Herstel in de forensische psychiatrie Improving Mental Health

Herstel in de forensische psychiatrie Improving Mental Health by Sharing Knowledge Mission impossible? Sonja van Rooijen, senior wetenschappelijk medewerker

Kwaliteit Forensische Zorg • Groot onderzoeksprogramma in Nederland. • Opdracht: (literatuur)onderzoek naar Herstelondersteunende interventies voor forensisch psychiatrische patiënten met een psychotische stoornis (2014) Door: GGZ Eindhoven en Trimbos-instituut

Wat is herstel? • Herstel staat voor het hervinden van je eigen identiteit (je bent niet je ziekte). • Herstel biedt hoop en perspectief. • Herstel gaat over de manier waarop je met je psychische kwetsbaarheid omgaat, over hoe je die een plek geeft in je leven en over de worstelingen om een zinvol leven te leiden. • Herstel betreft het ontgroeien van catastrofale gevolgen van je aandoening en eerdere keuzes.

Dimensies van herstel • Herstel van ziekte (symptomatisch herstel) • Persoonlijk herstel (hervinden van identiteit) • Maatschappelijk herstel (rollen innemen) • Functioneel herstel (dagelijks functioneren)

Herstelondersteuning • Altijd gericht op het ondersteunen en versterken van iemands eigen herstelproces, in diens eigen tempo • Ervaringsdeskundige inzet biedt hoop en rolmodel

Onderzoeksaanpak • In kaart brengen van effectieve herstelgerichte interventies en best practices dmv: • Literatuuronderzoek (2009 -2014), veelal gericht op psychosezorg algemeen • Interviews/veldonderzoek • Raadpleging van experts: professionals en ervaringsdeskundigen/ cliëntenpanel

Herstelondersteunende interventies • Werkwijzen en methoden die doelgericht en planmatig worden ingezet om iemands herstelproces te ondersteunen, waaronder: • Psychosociale interventies /systeemgerichte interventies • Inzet van ervaringsdeskundigen, lotgenotengroepen • Interventies gericht op empowerment en zelfmanagement, mits deze effect hebben op herstelgerichte uitkomstmaten.

Herstelgerichte uitkomstmaten • Subjectieve uitkomstmaten zoals hoop, empowerment, self-efficacy beliefs en kwaliteit van leven • Meer objectieve uitkomstmaten op het gebied van mentale gezondheid, sociale contacten, werk, zorggebruik etc. .

Diverse interventies • Interventies gericht op persoonlijk herstel Deze zijn gericht op het versterken van de eigen identiteit herstel als persoon. Het gaat om psychosociale interventies zoals cognitieve gedragstherapie (individueel en groepsgewijs), psycho-educatie, systeemgerichte interventies • En gericht op rehabilitatie / maatschappelijk herstel Herstel van maatschappelijke rollen en herstel van dagelijks functioneren (in de eigen leefomgeving). Het gaat hierbij om individuele benaderingen (zoals IRB, SRH , (F)ACT of IPS) en om groepsmodules (bijvoorbeeld Liberman-modules)

Herstelondersteuning: ook in de forensische psychiatrie • Denk aan lotgenotengroepen en inzet ervaringsdeskundigheid; • Empowerment en zelfmanagement; • Vervullen van waardevolle rollen (werk, wonen, rehabilitatie en participatie); • Inzet van ervaringsdeskundigen. • Kortom: Ik heb ook nog wat te willen!?

Maar twijfel volop: • • Herstel in een beveiligde omgeving? Gaan herstel en reduceren van risico’s samen? Is lotgenotencontact verantwoord? Welk perspectief kan je bieden? Een vrijplaats voor ervaringsdeskundigen? Eigen regie voor cliënten? Wat heb ik eigenlijk te willen?

Indeling studie Op zoek naar interventies (evidence based en practice-based) die : - empowerment en zelfmanagement stimuleren; - familie en sociale omgeving betrekken bij de behandeling en integratie in de samenleving; - gericht zijn op de woon- en werksituatie (intra/extramuraal/transmuraal) - gericht zijn op ervaringsdeskundigheid en lotgenotengroepen.

Resultaten • Lotgenotencontact en ervaringsdeskundigheid – ‘Herstellen doe je zelf’, herstelwerkgroepen en WRAP (Wellness Recovery Action Plan) Best practice – Lotgenotengroepen voor mensen met dubbele diagnose – Ervaringsdeskundigheid onder voorwaarde van opleiding, training, supervisie en management

Resultaten • Interventies gericht op werk en wonen – Forensisch ACT / For. FACT – Housing first – Begeleid wonen en begeleid werk – Individual Placement and Support – Supported education – Rehabilitatiegerichte benaderingen: SRH, IRB, Strengths-model, good living model

Resultaten • Familie- en systeeminterventies • Aanbevolen – Zorgafstemmingsgesprekken met familieleden of systeemgesprekken – Forensische systeembegeleiders – Triadekaart – Crisis Preventie Actie Plan Nader onderzoek is nodig Alleen interventies > 3 maanden hebben effect

