Het bos van de Nederlandse zinsbouw Ik dacht

Het bos van de Nederlandse zinsbouw? Ik dacht van ik weet de weg wel. Liesbeth Augustinus FWO-Vlaanderen / KU Leuven Dag van de Nederlanse Zinsbouw Gent, 21 december 2018

Overzicht • Inleiding • Literatuur & onderzoeksvragen • Methodologie • Resultaten • Conclusies en verder onderzoek

Literatuur Quotative van-constructions involve the QUOTATIVE PREPOSITION van, which is followed by an optional hesitation marker like eh ‘er’, an intonation break, and a quote. (…) the quote can be declarative or interrogative in nature Broekhuis & Corver (2015)

Literatuur Hoekstra (2010) • Fries (fan) versus Nederlands (van) • ~ Engelse like, bv. I was like, “Ah I don’t want to go out. ” • Algemene kenmerken van-constructies – Informeel, spreektalig – Complementen: zinnen (ik dacht van ik weet het wel) en frasen (ik dacht van het wel te weten) – Citaat: directe rede (hij zei van ik kom niet) of indirecte rede (hij zei van ik kwam niet) citaat is eerder een parafrase dan een letterlijk citaat

Literatuur Hoekstra (2010) • Syntactische functies van de van-zin – Lijdend voorwerp bij werkwoorden als zeggen en denken – Bijwoordelijke bepaling, bv. Hij praatte zo van ik bemoei me er niet mee weglaatbaar – Predicatief gebruik, bv. * In het begin was iedereen van dan moeten we nu ook zuiver spreken (enkel in het Fries) – Andere gevallen • Zoiets (hebben) van lijkt op bijwoordelijke bepaling/bijzin, maar van-zin is niet weglaatbaar • Zo hebben van (enkel in het Fries)

Literatuur Coppen (1994, 2010) • Synchronie en diachronie van de heb-zoiets-van-constructie idiomatische constructie • Constructiegrammaticaal perspectief: relatie met verwante constructies

Literatuur Coppen (1994, 2010) • Continuum van constructies: – Hij zei: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij zei van: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij zei zoiets van: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij had zoiets van: “Geef die appelmoes eens door. ”

Doel van het onderzoek Netwerk van constructies in kaart brengen • Vertrekpunt: constructies met een van-complement • Doel: inzicht krijgen in het grotere netwerk van constructies gerelateerd aan de heb-zoiets-van-constructie • Vergelijking tussen het gebruik van het quotatieve van en andere van-constructies

Doel van het onderzoek Netwerk van constructies in kaart brengen • Ik heb zoiets van idiomatisch • Ik dacht van ik zal dat morgen wel doen quotatieve van • Ik dacht: “ik zal dat morgen wel doen” directe rede • Ik vroeg nog van even te wachten van + beknopte bijzin • De politie beweert van wel polaire van

Onderzoeksvragen • Welke (werk)woorden kunnen een van-complement selecteren? • Welke functie heeft het van-complement in de zin? (direct object, adjunct…) • Welke constructies kunnen we onderscheiden, naast het quotatieve van? • In welke gevallen kan het van-complement (niet) beschouwd worden als een citaat in de directe rede? • Wat is de positie van de heb-zoiets-van-constructie in het netwerk? • Wat is de verhouding tussen de verschillende constructies?

Overzicht • Inleiding • Literatuur & onderzoeksvragen • Methodologie • Resultaten • Conclusies en verder onderzoek

Methodologie Corpusonderzoek, aan de hand van syntactisch geannoteerde corpora (treebanks) nee want ik kreeg van uh uw gesprekspartner heeft opgehangen. [CGN]

nee want ik kreeg van uh uw gesprekspartner heeft opgehangen. [CGN]

Methodologie • Corpusonderzoek, aan de hand van syntactisch geannoteerde data (treebanks) • Waarom boomstructuren? • Data: CGN treebank en LASSY klein

Treebanks CGN treebank LASSY klein Gesproken Nederlands Geschreven Nederlands Stylistische en regionale verschillen Stylistische verschillen conversaties vs voorgelezen tekst NL vs VL Wikipedia vs wetsteksten ± 1 M woorden 130 k zinnen 65 k zinnen Manueel gecorrigeerd

