Het bloed stroomt pathologie HOOFDSTUK 1 Ziekten van

Het bloed stroomt pathologie

HOOFDSTUK 1 Ziekten van het bloed, de bloedvormende organen en het immuunsysteem

Ter introductie: een korte herhaling “het bloed stroomt” fysiologie

Samenstelling bloed Het bestaat uit bloedplasma en bloedcellen. n Bloed bestaat voor 55% uit bloedplasma en voor 45% uit bloedcellen. n n Indeling bloedcellen: Rode bloedcellen (=erythrocyten) Witte bloedcellen (=leucocyten) Bloedplaatjes (=trombocyten)

PLASMA Samenstelling van bloedplasma: n Water (92%) n Specifieke plasma eiwitten (7%), zoals albuminen, globulinen en fibrinogeen n Anorganische stoffen (0. 9%), zoals kalium, natrium en calcium n Organische stoffen (0. 1%), zoals glucose, vetten, antistoffen, enzymen en hormonen

Functies van plasma: n Transporteren van bloedcellen n Transporteren van voedings- en bouwstoffen naar de cellen n Afvoeren van afvalstoffen van de cellen naar de lever en nieren n Vormen van watervoorraad n Speelt een belangrijke rol bij de bloeddruk

Hoe verkrijg je Plasma? n Door een antistollingsmiddel toe te voegen aan een buisje bloed en vervolgens deze te centrifugeren, krijg je plasma en bloedcellen gescheiden van elkaar. n Plasma en Serum worden vaak door elkaar gehaald. Voor sommige onderzoeken is serum vereist en voor sommige onderzoeken juist plasma n Plasma = volbloed min cellen n Serum = volbloed min cellen min stollingseiwitten

n Serum ontstaat als er tijdens de bloedafname geen antistollingsmiddel wordt toegevoegd. Zonder antistollingsmiddel stolt het afgenomen bloed. De vloeistof die boven het stolsel overblijft, noemen we serum. In tegenstelling tot plasma bevat serum geen stollingseiwitten zoals fibrinogeen.

Plasma

RODE BLOEDCELLEN De rode bloedcellen worden ook wel "Erytrocyten" genoemd. Het zijn de meest voorkomende cellen in het bloed en circuleren uitsluitend in de bloedbaan. n Rode bloedcellen zijn ronde schijfjes zonder kern, met twee holle kanten. n De kleur is te danken aan de rode bloedkleurstof "Hemoglobine". Dit is een verbinding van ijzer (=heem) en een soort eiwit (=globine). n

AANMAAK: Rode bloedcellen worden in het "rode beenmerg" aangemaakt door stamcellen (voorlopers van de rode bloedcel). De stamcellen bevinden zich hoofdzakelijk in het beenmerg. n Een ander woord voor de aanmaak van de rode bloedcellen is: "erytropoëse". n

Voordat een rode bloedcel rijp is en in de bloedbaan terecht komt, heet het "reticulocyt". n De normale aanmaak van een rode bloedcel duurt zo'n 6 dagen. n

WITTE BLOEDCELLEN De witte bloedcellen worden ook wel "Leucocyten" genoemd.

Witte bloedcellen zijn kleurloze cellen met kern. De witte bloecellen kunnen vervormen en verschillen in grootte. Ze zijn gemiddeld iets groter dan de rode bloedcel. Indeling van witte bloedcellen qua vorm: n Lymfocyten n Monocyten n Neutrofiele granulocyten n Eosinofiele granulocyten n Basofiele granulocyten

DE FUNCTIE: Rol bij afweer tegen lichaamsvreemde stoffen. Wanneer lichaamsvreemde stoffen het lichaam binnen dringen, vallen ze die aan en proberen ze die te vernietigen. Bij een infectie of allergische reacties zal dan ook het aantal witte bloedcellen stijgen. n De aanmaak, afbraak en de functie van de witte bloedcellen vinden plaats buiten de bloedbaan. n De aanmaak is net als bij rode bloedcellen in n

