Helenistike monarhije i helenistika kultura Drava Aleksandra Makedonskog

Helenističke monarhije i helenistička kultura

Država Aleksandra Makedonskog • Osvojivši Persiju i Pendžab, Aleksandar Makedonski stvorio je ogromnu imperiju • Istoričari danas veruju da je on tvorac apsolutne monarhije, osnovnog oblika vladavine helenističkog doba, gde kralj ima apsolutnu, neograničenu vlast, on je iznad zakona • Aleksandrova vlast imala je trojni karakter: on je bio: kralj Makedonije, hegemon Korintskog saveza i kralj Persije (Azije) • Za svoju prestonicu izabrao je Vavilon

• Naklonost stanovnika pridobio je obnavljanjem hrama boga Marduka, koji je srušio još Kserks • Na teritoriji Persije zadržao je podelu na satrapije, ali je satrapima umanjio vlast (finansije i zapovedništvo nad vojskom je poverio drugim osobama) • Poseban položaj imao je Egipat, on se delio na Gornji i Donji, civilnu vlast držali su Egipćani a vojnu Makedonci.

• Aleksandrovo carstvo obuhvatalo je brojne narode, on je nastojao da sve narode zbliži i poveže, verujući da će na taj način najlakše učvrstiti svoju vlast • Da bi se približio Persijancima prihvatio je brojne njihove običaje, od kojih su mnogi bili strani i nerazumljivi Grcima i Makedoncima (proskineza) • Satrapijama su upravljali Makedonci i Grci, ali i ugledni Persijanci

• Aleksandar je podržavao i brakove Makedonaca i Persijanki • 324. god. p. n. e. održana je u Suzi masovna svadba, po persijskim običajima 10. 000 Makedonaca sa Persijankama, na čelu sa Aleksandrom (koji je prihvatio persijsku poligamiju, od svih žena najviše je voleo lepu Roksanu, kćerku persijskog plemića) • Ovaj dogadjaj je poznat kao „svadba Evrope i Azije“

• Grci i Makedonci su različito gledali na njegovu politiku zbližavanja sa Persijancima • Neki su je podržavali, dok su se neki protivili, uvereni da su Persijanci manje vredni i da treba da služe kao robovi • Najznačajniji protivnik Aleksandrove politike bio je Aristotel, koji je smatrao da azijski narodi nemaju srčanosti (borbenosti) i da je zato prirodno da žive u potčinjenosti

• Aleksandar je širom Persijskog carstva osnivao gradove, po antičkoj tradiciji osnovao je više od 70 gradova, od kojih je većina brzo napuštena i zaboravljena, svi su se zvali po njemu Aleksandrija • Najznačajniji je osnovao 331. god. p. n. e. na ušću Nila, kod ostrva Farosa (navodno mu je Homer u snu ukazao da tu osnuje grad)

Aleksandrija

Borba dijadoha • Doba posle smrti Aleksandra Makedonskog obeležila je borba dijadoha • Dijadosi (naslednici) su bili vojskovodje i saradnici Aleksadra Makedonskog • Naslednici dijadoha zvali su se epigoni • Borba dijadoha i njihovih epigona trajala je 50 -tak godina i završena je raspadom Aleksandrovog carstva na tri velike helenističke monarhije i nekoliko manjih država

Makedonijom je vladala dinastija Antigonida Egiptom dinastija Ptolomeida Sirijom (prostranstva na istoku) dinastija Seleukida Od manjih država najznačajnija je bila Pergamska kraljevina na severoistoku Male Azije • U Grčkoj je vodeća uloga pripadala Etolskom i Ahajskom savezu • Helenističke monarhije su bile apsolutističke monarhije, u kojima je sva vlast pripadala kralju • Činovnici su uglavnom bili Grci i Makedonci, ali su kraljevi zadržali neke oblike tradicije: tako se država Seleukida delila na satrapije a Egipat na nome. • •

Helenističke monarhije

Helenistička kultura • Helenističko doba počelo je vladavinom Aleksandra Makedonskog • Glavno obeležje tog doba je nova kultura, nastala spajanjem grčke kulture sa kulturom naroda Starog Istoka