Methodologie • Corpusonderzoek, aan de hand van syntactisch geannoteerde data (treebanks) • Waarom boomstructuren? • Data: CGN en LASSY klein • Zoeken in boomstructuren – Met een voorbeeld – Met XPath

Zoeken in bomen

Gr. ETEL https: //gretel. ccl. kuleuven. be

Zoekopdracht • XPath //node[@cat=“svan”] zoekt alle treffers met een SVAN-label • Selector (hd): woordsoort en lemma • Syntactische relatie tussen SVAN-knoop en selector (bv. obj 1, vc, mod) • Interne structuur van-complement: syntactische categorie (bv. smain, sv 1, bw) • Aanwezigheid van zo(iets) • CGN: – regio (NL, VL) – register (bv. spontane gesprekken, voorgelezen tekst)

Annotatie resultaten (Semi-)automatische en manuele indeling in 5 constructietypes Op basis van de literatuur en de manuals: • Quotatieve van – Ik heb zoiets van ik zal dat morgen wel doen – Ik dacht van ik zal dat morgen wel doen • Infinitiefcomplement – Ik vroeg nog van even te wachten – Ik zei nog van morgen pas te komen • Polaire van – De politie beweert van wel

Annotatie resultaten (Semi-)automatische en manuele indeling in 5 constructietypes Op basis van het annotatieproces: • Nominaal complement – Een kwestie van welbegrepen eigenbelang. [LASSY] • Beschrijvende van – maar 'k had zoiets van nou ik had er gewoon geen zin in om naar hem toe te gaan weet je. [CGN] – dat ik 't zelf meer zoiets heb van uh dat je je toch wat zekerder voelt over jezelf. [CGN] – dat is niks meer van als ik nou hard bezig ben geweest zoals vandaag of hard bezig is relatief… [CGN]

Annotatie resultaten Vage grens tussen quotatieve van en beschrijvende van • dus uh teksten die heel actueel zijn in de zin van ik kan die vandaag geven en misschien volgende maand niet meer doorgaans niet. [CGN] • als ik door de stad liep dat ik echt zoiets dacht van 't is hier benauwd gewoon [CGN] • ja niet zo van nou we komen effe bier halen en we gaan weer maar uh. . . [CGN]

Overzicht • Inleiding • Literatuur & onderzoeksvragen • Methodologie • Resultaten • Conclusies en verder onderzoek

Resultaten: algemeen CGN (gesproken) 1 163 LASSY (geschreven) 16 Totaal 1 179 • CGN: 1 397 SVAN-labels • maar 't was heel stom want ik dacht net van uh. . . [CGN] • van dat uh bij hun uh g*a. . . [CGN] • van oh die ben ik vergeten. [CGN]

Resultaten: algemeen CGN (gesproken) LASSY (geschreven) 1 163 CGN (NL) 890 16 CGN (VL) 273 Totaal 1 163 Totaal 1 179

Resultaten: algemeen CGN (gesproken) LASSY (geschreven) 1 163 Totaal 16 1 179 Geobserveerd CGN (NL) 890 CGN (VL) 273 Totaal 1 163 Significant verschil χ2 =51, 15 (p < 0, 01) Verwacht CGN (NL) 775 CGN (VL) 388 Totaal 1 163

Resultaten: LASSY Selector Constructie inf-comp np-comp polair quotatief Totaal ADJ (bang) N WW (gevoel, kwestie) (besluiten, vinden) 7 2 1 5 1 1 10 5 Totaal 7 2 6 1 16 • Dan heb ik wel eens het gevoel van ‘Wat doé ik hier eigenlijk? ’ • Kwestie van het overzicht niet te verliezen.

Resultaten: CGN Constructies Constructie quotatief polair beschrijvend inf-comp np-comp Totaal # hits 1 113 27 12 7 4 1 163 % hits 95. 70 2. 32 1. 03 0. 60 0. 34 100 • ja want anders is dat eigenlijk onnozel van nen theepot te kopen hè. (inf-comp) • maar de politie beweert van wel. (polair)

Resultaten: CGN Selector woordsoort adj bw n vnw vz ww Totaal # types 3 1 58 4 2 95 163 # hits 5 29 116 11 3 999 1 163 voorbeelden bang, bezig, verbaasd zo idee, verhouding, vraag… iets, niks, veel, zoiets over, voor denken, hebben, horen, kijken…

Resultaten: CGN Selector: top 10 substantieven lemma idee gevoel vraag zin verhaal brief discussie reactie beeld houding # hits % n 17 14. 66 9 7. 76 4 3. 45 3 2. 59 2 1. 72 • en je krijgt dan ook een handelingsplan van nou doe dat maar met die kinderen. • ge moet zo een beetje de spanning inhouden van waar gaan we terechtkomen. • je moet denken aan workshopachtige dingen van hoe schrijf ik nou een goed voorstel?