EEN TEKORT aan witte bloedcellen resulteert in een lage afweer, waardoor er gemakkelijk infecties kunnen ontstaan. Dit zie je bijv. bij mensen die een chemokuur ondergaan. n EEN TEVEEL aan witte bloedcellen wijst meestal op een infectie, maar het kan ook kwaadaardig zijn, bijv. bij leukemie. n

BLOEDPLAATJES n De bloedplaatjes worden ook wel "Trombocyten" genoemd. n Bloedplaatjes zijn zeer kleine celfragmenten. Het zijn eigenlijk geen cellen, maar afsplitsingen van megakaryocyten (=hele grote cellen)

DE FUNCTIE: Ze spelen een belangrijke rol bij het herstellen en beschermen van de bloedvaten --> Bloedstolling. n Een andere benaming voor bloedstolling is "hemostase" n Als je je verwondt, dan zorgen de bloedplaatjes, samen met stollingsfactoren, ervoor dat het bloeden stopt en dat er een korstje wordt gevormd. n

n De aanmaak van bloedplaatjes vindt plaats in het beenmerg n EEN TEKORT aan bloedplaatjes leidt tot een grotere bloedingsneiging. Een voorbeeld is "Hemofilie". n EEN TEVEEL aan bloedplaatjes kan leiden tot "Trombose". Een aandoening waarbij een bloedvat wordt afgesloten door verhoogde stollingsneiging.

Aanmaak van RBC, WBC en bloedplaatjes dus in BEENMERG De cellen ontstaan allemaal uit een stamcel (“stem cell” in figuur)

BEENMERG Beenmerg bevindt zich in de holte van alle botten.

HET BLOED STROOMT PATHOLOGIE

1. Ziekten van het bloed, bloedvormende organen en het immuunsysteem 1. 1 ziekten van het bloed Anemie n Polycytemie n Leucose n Leucocytose en leucopenie n Milt en thymus n

Anemie n Te weinig hemoglobine (Hb) te weinig rode bloedcellen (RBC) te weinig Hb per RBC

n Te weinig Hb: onvoldoende transport van zuurstof (O 2) kooldioxide (C 02)

Symptomen anemie Uithoudingsvermogen n AH n Pols n Bleke slijmvliezen n Evt. souffles n

n Bloedonderzoek anemie Hb norm. hond: 12 -18 g/dl kat : 9, 5 – 15 g/dl Hematocriet (Ht) norm. Ong. 40 -50 l/l

De hematocrietwaarde wordt bepaald door een buisje bloed te centrifugeren. Onderin verzamelen dan de rode bloedcellen, daarbovenop de witte bloedcellen en bovenin de buis het plasma

n Bloedtransfusie rekening houden met -aanwezigheid donorbloed -bloedgroepen -infectiegevaar

Donor en ontvanger

Donorbloed n Moeilijk voorraad te hebben op praktijk: - niet langer houdbaar dan 6 weken -15 ml/kg lg per keer per hond af te nemen, maximaal 1 x per maand

Bloedgroepen n Aanwezigheid bepaalde moleculen in de celwand Hond: 11 verschillende hoofdbloedgroepen n Kat: twee bloedgroepen A en B met als mogelijke genetische combi’s: AA, BB, AB n

Hond: van nature weinig en zwakke antilichamen n Kat: meerdere en sterker werkende antilichamen n

n Hond: eerste transfusie nog geen problemen de volgende wel ! anaf. shock! q Kat: bij de eerste transfusie al enorme reactie mogelijk !

