Heilsuvernd barna Katrn Davsdttir barnalknir roska og hegunarst
Heilsuvernd barna Katrín Davíðsdóttir barnalæknir Þroska- og hegðunarstöð Nám í barnasjúkdómafræðum 7. Mars 2011
Heilsuvernd barna • Sagan • Hlutverk og markmið ung- og smábarnaverndar og skólaheilsugæslu • Sérstök verkefni • Þroska- og hegðunarstöð
Ung- og smábarnavernd sögulegt yfirlit • 1909 Skólaeftirlit, síðar skólaheilsugæsla í Rvk • 1927 Upphaf ungbarnaverndar í Rvk – Hjúkrunarfélagið Líkn, Katrín Thoroddsen • 1950 Lög um ónæmisaðgerðir • 1953 Barnadeild Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur • 1973 Lög um heilsugæslustöðvar • 2000 Miðstöð heilsuverndar barna (MHB) • 2009 Þróunarstofa Heilsugæslu Höfuðborgarsvæðisins
MHB – nú Þróunarstofa HH hlutverk • Faglegur bakhjarl við heilsugæsluna um heilsuvernd barna • Þróun og samræming á þjónustu í ung- og smábarnavernd og í skólaheilsugæslu • Fagleg stefnumótun um heilsuvernd barna í samvinnu við Landlæknisembættið • Rannsóknir, kennsla, útgáfa fræðsluefnis, söfnun upplýsinga • Miðlæg þjónusta um ýmis sérverkefni • Sérhæfð ung- og smábarnavernd – Eftirfylgd lítilla fyrirbura
Hjúkrunarfélagið Líkn
Heilsuverndarstöðin
Ungbarnadauði á Íslandi 400 1771 -2000 350 Sex prestaköll Dauðsföll (‰) 300 Ungbarnadauði 250 Nýburadauði 200 150 100 50 0 Ártal (10 -ára tímabil)
Börn á Íslandi eftir aldurshóp 1. janúar 2008 16 -17 ára (9499) 0 -5 ára (26229) 12 -15 ára (18468) 80188 6 -11 ára (25992) Heimild: Hagstofa Íslands
Ung- og smábarnavernd tilgangur og markmið • Fylgjast reglulega með heilsu og þroska barna, líkamlegum andlegum og félagslegum, frá fæðingu til skólaaldurs. • Styðja við fjölskylduna og stuðla að því að börnum séu búin bestu möguleg uppvaxtarskilyrði á hverjum tíma. • Finna frávik hvað varðar heilsufar, þroska, hegðun o. fl. og hlutast til um úrræði. • Góð samvinna foreldra, lækna, hjúkrunarfræðinga og annars fagfólks er mikilvæg.
Kostir ung- og smábarnaverndar • Getur skapað jákvæð tengsl fjölskyldna við heilbrigðiskerfið • Gefur tækifæri til fræðslu og leiðsagnar fyrir foreldra við ákveðinn lykilaldur, t. d. slysavarnir og reykingar foreldra • Er sveigjanlegt kerfi eftirlits og ráðgjafar • Minnkar hættu á að vissar fjölskyldur í þörf fyrir þjónustu gleymist • Skapar ramma utan um bólusetningar
Ung- og smábarnavernd hefðbundin verksvið • • Vöxtur og næring Þroski og hegðun Ónæmisaðgerðir Finna frávik (líkamleg, þroski, hegðun, félagsleg), koma vandamálum í farveg og fylgja þeim eftir. Fræðsla og leiðbeiningar. Slysavarnir. Rannsóknir Smálækningar
Ung- og smábarnavernd Aldur Hjúkr. fr. Læknir Bólusetn. <6 vikur Heimavitjanir 6 vikna 9 vikna Stuðningur Heimavitjun 3 mán DTa. P, Hib, IPV 5 mán 6 mán 8 mán 10 mán DTa. P, Hib, IPV 12 mán DTa. P, Hib, IPV 18 mán 2 1/2 árs 4 ára Fræðsla Mn. C MMR d. Ta. P Þroskamat Sjón Heyrn Málþroski Hreyfiþroski Hegðun
Skólaheilsugæsla • Fer fram í skólum • Skólahjúkrunarfræðingar og læknar • Skimanir – Hæð, þyngd (6, 9 og 12 ára) – Sjón (6, 9, 12 og 14 ára) – Heyrn (6 ára) • Bólusetningar – MMR 12 ára, – barnaveiki, kíkhósti, stífkrampi og mænusótt 14 ára • Fræðsla og forvarnarstarf – 6 H heilsunnar • Skráning - Ísskrá
Heilsuvernd barna • Handbók um ung- og smábarnavernd • Handbók um skólahjúkrun – – – www. heilsugaeslan. is www. landlaeknir. is www. 6 h. is www. lydheilsustod. is www. forvarnarhusid. is
Vöxtur • Vaxtarlínurit – þyngd/lengd/höfuðummál • Þumalfingurregla um frávik í lengd og þyngd: – Fyrsta aldursárið • 1 SF á 3 mán – Eftir annað aldursárið • ½ SF á einu ári
