëren Verbaal uiten emoties Zelfinzicht Zelfacceptatie Opkomen voor eigen belangen Succes verwachten Uitstellen behoeftes Zelfbeheersing Zelfreflectie Inzicht in eigen capaciteiten Zichzelf goed inschatten Veilig gedrag Sociaal domein Praktisch domein LVB Optellen Aftrekken Vermenigvuldig en Delen Selectieve aandacht Specifiek waarnemen Concentreren Leren Zelfbeeld Impulscontrole Rekenen Aandacht Vertrouwen Generaliseren Instructies snappen Zoeken informatie Informatie toepassen Conceptueel domein Geheugen Sociale informatieverwerking Situatie positief beoordelen Bedenken gedragsalternatieven Afwegingen maken in interacties Sociale omgang Sociale cognitie Inlevingsvermogen Sociaal oordeelsvermogen Gewetensontwikkeling Moreel besef Morele beslissingen nemen Verantwoordelijkheidsgevoel Communicatie Vriendschappen onderhouden Sociale contacten Sociale normen Seksualiteit Taalbegrip Taalgebruik Verwoorden boodschap Verwoorden gebeurtenissen Uitdrukkingen/Spreekwo orden Schrijven Lezen Problemen oplossen Onthouden gebeurtenissen Onthouden regels Effectief omgaan met situaties Oplossen van problemen Assertief zijn Tijdsbesef Klokkijken Besef van dagdelen Besef van data Denken Begrip Denktempo Reactiesnelheid Ontvangen van boodschap Terugvertellen van boodschap Snappen oorzaak-gevolg

Een simpel beeld… NB: 18+ problematiek

Model LVG-problematiek van LKC-LVG (Vermeulen et al. , 2007) LVG-specifieke kenmerken: en bijkomende kenmerken / problematiek: INTELLIGENTIE IQ 50 - 85 LEERPROBLEMEN komen tot uiting in: PSYCHIATRISCHE STOORNIS BEPERKT SOCIAAL AANPASSINGSVERMOGEN (SAV) MEDISCHORGANISCHE PROBLEMEN ERNSTIGE GEDRAGSPROBLEM EN PROBLEMEN IN GEZIN EN SOCIALE CONTEXT en leiden tot: CHRONICITEIT / LANGDURIGE BEHOEFTE AAN ONDERSTEUNING

LVB: Altijd meer problemen? • PIJ-onderzoek: analyse dossier 1363 PIJ-ers (Kaal, Brand & Van Nieuwenhuijzen, 2011) • Problematiek hele doelgroep groot • Grote overeenkomst sociale achtergrond en psychiatrische problematiek • LVB meer problemen op gebied van sociale relaties, meer seksuele problematiek, meer leerproblematiek • LVB minder middelenproblematiek, minder oriëntatie op criminele milieu • Gevangenis-onderzoek: verschillen, maar niet groot…

In de praktijk • Grote diversiteit in problematiek!!! • • • Taal- en begripszwakte, ook rekenen, geld … Denken situatiegebonden, concreet, hier & nu Laag probleemoplossend vermogen Behoefte aan structuur, herhaling Beperkte aandachtsspanne, impulsiviteit Verhullen, streetwise Behoefte erbij te horen Goedgelovigheid, naïviteit Problemen wb praktische vaardigheden

“There is no investigator who denies the fearful role of mental deficiency in the production of vice, crime and delinquency…not all criminals are feeble minded but all feeble minded are at least potential criminals. ” Lewis Madison Terman (1911) 10

: Gemiddeld IQ populatie Gemiddeld IQ delinquente populatie Gemiddeld IQ populatie zwaardere delinquenten

NB: meeste onderzoek IQ>85! SES Verkeerde vrienden Strain IQ ? Mindere vaardigheden Criminaliteit Gebrekkige rationaliteit Beschermende omgeving Bindingen Zelfcontrole RELATIE ≠ LINEAIR

Theorie: 19% LVB ≠ IQ<85 0% 8% 32% 11% 1% 49% In NL: 7% Internationale studies in detentie PIJ SOV ISD TBS LVB Geen betrouwbare gegevens over reguliere detentie of andere plekken in strafrechtsketen:

Pilot DJI • Limburg (PIW’ers) • 162 benaderd, 85 meegedaan (53%) • 42% resp. vermoedelijk IQ<85 • Rotterdam (MMD’ers) • 112 benaderd, 38 meegedaan (34%) • 37% resp. vermoedelijk IQ<85 • Dordrecht (PIW’ers) • 56 benaderd, 37 meegedaan (66%) • 32% resp. vermoedelijk IQ<85

Zelfde scala delicten Iets meer inbraak, brand, zeden Minder zware criminaliteit (P. S. : witte boorden criminaliteit wordt doorgaans niet meegenomen in onderzoek naar crimineel gedrag)

Problemen binnen de justitiële keten LVB heeft mogelijk gevolgen voor • • • Interpretaties van gedrag LVB’ers door politie Begrip LVB’ers van terminologie / proces / rechten Positieve / negatieve antwoordtendensen Gebrekkig geheugen Omgang met advocaten, rechter, PIW’ers, medegedetineerden, reclassering… Begrip en navolging van regels Aanpassing aan omgeving/regime Diagnose Behandeling Begeleiding na ‘ontslag’, re-integratie

Voor de geïnteresseerde lezer:

De andere kant: LVB en : slachtofferschap Groter risico op slachtofferschap Overlap daderschap slachtofferschap kleinere kans op toegang tot de strafrechtsketen Kleinere kans op effectueren van rechten