Infectiegevaar Uiteraard geen transfusies doen met besmet bloed n Denken aan - FIV - Ziekte van Weil - Babesiosis - Met bloedstollingsremmende middelen vergiftigd bloed n

Oorzaken anemie - 1. Aanmaak RBC - 2. Afbraak RBC - 3. Verlies van RBC

1. Te trage aanmaak RBC Dit heet “onvoldoende hematopoëse” - onvoldoende voedingsstoffen - chronische nierziekte - aandoeningen beenmerg - hormonale stoornissen - overige

Onvoldoende voedingsstoffen Slechte voeding n Slechte opname door darm of leverprobleem n

Chronische nierziekte n Hoe zat dat ook al weer? De nieren maken onvoldoende EPO (erythropoëtine) onvoldoende aanmaak RBC in beenmerg

Aandoeningen beenmerg Tumoren: bv. lymfosarcoom n Infecties: bv. Fe. LV n Iatrogene beschadigingen: bv. TMP-S n

Hormonale stoornissen Bijvoorbeeld: Een te veel aan oestrogenen geeft een beenmergdepressie (langdurige loopsheid fretjes!)

2. Te snelle afbraak Afbraak RBC = hemolyse Door hemolyse komt Hb in het plasma terecht: hemoglobinemie Een deel komt in de urine: hemoglobinurie

Hemoglobine en Bilirubine Hemoglobine wordt afgebroken tot bilirubine Bilirubine wordt normaal gesproken via de gal en (als urobilinogeen) via de urine uitgescheiden Ernstige hemolyse: Bilirubine in het bloed: bilirubinemie Bilirubine in de urine: bilirubinurie

n ! Hemolyse: bleke slijmvliezen Heftige hemolyse Bilirubinemie: gele slijmvliezen Bilirubinurie: donkergele urine n

Icterische slijmvliezen

Bleke slijmvliezen schaap (wormen)

Bleke slijmvliezen kat

Oorzaken van hemolyse Genetisch: n Vergif: n Iatrogeen: n Infecties: n n verder niet kennen koper, zink, lood, uien, kool aspirine Babesia, Leptospirose Auto-immuun: AIHA

3. Verlies van RBC n Bloedverlies: trauma tumoren en ulcera parasieten stollingsziekten

Bloedingen Bleke slijmvliezen n Shock (> 1/3 bloedverlies): dodelijk n

Tumoren en ulcera Beschadigen bloedvaten: bloeding Kan chronisch of akuut

Parasieten Bloedzuigende ectoparasieten bv vlooien n Bloedzuigende endoparasieten! (niet in boek) bv haemonchus schaap n Met name bij jonge dieren en massale infecties

Stollingsziekten Genetisch n Vergif n Aandoeningen lever n Trombocytopenie n Bijwerking medicijnen n

Stollingsziekten genetisch Hemofilie hond en kat tekort aan 2 stollingsfactoren gen ligt op X chromosoom dieren: vrij, ziek òf draagster n Von Willebrandsziekte hond te weinig activatie van thrombocyten n

n Mutatie in de genen: daardoor onvoldoende aanmaak stollingsfactor

Stollingsstoornis door vergiftigingen Bijvoorbeeld warfarin: rattengif Therapie: ? Vitamine K

Stollingsstoornis door leverziekten Lever produceert stollingseiwitten n Bij gestoorde leverfunctie: tekort aan deze eiwitten n

Trombocytopenie Tekort aan trombocyten n Trombocyten = bloedplaatjes n Klein, kleurloos, ovaal bloedcelletje zonder kern n Bijv. AITP = auto immune trombocytopenische purpura SLE = systemische lupus erythematosus hondenziekte

Stollingsstoornis door medicijnen Penicilline n Chloorpromazine n

Symptomen bloedingen pag. 14 boek Lijkt in boek te horen bij het stukje medicijnen n Is afzonderlijk paragraafje ! n

Symptomen bloedingen n n n n Kleine bloedingen in huid en slijmvliezen: petechiën Meer dan normaal bloeden uit kleine wondjes (operatie) Zwarte ontlasting Bloedneus Hematomen in spieren en gewrichten Bloed in buikholte Bloed in borstholte (hemothorax) Bloed in de larynx Bloedingen in ruggengraat en schedel: verlammingen

bloedneus

Normale ontlasting en melena

Polycytemie Poly: veel n Cyten: cellen n -emie: bloed n Bloedcellen: RBC, WBC, bloedplaatjes Te veel cellen per ml bloed