Resultaten: CGN Selector: top 10 werkwoorden lemma zeggen denken hebben zijn kijken vragen zitten horen weten bellen # hits 405 222 100 53 21 19 16 10 9 7 % ww 40. 54 22. 22 10. 01 5. 31 2. 10 1. 90 1. 60 1. 00 0. 90 0. 70 • en begint ie op zijne stoel te wringen van ja van zo laat mij met rust hè jongen • dat hij ja een beetje ons zat te pushen van ga dansen maar ja zelf was ie niet uit z'n dak aan 't gaan zeg maar. • ja en ze zit echt te kankeren van shit man zegt ze.

Resultaten: CGN Functie van-complement SVAN-functie hits % direct object adjunct predicatief complement 838 274 subject verbaal complement 14 prepositioneel complement Totaal 31 4 2 1 163 voorbeelden dan denk ik van hoe haal je 't in je 72. 06 hoofd 23. 56 daar zit je echt van man. ah dat was echt zo van jij met die en jij 2. 67 met die? ja want anders is dat eigenlijk onnozel 1. 20 van nen theepot te kopen hè. dat hij van plan was van daarnaartoe 0. 34 te gaan dat ze d'ruit gaan van nou ja als je dit doet dan d*a n*a dan als je maar lief 0. 17 bent krijg je dit. 100. 00

Resultaten: CGN Interne structuur van-complement SVAN-type zin frase woord Totaal hits % 1 058 17 88 1 163 90. 97 Slechts 39 gevallen indirecte rede! 1. 46 7. 57 100 • en ik had juist zoiets van dat die vakantie ook een beetje bedoeld was om juist niks te doen. • Ruth belde dus net nog van of we dan kwamen.

Resultaten: CGN Positie heb-zoiets-van-constructie lemma zeggen denken hebben zijn … Totaal # hits % ww # zo(iets) % ww + zoiets 405 40. 54 10 5. 38 2. 47 222 22. 22 4 2. 15 1. 80 10. 01 91 48. 92 91. 00 53 5. 31 18 9. 68 33. 96 999 186 18. 62 we hadden zoiets van nou we kijken hier eerst hier in als dat niet lukt dan gaan we 'ns verder rustig aan kijken.

Vergelijking literatuur Coppen (1994, 2010) • Continuum van constructies: – Hij zei: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij zei van: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij zei zoiets van: “Geef die appelmoes eens door. ” – Hij had zoiets van: “Geef die appelmoes eens door. ” – zo van: “Geef die appelmoes eens door. ”

Overzicht • Inleiding • Literatuur & onderzoeksvragen • Methodologie • Resultaten • Conclusies en verder onderzoek

Conclusies • Corpusonderzoek naar het quotatieve van en gerelateerde constructies • Distributie van verschillende patronen – – – Lemma en woordsoort selector Functie van-complement Type van-complement Aanwezigheid van zo(iets) NL vs VL Zeggen van + directe rede: 35% van de constructies Heb-zoiets-van-constructie: 7, 8 % van de constructies

Conclusies • Gebruik van syntactisch geannoteerde data – Voordeel: handig om verschillende eigenschappen van de constructie in detail te bestuderen – Nadeel: annotatieschema, annotatiefouten, verschillen tussen corpora – Manuele verificatie van (een sample van) de resultaten vaak nodig

Verder onderzoek • Beschrijvend van: subconstructie van quotatieve van of aparte constructie? criteria • Vergelijking met gerelateerde constructies zonder van (gewone directe rede, partitieve constructies) • Verhouding NL – VL in een recenter corpus • Theoretische analyse

Bedankt! Vragen of suggesties? liesbeth. augustinus@kuleuven. be