Næring ungbarna • • Brjóstamjólk fyrstu 6 mánuðina (eingöngu) Þurrmjólk (ef ekki bm) fyrsta árið Föst fæða, grautar, mauk frá (4 -) 6 mán. aldri Stoðmjólk/mjólkurafurðir, frá 6 mán. aldri • OBS! Járnþörf og D- vítamínþörf • OBS! Ofnæmi
Ónæmisaðgerðir • Verja einstaklinginn • Verja þjóðfélagið - hjarðónæmi • Þátttaka allra mikilvæg - þekjun • Grunnbólusetning • Styrking (booster) • Hvernig gefið • Frábendingar
Nálar og stungur Í vöðva eða djúpt undir húð: minnst 5/8” (25 G)
Infanrix Polio Hib Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti, Haemophilus influensae hjúpgerð b og mænusótt • Aldur – 3, 5 og 12 mánaða • Framkvæmd – 0, 5 ml djúpt í vöðva
Boostrix Barnaveiki, stífkrampi og kikhósti • Aldur – 4 ára • Framkvæmd – 0, 5 ml djúpt í vöðva
Boostrix-polio Barnaveiki, stífkrampi, kikhósti og mænusótt • Aldur – 14 ára • Framkvæmd – 0, 5 ml djúpt í vöðva
Neis. Vac-C Heilahimnubólga vegna meningokokka af gerð C • Aldur – 6 og 8 mán • Framkvæmd – 0, 5 ml í vöðva
MMR/Priorix Mislingar, hettusótt og rauðir hundar • Aldur – 18 mánaða og 12 ára • Framkvæmd – 0, 5 ml djúpt undir húð
Kikhósti • 1950 1959 • • 1927: Í fyrsta sinn reynd bólusetning með bóluefni framleitt á Rannsóknarstofu Háskólans 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn kikhósta 1959 almennar bólusetningar hefjast 2000 tekið upp acellulert bóluefni í stað whole cell 2000 ákveðið að endurbóluetja 5 ára börn
Barnaveiki • 1935 • Bólusetning reynd í fyrsta sinn árið 1935. Talin hafa komið í veg fyrir faraldur 1950: Lög um ónæmisaðgerðir (nr. 36/1950). Ungbörnum boðin bólusetning gegn barnaveiki
Mænusótt /lömunarveiki 1956 • • • 1956 Bólusetning gegn mænusótt hafin 1960 Síðustu mænusóttartilfellin með lömunum greind á Íslandi 1963 Síðasta mænusóttartilfellið greint á Íslandi (erlent barn)
Mislingar Stílfært frá ARI News, No. 28, April-July 1994
Mislingar • 1976 • • Bólusetningar gegn mislingum hefjast á Íslandi upp úr 1960 1976 Bólusetningin tekin upp við 2 ára aldur 1989 Bólusetning tekin upp með bólusetningu gegn rauðum hundum og hettusótt við 18 mánaða aldur 1994 Ákveðið að endurbólusetja við 9 ára aldur 2001 Endurbólusetning 12 ára
Hettusótt • 1989 • • 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og rauðum hundum) 1994 Endurbólusetning 9 ára barna 2001 Endurbólusetning 12 ára
Rauðir Hundar • 1979 1989 • • • 1979 Bólusetning hafin meðal næmra 12 ára stúlkna 1989 Bólusetning hafin meðal 18 mánaða gamall barna (ásamt bólusetningu gegn mislingum og hettusótt) 1994 Endurbólusetning 9 ára barna 2001 Endurbólusetning 12 ára
Þróun bólusetninga og vaxandi áhyggjur um öryggi þeirra Frá RT Chen, CDC, Atlanta, USA
Sérstök verkefni á Þróunarstofu • Eftirfylgd lítilla fyrirbura – Meðgöngulengd < 32 vikur – Fæðingarþyngd < 1500 g – Langtímaeftirfylgd í samvinnu við lækna og hjúkrunarfræðinga vökudeildar og við lækna og hjúkrunarfræðinga í ung- og smábarnavernd heilsugæslunnar
Sérstök verkefni (frh) • Brjóstagjafaráðgjöf • Stuðningur við foreldra með skerta greind – Sérsniðið fræðsluefni • Stuðningur við mæður með vanlíðan, þunglyndi eða annan vanda • Aðrir hópar með sérstakar þarfir
Forvarnir sjúkdóma • Fyrsta stigs forvarnir – minnka fjölda nýrra sjúkdómstilfella, þ. e. a. s. nýgengi – t. d. bólusetningar, slysavarnir og varnir gegn barnaofbeldi • Annars stigs forvarnir – minnka algengi á sjúkdómi með því að minnka sjúkdómslengd og áhrif þeirra með því að greina sjúkdóminn snemma og fljótt gefa góða meðferð
Skilgreining á skimun Kerfisbundin athugun eða rannsókn á einstaklingum sem ekki hafa sótt sér læknishjálpar vegna einkenna frá þeim sjúkdómi sem skimað er fyrir. Framkvæmd til að finna einstaklinga í áhættuhópi fyrir ákveðinn sjúkdóm svo frekari rannsókn geti farið fram og meðferð og forvörnum komið við