Oorzaken polycytemie n Relatief: het aantal cellen is niet veranderd, maar de hoeveelheid plasma is minder n Absoluut: het aantal RBC neemt toe door bijvoorbeeld extra afgifte van EPO door de nieren

Leucose Verzamelnaam voor tumoren van de bloedvormende organen n Tumor uitgaande van beenmerg leukemie lymfeklieren lymfoom milt lymfoom thymus lymfoom macrofagen histiocytose n

Feliene Leukemie Virus: Fe. LV n Tumoren lymfeklieren, milt, nieren en lever n

Leucocytose: aantal WBC per ml bloed te hoog n Beenmerg actief oa ter bestrijding van een infectie n

Oorzaken leucocytose n n n n Opwinding, stress, inspanning (de cellen die aan de bloedvatwanden gekleefd zitten komen dan vrij in het bloed) Infecties met bacteriën, bepaalde virussen (bv. niesziekte kat), schimmels, protozoa of parasieten Ernstig fysiek letsel (brandwonden, trauma, chirurgie, bevriezingen) Tumoren (carcinomen, rectumpoliepen, sarcomen) Vergiftigingen (bv. uremie) Corticosteroïden Bloedafbraak (=hemolyse)

Linksverschuiving verkeerd uitgelegd in boek n Aanwezigheid van veel voorlopers van wbc in het bloed: relatief veel jonge, onrijpe granulocyten

Ontwikkeling granulocyten Het voorstadium is een cel met een grote plompe celkern, waarbij de korrels nog ontbreken. n Bij de uiteindelijke rijping van de cel wordt de celkern uitgerekt en in partjes gedeeld (segmentering) en het celvocht gekorreld. n Bij sommige ziektetoestanden komen onrijpe witte bloedcellen in het bloed. Men spreekt dan van een linksverschuiving n

Staafkernige granulocyt segmentvormige granulocyt jong, onrijp

Leucopenie Het aantal leuco’s per ml bloed is verlaagd n Leucocyten worden “verbruikt” bijv bij een zeer ernstige/massale infectie n

Leucopenie n n n n Virusinfecties (Parvovirus, Kattenziekte, HCC (=virale hepatitis bij de hond), Fe. LV, FIV) Overweldigende bacteriële infecties (sepsis) Chronische parasitaire infecties Medicijnen of toxische stoffen (phenobarbital, oestrogenen, griseofulvine, bepaalde antibiotica zoals die uit de groep van de cephalosporinen en trimethoprim-sulfa) Straling Beenmergdepressie (=onderdrukking van de beenmergfunctie) ten gevolge van hormonen, beenmergkanker, toxinen, medicijnen Anafylactische shock (ernstige overgevoeligheidsreactie) Niet

Milt n Vergrote milt = splenomegalie Belangrijke oorzaken: anesthesie trauma: hematomen stuwing bijv. maagtorsie tumoren

milttorsie Draaiing van milt in zijn ophangband Soms samen met maag: maagtorsie Grote honden, diepe borstkas Pijn, shock Therapie: milt verwijderen (gevolg: afweer )

Pijn!

Fotoreeks milttorsie Ridgeback

zwelling buik voelbaar achter lever en maag

Röntgenfoto Rood: doorsnede milt Maar wat is die groene bolle structuur?