Religija • Mešanje i zbližavanje naroda dovelo je i do stapanja verskih shvatanja i običaja • Grci i Makedonci su poštovali persijske i egipatske bogove, dok su se narodi Starog istoka upoznali sa grčkom religijom • Značajna novost je uvodjenje kulta vladara, helenistički vladari su poštovani kao božanstva, što je bilo potpuno strano Makedoncima i Grcima • Prvi helenistički vladar, poštovan kao božanstvo bio je Aleksandar Makedonski

• Za helenističku religiju značajan je sinkretizam, tj. spajanje grčkih bogova sa božanstvima Starog istoka • Najznačajniji primer je Sarapis, koji predstavlja spoj nekoliko egipatskih i helenskih bogova • Helenističko doba dovelo je do širenja istočnjačkih (orijentalnih) kultova u grčkom svetu • U tom smislu karakterističan je primer egipatske boginje Izide (boginja prirode i gospodarica zemlje)

Helenistička kultura • U arhitekturi je kombinovan dorski, jonski i korintski stil, što je umetnicima dalo slobodu u podizanju raskošnih gradjevina. • U grčkom svetu ponovo se pojavljuju palate, prvi put od mikenskog doba • Helenistički gradovi gradjeni su po planovima arhitekte Hipodama (široki bulevari, ulice koje se seku pod pravim uglom) • Najznačajnije dostignuće helenističke arhitekture je Svetionik na ostrvu Farosu, delo arhitekte Sostrata

Svetionik na ostrvu Farosu Visok izmedju 120 i 137 metara. Sagradjen je izmedju 280 i 247. god. p. n. e.

• Vajari helenističkog razdoblja nastavili su tradiciju grčkih vajara (Fidija, Miron), ali njihove statue karakteriše realizam • Taj realizam se ogleda u mnogobrojnim portretima, najpoznatiji su portreti Aleksandra Makedonskog, koje je vajao Lizip

Nika sa Samotrake, jedna od najpoznatijih helenističkih statua, podignuta 190. god. p. n. e. u čast pobede Rimljana i Pergama nad kraljem Sirije Antiohom III. Visoka je 2, 4 metra Pronadjena je na ostrvu Samotraki 1863. god. Nalazi se u Luvru

Laokon sa sinovima, čuvena helenistička skulptura. Kao autori spominju se Hagesandar, Polidor i Atanador sa Rodosa krajem prehrišćanske ili početkom hrišćanske ere Prikazuje mitsku borbu trojanskog sveštenika Laokona i njegova dva sina sa Posejdonovom morskom zmijom. Ova mitska priča je deo i šire legende o osnivanju Rima

Naučna dostignuća • Helenističko doba može se nazvati zlatnim dobom nauke. • U svim većim gradovima postojale su biblioteke, najpoznatija je bila Aleksandrijska biblioteka (početak 3. veka p. n. e. ) • Posedovala je nekoliko stotina hiljada naučnih dela iz Grčke, Egipta, Mesopotamije, Persije • Stradala je u požaru sredinom 1. veka p. n. e. , u vreme boravka Cezara u gradu • Ptolomeidi su u Aleksandriji otvorili i Muzej, dom muza, u kojem su živeli i stvarali mnogi učeni ljudi iz prirodnih i društvenih nauka • U Muzeju se nalazila astronomska opservatorija, zoološki vrt i botanička bašta

• Helenistička istoriografija je svoj vrhunac dostigla u delu Polibija • On je napisao Istoriju (od I punskog rata 264. god. p. n. e. do pada Grčke pod rimsku vlast 146. god. p. n. e. ) • Njegovo delo je opšta istorija Sredozemlja • Polibije nije pisao da zabavi već da pouči kako su Rimljani postali gospodari sveta; kako da postanu bolji ljudi i da ne ponavljaju greške iz prošlosti • Njegovo delo je pre svega bilo namenjeno budućim državnicima

• Helenističko doba donelo je veliki napredak na polju prirodnih nauka • Čuveni matematičar Euklid, u svom delu Elementi sabrao je sva poznata znanja iz matematike, njegova geometrija važila je sve do 19. veka • Aristarh je bio najznačajniji astronom. On je izračunao veličinu Sunca i Meseca i njihovo rastojanje do Zemlje • Prvi je izložio heliocentričnu teoriju, po kojoj se Zemlja okreće oko Sunca