Skimun í ung- og smábarnavernd • Meðfæddir sjúkdómar – td. hjartagallar, mjaðmaliðhlaup, launeista • Vöxtur barna – td. þyngd (vanþrif/offita), höfuðummál, lengd • Sjón og heyrn • Þroski – td. seinn mál- eða hreyfiþroski, einhverfa, ADHD
Þroskafrávik • Þegar einhver röskun veldur því að þroski barns fer ekki eftir „eðlilegum“ brautum miðað við það sem er þekkt (norm) • Frávikin valda því að barnið nær ekki þroskaáföngum, færni eða hegðunarþáttum á sama aldri og önnur börn, (á sama hátt, með sama hraða og sömu aðferðum)
Þroska- og hegðunarstöð HH • Greiningarteymi barnadeildar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur (1998) • Þroska- og hegðunarsvið MHB (2000) • Þroska- og hegðunarstöð (2009) • http: //www. heilsugaeslan. is/throskaoghegdunarstod
Þroska- og hegðunarstöð • Greiningarteymi myndað haustið 1998 • Þverfaglegt teymi um þroska barna – barnalæknar, sálfræðingar, iðjuþjálfi, sjúkraþjálfari, félagsráðgjafi (talmeinafræðingur) – gagnkvæmt og mikið upplýsingaflæði – samstarfsvilji, sveigjanleiki og traust – sameiginleg ákvarðanataka
Þroska- og hegðunarstöð hlutverk • Greining þroska- og hegðunarfrávika • Nánari greining vegna ADHD og skyldra raskana • Ráðgjöf, fræðsla, meðferð • Sérhæfð námskeið fyrir foreldra og börn • Námskeið og kennsla fyrir fagfólk
Skimun–greining-meðferð 1. stig ? Skimun fyrir öll börn í ung- og smábarnavernd vik á r F 2. stig 3. stig Frumgreining Nánari greining Úrræði, þjálfun Eðlilegur þroski
Af hverju greining? • Inngrip snemma draga úr alvarleika meðfæddra raskana (1. stigs fötlun) • Minnka líkur á þróun viðbótarerfiðleika (2. stigs fötlun) • Jafna aðstöðu foreldra og barna, óháð búsetu og atgerfi og tekur tillit til þarfa fjölskyldunnar • Miðar að auknum lífsgæðum
Greiningarteymi í heilsugæslu • • • Nær til allra barna Er ókeypis Er sérhæfður hluti almenns kerfis Lágur þröskuldur fyrir tilvísun Stutt bið eftir úrskurði í kjölfar gruns Stutt bið eftir úrræðum
Þroska- og hegðunarstöð • Frumgreining þegar áhyggjur vakna af frávikum í þroska eða hegðun • Nánari greining vegna ADHD eða skyldra raskana • Íhlutun um úrræði - meðferð – – Innan leik/grunnskóla Þjálfun/meðferð hjá sérfræðingum Námskeið fyrir foreldra og börn Lyfjameðferð
Námskeið á vegum Þ&H • Námskeið um uppeldi barna – Uppeldi sem virkar – færni til framtíðar – PMT – Þjálfunarnámskeið vegna ADHD • Námskeið fyrir börn – Snillingarnir
Skortur á dagvistun Neikvætt umhverfi Lítil áhrif og skortur á þátttöku Ófullnægjandi löggjöf Skóli Leikskóli Félagsleg þjónusta Heilbrigðis þjónusta Félagslíf Atvinnuleysi Óhagstæð áhrif markaðsvæðingar Jákvæð Fjárhagslegur stuðningur barnamenning við fjölskylduna Stéttskipt búseta Sjúkdómar og slys Neikvæð fjölmiðlun Neikvæð þróun menningar Fátækt Framtíðin ógnvænleg
CHILD Child Health Indicators of Life and Development Efnahags- og félagslegir þættir Heilbrigði og vellíðan Verndandi og áhættuþættir Heilbrigðisþjónusta og stefnumótun
Heilsuefling fyrir börn • • Löggjöf fyrir börn Heilsuvernd Húsnæðismál Vekja athygli á málefnum barna og fjölskyldna þeirra • Þátttaka í þróun nánasta umhverfis • Heilsufræðsla • Læknisþjónusta við börn og fjölskyldur
Dánarorskakir barna <5 ára WHO 1995 Mýrarkalda (5%) Mislingar (7%) Annað (32%) Niðurgangur (19%) Vannæring (54%) Burðarmálssjúkdómar (18%) Öndunarfærasjúkdómar (19%)
Barnasáttmáli Sameinuðu þjóðanna 1. grein Börn eru allt fólk í heiminum yngra en 18 ára. 2. grein Öll börn eiga sama rétt. Engin mismunun má eiga sér stað. 6. grein Börn eiga rétt á að fá að lifa og þroskast. 24. grein Öll börn eiga rétt á heilsugæslu og hjúkrun.
- Slides: 58