Om te kunnen beoordelen wat die groene bolle structuur is werd een ECHO gemaakt Het groene deel bleek OOK deel uit te maken van de MILT De hond werd nog dezelfde dag geopereerd

De milt lag gedraaid en gedeeltelijk dubbelgeklapt

De milt is erg gezwollen, kan snel weer terugdraaien en wordt verwijderd

Thymus n Bij vergroting druk op slokdarm, hart, longen n Moeilijk slikken, stuwing, moeilijk AH n Tumor van de thymus: thymoom

Thymus

1. Ziekten van het bloed, bloedvormende organen en het immuunsysteem 2. Ziekten van het immuunsysteem

Normale situatie: n Immuunsysteem en haar acties zijn in een stabiel evenwicht met elkaar: Het dier verdedigt zichzelf optimaal maar brengt zichzelf geen schade toe

Ontsporing van het immuunsysteem Allergieën op een bijzondere reactie het allergeen, meestal te heftige reactie Auto-immuunziekte de afweer richt zich op lichaamseigen structuren Immunodeficiëntie het afweerstelsel reageert onvoldoende op het

B en T lymfocyten NORMAAL: Het antigeen prikkelt 1 T of B lymfocyt: specifieke reactie ABNORMAAL Ook andere B en T lymfo’s worden door het antigeen (superantigeen) geprikkeld aspecifieke reactie: oncontroleerbaar

Elke B-lymfocyt 1 specifiek antigeenreceptoren zijn specifiek

ALLERGIËN Vier soorten overgevoeligheidsreacties mogelijk n Indeling naar het mechanisme van de allergische reactie n

Type I n (Type II) n (Type III) n Type IV Type I en type IV zijn de belangrijkste! n

Type I Slijmvliezen en huid Ig. E allergie Atopie en astma

1. Antilichaam 2. Mestcel 3. Allergeen 4. Vrijgekomen histamine

Type II Ig G en Ig M n Celvernietiging n n Auto-immuunziekten Pemfigus Myasthenia gravis

Type III Antigeen-antilichaam complex n Complexen slaan in te grote hoeveelheden neer n Kunnen niet worden opgeruimd n Arthus reactie: de complexen slaan neer op de oorspronkelijke infectie plaats andere plaatsen: nieren, gewrichten, huid

Type IV Traag 24 tot 72 uur n Delayed type (vertraagd) n Via T lymfo’s, macrofagen en cytokinen n n Het micro-organisme wordt niet voldoende verteerd: granulomen Voorbeeld: Contactdermatitis

AUTO-IMMUUNZIEKTEN Het afweersysteem kan geen goed verschil meer maken tussen lichaamseigen en vreemde structuren n De T en B lymfocyten richten hun acties op lichaamseigen structuren n

Voorbeelden AIHA n AITP n SLE n Niet leren!

AIHA n Auto Immune Hemolytische Anemie Auto-immuun: materiaal Hemolytische: Anemie: afweer op eigen afbraak RBC bloedarmoede Therapie: corticosteroiden, evt splenectomie

AITP Auto Immune Trombocyto. Penie -Auto-immuun: afweer tegen zichzelf -Tromocyten: bloedplaatjes -Penie: te weinig q Zeldzaam q Symptoom: slechte bloedstolling q Therapie: corticosteroiden, evt splenectomie

SLE Systemische Lupus Erythematosus Hond n Auto-immuniteit tegen moleculen in de kern en tegen orgaanspecifieke moleculen n Duitse Herder, Collies en Beagles n Klachten door: Celvernietiging Ag-As complexen: neerslag Goede en slechte perioden, toch progress. verloop n

SLE n 1. 2. 3. 4. Meest voorkomende symptomen: Gewrichten: artritis Nieren: chron. nierinsuff. Huid: rode plekken, ulcera Bloed: AIHA Therapie: levenslang cortico’s, symptomatisch

Discoide lupus erythematosus vertaling ‘discoid” (schotelvormig) omdat het vaak ronde plekken zijn n “lupus” (wolf) omdat het plekken kunnen zijn met een "invretend" karakter, dat wil zeggen dat er door de ontsteking schade aan de huid kan worden aangericht (deuken, onregelmatig oppervlak, littekens) n “erythematosus” (rood), omdat de plekken rood zijn. n