Resultaten • Interventies gericht op empowerment en zelfmanagement – Good Lives model (strength based) – Community Reinforcement Approach – Illness Management and Recovery – agressieregulatietraining, vaardigheidstrainingen, psycho-educatie en cognitieve gedragstherapie – WRAP en e-mental health, Herstelverhalen – Shared Decision Making

Conclusie • Zeer veel mooie interventies (practice based) • Veel bereidheid om te experimenteren • Nader onderzoek onder forensische doelgroep is vereist

Veldstudie en panel • Welke interventies zijn herstelgericht? Vlgs de aanwezigen zijn alle interventies in principe herstelgericht mits goed ingezet. Het hoe is belangrijker dan wat je precies aan interventies aanreikt. Visie, attitude en grondhouding zijn van groot, doorslaggevend belang.

Herstelondersteuning is: niet tegenover iemand, maar naast iemand; samen beslissen ruimte bieden voor herstelplan in de ik-vorm zodat het aansluit op de persoonlijk contact, oog voor grillig herstelproces persoonsgerichte benadering oog voor de-stigmatisering oog voor herstelondersteunend klimaat: eigen regie teruggeven, ook in verplichte behandelingen • samen keuzes maken • •

Relevante interventies voor de forensische zorg • CGT/ 4 G-schema. Geeft inzicht in eigen denk- en handelingspatronen. • Mindfullness • Herstelgroepen • Ondersteuning van ervaringswerkers • WRAP (krachten ipv klachten) • Samen keuzes maken • Strengths-benadering • Ontspanning /film /activiteiten doen (ongedwongen) • Familie • AA/CA-meetingen (praten over gebruik)

Omgaan met dilemma’s • Ruimte creëren voor herstel: hoe doe je dat? • Toon begrip voor het proces van weerstand • Waar nodig eerst stabiliseren en daardoor ruimte voor herstel creëren • Niet te veel pushen, ruimte geven (een therapiepauze kan helend werken) • Luisteren en present zijn • Balans zoeken tussen overvragen en overzorgen

Top 5 herstelondersteunende zorg • Herstellen doe je Zelf (begeleid lotgenotencontact / peer support) • WRAP: Welness recovery action planning • IPS: Individuele plaatsing en Steun (werk en scholing) • For. Fact (betere psychosociale uitkomsten) • IMR Illness management & recovery Evidence based

Vanuit ervaringsdeskundig perspectief; practice based • • Cursus de Weg naar herstel / Werken aan herstel Begeleide lotgenoten groepen (voor dd) Inzet ervaringsdeskundigen Verhalen van herstel / Schrijven herstelverhaal Psycho-educatie en IMR Triadekaart Crisispreventie-actieplan SAPROF (risico en beschermende factoren)

Belangrijke aspecten herstelondersteunende zorg Ø Visie en beleid: ruimte voor herstel creëren Ø Herstelondersteunende zorg vanaf het begin van de behandeling en afstemming op individueel niveau Ø Eigen regie; eigen kracht en mogelijkheden van de cliënt centraal Ø Netwerk cliënt betrekken/ opbouwen vanaf het begin van de behandeling Ø Houding hulpverlener: presentiebenadering en positieve psychologie (strengths)

Spanningsvelden in de praktijk • Hoe biedt je cliënten hoop en perspectief? • Hoe verhoudt herstel zich tot de For. zorg? • Kan je herstelondersteuning bieden in een gedwongen setting? • Is het inzetten van ervaringswerkers wel denkbaar? Maar: verschilt dit wezenlijk van andere settings?

Belemmeringen bij herstel • Repressie • Te veel nadruk op risicotaxatie waardoor motivatie daalt • Te krampachtig met agressie omgaan / te snel noodmedicatie of afzondering • Stigma • Herstelondermijnende zorg (geen persoon maar nummer)

Doelen voor de toekomst • Ruimte voor herstel en herstelondersteuning • Good lives model (integraal model, strength based met oog voor risicobeschermende factoren) • Meer onderzoek naar herstelondersteunende interventies in de forensische psychiatrie.

Implementatie • Visievorming organisatiebreed • Herstelactiviteiten voor cliënten • Voorlichting en training in herstelondersteuning en strength based interventies • Inzet ervaringsdeskundigen • Voorwaarden scheppen

Reflectie op eigen handelen • Is er in de huidige werkwijze ruimte voor herstel? Wat merken cliënten hiervan? • Sterke en zwakke punten? Verbeterpunten? • Onder welke voorwaarden (draagvlak, training, etc)? Welke activiteiten? • Inzet van ervaringsdeskundigen • Welke methodische ondersteuning is gewenst? Intervisie vanuit ED.

Vragen en discussie • Herstelondersteuning: mission impossible? • Veel kennis aanwezig. • Contact: Sonja van Rooijen, Trimbos-instituut srooijen@trimbos. nl