In de praktijk • Grote diversiteit in problematiek!!! • • • Taal- en begripszwakte, ook rekenen, geld … Denken situatiegebonden, concreet, hier & nu Laag probleemoplossend vermogen Behoefte aan structuur, herhaling Beperkte aandachtsspanne, impulsiviteit Verhullen, streetwise Behoefte erbij te horen Goedgelovigheid, naïviteit Problemen wb praktische vaardigheden

Waarom is een LVB herkennen belangrijk? • Aanpassen communicatie en bejegening • Voorkomen overvraging -> stress en agressie • Correct duiden gedrag • Inzetten passende interventies

Professioneel oordeel • Leidt meestal tot onderschatting problematiek • Ervaring / kennismaking met de doelgroep helpt • Moelijker onder tijdsdruk Diagnostiek • Tijdrovend en duur

Hendrien Kaal – Hogeschool Leiden Grote batterij met verschillende items 300+ respondenten: LVB en niet. LVB Henk Nijman - Altrecht Xavier Moonen – Uv. A Welke subset geeft beste voorspelling van IQ < 85? Doel: Eenvoudige, voldoende accurate inschatting van LVB, geschikt voor gesloten setting, 10 -15 minuten.

Screening: SCIL % correct % hetzelfde 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% LVB normaalbegaafd Test-hertest SCIL 14 -17: vergelijkbare betrouwbaarheid met verschillende afkapscores voor 14/15 en 16/17 jaar

Erkenning helpt herkenning, maar…

“Ik vind het heel goed als ik gecon-sulteerd word door de politie, een wijkagent of een rechercheur, over dit soort dingen. Op deze manier kun je ervaringen uitwisselen. Er zijn bureaus waar ik goed contact heb met de jeugdrechercheur. Over het algemeen gebeurt dit veel te weinig. Ik vind dit een gemiste kans. Je gaat dan eigenlijk het wiel opnieuw uitvinden. Een jeugdzorgwerker kan je belangrijke informatie geven. Hij of zij kent hele netwerk, kent de jongere van A tot Z. Een moeilijkheid is als de jongeren 18+ zijn. Dan geldt de wet op de privacy. Wij worden niet meer overal van in kennis gesteld. ” Jeugdzorgwerker Het delen van kennis over een LVB binnen de politie • Opmerking in mutaties • Vermelding in verslag persoonsgericht verhoor • Aandachtsvestiging op persoon • Afspraken over kennisdeling Herkennen, en dan? • • • Aangepaste communicatie Aangepaste bejegening Maar ook: delen van informatie!! Het delen van informatie over een LVB met ketenpartners • Bron van informatie • Toestemming vragen aan cliënt • Contact met zorginstanties zonder directe aanleiding • Concrete hulp door ketenpartners • Pas op voor wederzijds wantrouwen “Ik raadpleeg het politie systeem of er al wat bekend is en of er achtergrondinformatie is van de persoon. Bijvoorbeeld: bekend bij de hulpverlening, of dat er eerdere verhoren hebben plaats gevonden en wat het verloop daarvan is. Soms heb je met personen te maken die je al kent en waar je al vaker mee in verhoor hebt gezeten. ”

Handreiking LVB voor politie Gezamenlijk product: • Klankbordgroep Regionale Eenheid Zeeland -West Brabant • Studenten duale opleiding Toegepaste Psychologie voor politie • Lectoraat LVB en Jeugdcriminaliteit

Inhoudsopgave 2. Verdachten 1. Algemeen Ø Wat is een LVB? Ø Hoe herken je een LVB? Ø Wat is passende communicatie en bejegening? Ø Contact op straat Ø Aanhouden, overbrengen & aankomst Ø Fouilleren en insluiten Ø Voorgeleiding Ø Verhoor Ø Arrestantenzorg Ø In vrijheidstelling 3. Slachtoffers / getuigen / benadeelden Ø Inzicht in eigen slachtofferschap en nut politie Ø Het eerste contact Ø Aanwezigheid/rol begeleiding Ø Haalbaarheid en wenselijkheid van aangifte Ø Een goede aangifte… Ø Doorverwijzen

“Men kan er voor kiezen om kenmerken in kaart te brengen die weliswaar geen voorspellers zijn van crimineel gedrag, maar die wel relevant zijn voor de dienstverlening” Responsiviteitsbeginsel = Een van de voorwaarden voor een effectieve aanpak van crimineel gedrag Vereist dat de stijl en modus van de dienstverlening wordt aangepast aan de context en de relevante kenmerken van de individuele cliënt

Richtlijn Effectieve Interventies LVB (Landelijk Kenniscentrum LVG, 2011) • • • Uitgebreidere diagnostiek Afstemmen van de communicatie Concreet maken van de oefenstof Voorstructureren en vereenvoudigen Netwerk en generalisatie Veilige en positieve leeromgeving • Niet alleen ‘wat werkt’ maar ook ‘wie werkt’

A professionals guide to success (Xavier Moonen) • • • 31 Moeite met prioriteren………… Ø Trager………………… Ø Kleiner werkgeheugen………… Ø Moeite met verbale input……. Ø Inhibitieproblemen……………… Ø Negatieve interpretatie Ø sociale informatie………………… Overschatten mogelijkheden. Ø Negatief zelfbeeld………………… Ø Moeite met zelfregulering……. Ø Moeite met generalisatie……… Ø Maak samen keuzes Neem meer tijd Doe minder Laat meer zien Hele kleine stappen Leg uit, bespreek, geef aanwijzingen Vraag om het te laten zien Beloon en stimuleer Begrens Oefen heel veel en betrek het sociale netwerk

Meer weten over diagnostiek?

kaal. h@hsleiden. nl http: //www. hsleiden. nl/licht-verstandelijke-beperking-en-jeugdcriminaliteit